Adabiyotga e'tibor – ma'naviyatga, kelajakka e'tibor. Reja

Qo`ygil, u kunlarni eslatma, jonim,

Qo`ygil, yuragimga sen berma azob.

O`zgalar yuzimga boqsa ham hayron,

Faqat sen tomosha qilma holimni.

Faqat sen she’rimni sevma hech qachon,

Faqat sen himoya qilma nomimni.

Darig` tutish va yu nazokatlaring,

Faqat sen yuzimga boqmagil kulib,

Hayhot, endi barcha iltifotlaring

Menga tuyuladi masxara bo`lib.

She’rdagi “ko`ngil”, “faqat” so`zlarining bot-bot takrorlanishi tragik holatni yanada kuchaytiradi. Aslida lirik qahramon “endi begonadir menga ham vasling” deb yozsa-da, yana shu achchiq qismat mayidan totmoq istaydi, unga talpinadi. Xazon bo`lgan muhabbatning qaytishini istaydi. Shusiz she’r ham, shoir ham yashay olmasligini anglaydi.

Muhabbatdan zada bo`lgan ko`ngil tabiatdan najot qidiradi. “”Garchand yuragimga gulruxsoridan, xazon yaproqlari endi yaqinroq” deb yozadi shoir. U ilhom farishtasini endi xazon davrasida kutadi. Kuz manzaralari shoir ijodiga yangi tashbeh va istoralar yaratishda muhim vosita bo`lib xizmat qiladi. Masalan, “... bizning tegramizda yonayotgan kuz, qaysi bir oshiqning yongan yuragi”, “do`stlarim, bu kuzning barglari emas, mening yuragimdan to`kilgan olov” kabi.

Abdulla Oripovning tabiat haqidagi she’rlarida kata hayotiy falsafa ifodalanadi. U insonni tabiatning bir bo`lagi, bu tirik dunyoning go`zal mavjudoti sifatida e’tirof etadi. Shoirning “Kuz xayollari” she’ridagi satrlar har bir kitobxonni o`yga toldiradi:

Mangu yashillikning maskani qayda,

Qaydadir xazonni bilmagan bahor?

Nechun u hovliqib oqquvchi soyda

Chavandoz umrining qaytmas sehri bor?!

Nechun uyg`onadi qaytadan bahor,

Nechun inson umri bo`lmagay takror?..

Bu savollarga javob bormi? Gadoning bergan savollariga Iskandar javob berolmagani singari bu savollarning ham javobi yo`q. Unga izoh berishning hojati ham yo`q, chunki javob – savolning o`zida.

Shoir tabiatdagi o`zgarishlarni doimo kuzatib boradi, undagi yilt etgan hodisadan birorta obraz yaratishga intiladi. “Bahor” – Abdulla Oripovning kata falsafiy mushohadalarga boy she’ri. Bahor–tabiatda o`zgarish, yangilanish, uyg`onish davri. Bahor–nafaqat tiriklikni, balki mangu ko`z yumgan aziz insonlarni ham xotiralash. “Bahor, qatra yoshim aylagil qabul, onam boshiga ham bordingmikan, ayt?!” – deb bahorga murojaat qilgan lirik qahramon hayotning shafqatsiz hukmini tan olishga majbur bo’ladi. Chunki inson uchun “bahor ham baxt kabi yagona”. Lekin inson hayoti faqat g`amdan iborat emas. U tabiat go`zalliklaridan bahra olishga, sevib ardoqlashga haqli. Soir tabiatdagi o`zgarishlarni xuddi rassomdek mohirona ifodalashga intiladi. Inson va tabiat orasidagi ruhiy uyg`unlikni, mushtarak holatlarni quyma poetic obrazlarda suratlantiradi:

Dilbar kelinchakning ko`ksida g`ulu

Zardoli shoxiga tashlar ko`z qirin.

Bargaro shu’lalar kaftlarmikanu,

Bahor tetapoya go`dakday shirin.

Yuksak arg`uvonning uchida hilol

Paxmoq bulutlarni etadi nimta,

Qaydadir shoira kuylaydi behol

Ko`ngil ham bu kecha oyday yarimta...

Uvada kamzulda billur tugmaday

Bulutlar ortidan boqadi yulduz.

Qaydadir yurtini eslab ingrar nay,

Qaydadir qoqigul yoradi ildiz.

Qaydadir gulshandan axtarib visol

El kezar tog`larning go`zal arvohi...

Abdulla Oripov she’riyatining markazida – inson taqdiri, uning murakkab va rang-barang olami turadi. “O, inson qismati bunchalar chigal, bunchalar xilma-xil foje va ajal” deb yozadi shoir. Inson faqat mavjudot emas, sirli xilqat, unga yurak bor, mehrbor. U tabiat va jamiyatda erkin yashashga haqli. Har qanday biqiq muhitga, “qo`riqxonaga”, “tilla baliqcha” kabi tor hovuzchalarda yashash uning insonlik huquqiga to`g`ri kelmaydi. Shu boisdan biz “temir odamlar”ni emas, jonli odamlarni asramog`imiz lozim:

O, buyuk mavjudot, hazrati inson,

Sening asling gahi g`aflati inson.

Gahi sen barkamol bo`lib ko`rinding

Gahi bechora hol bo`lib ko`rinding...

Hazrati insonni bir-biriga bog`lab turuvchi mangu tushunchalar: iymon, savob, mehr-muhabbat, sadoqat shoir she’rlarida bir butun mukammallik hosil qilib, kashfiyot bo`ladigan ramziy obrazlarni paydo qiladi:

Inson inson uchun to`ka olsa yosh... –

Agar shunday bo`lsa odamlarda orasini bog`lab turuvchi rishta – mehr, muhabbat insoniyatni tanazzulga emas, taraqqiyotga boshlaydi. Afsuski, bu olamda ezgulik va yovuzlik yonma-yon yuradi. Ikki odamning orasida uchinchi odamlar ham bor bu dunyoda. Shoir ana shunday odamlarni insof, diyonatga chaqiradi:

Qo`llarim ko`ksimda betinch, betoqat

Ta’zimlar qilurmen senga ushbu dam,

U – menmi, u – senmi, kim bo`lma, faqat,

Senga insof bersin uchinchi odam!

A.Oripov kata poetic falsafiy tafakkur egasi. Shoirning yaratgan obrazlari munaqqid ta’kidlaganidek, odamlarni chuqur mulohaza yuritishga, o`y – xayol surishga chorlaydi. Ayrim quyma poetik obrazlar yuksak ramziy ma’no kasb etib, ko`p ma’nolilik ifodalaydi. Masalan:

Mag`lub bahodirning nazasi misol

Ma’yus egiladi tera kuchlari...

yoki:

O`lim bu – nishonga borib tekkan o`q,

Tug`ilish – shiddatla tortilgan kamon.

yoki:

Qizg`aldoq bargidek uchar dildan g`am...

kabi.

Hazrat Navoiy “Ne nazmkim o`tlug` ko`ngildin chiqordim” deb yozgan edilar. A.Oripov ham neki yozgan bo`lsa, chin qalbdan yozdi. Shoir kamtarlik bilan “davrimdan qayga ham tushardim yiroq”, deya e’tirof etsa-da, u o`z zamonidan ancha ilgarilab ketdi. To`g`ri, o`z davrida uning ijodida ham zamonasozlik ohanglari uchraydi. Ammo bu Abdulla Oripov degan iste’dodning ijodiga soya tashlay olmaydi. Buni birgina 60-yillarda yaratgan she’rlar ham isbotlay oladi.

Yurtim faqat sening qo`lingdan tutib,

Bolangday ergashib keta olsam, bas!

Sen piri komilsan, men senga muhib

Seni tanimagan meni ham bilmas...