Agrotexnologiyalar instituti elektr energiyasi va nasos stansiyalaridan foydalanish kafedrasi

6.4. Quyoshni kuzatmaydigan tarkibiy konsentratorlar 
Turli xil amaliy tadbiq etishlarda past X<10 konsentratsiyalash koeffitsiyentlarga ega 
bо‘lgan arzon kollektordan keng foydalaniladi. Bunday kollektorlar turli xil shakldagi tarkibiy 
konsentrsiyalovchi murakkab bо‘lmagan yuzalarga ega, Quyoshga mavsumiy korreksiyalash 
bilan sutkalik kuzatish tizimiga ega va ular qо‘zg‘almas о‘rnatiladi (6.6-B rasm). Qaytaruvchi 
yuzalarning shakli (parabolalik, silindrik, qiyalik, spiralli) shunday hisoblab olinadiki, 
qurilmaga kiruvchi barcha diffuziyali va tо‘g‘ri radiatsiyadan nurlanish qabul qilgichga 
konsentratsiyalanadi va tashqariga qaytarilmaydi. 
Odatda bunday kollektorlarda konsentratsiyalash koeffitsiyenti X=3...5 ni tashkil etadi, 
issiqlik tashuvchining temperaturasi esa 130...200 
o
S gacha yetishi mumkin. 

---

48 
6.7-rasm. Quyosh konsentratorlar 
6.5. Quyosh uchoqlar 
Janubiy mintaqalarda ovqatni tayyorlash uchun kо‘mir, о‘tin, gaz yoki suyuq 
yoqilg‘ilarda ishlayotgan uchoqlarni quyosh energiyasidan foydalanadigan uchoqlarga 
almashtirish mumkin. “Issiqlik quti (yashik)” turidagi quyosh uchoq eng sodda 
konstruksiyaga ega. Uchoq issiqlik izolyatsiyalangan metall yashik bо‘lib, ovqatni tayyorlash 
idishni joylashtirish uchun ichki bо‘shliqqa ega (6.8-rasm). Bо‘shliqning ichki yuzalar yuqori 
qaytarish xossalarga ega, idish esa xira rangiga yoki maxsus yutish qoplamaga ega bо‘lish 
zarur. Ustidan uchoq olinadigan shishali qopqoqiga ega. Uchoqni g‘ildiraqlar bilan 
harakatlantirish mumkin va u yana bitta qaytaruvchi issiqlik zolyatsiyalangan qopqoqiga ega. 
Bu qopqoqning vaziyatini о‘zgartirish mumkin, sharnirli tayanchlar atrofida uni aylantirib 
vertikal yoki qiyalik bilan shunday о‘rnatish kerakki, shishali qopqoq orqali uchoq ichiga 
qо‘shimcha qaytargan quyosh radiatsiyasining о‘tishini ta’minlaydigan bо‘ladi. Shunday 
turidagi quyosh qurilmalar yorug‘ quyoshda 80...90 
o
S dan past bо‘lmagan temperaturalarni 
ma’minlaydi, issiqlik izolyatsiyasi hisobidan issiqlik yо‘qotishlar ancha kamayadi. Ushbu 
uchoqlarni yarim fabrikatlarni va oldin tayyorlangan ovqatlarni isitish uchun eng samarali 
foydalanish mumkin. 

---

49 
6.8-Rasm Issiqlik yashik turidagi quyosh uchoqlar 
Lekin ko‘pchilik ovqat tayyorlash jarayonlarda ancha yuqori temperaturalar talab etiladi, 
ularni esa faqat quyosh energiyani konsentrasiyalash uchun optik qurilmalar yordamida olish 
mumkin. Ko‘p holatlarda bu narsa samarasiz bo‘ladi, lekin texnikaviy nuqtai nazardan 
shubxasiz buni amalda bajarish mumkin. Issiq va quruq iqlimli mintaqalarda yassi va 
parabolalik konsentratorli quyosh uchoqlardan foydalanish mumkin (6.9-rsam). 
6.9-Rasm. Yassi konsentratorli quyosh uchoqlar 
6.10-a Rasm. Parabolalik konsentratorli quyosh uchoqlar 

---

50