Ajiniez nomidagi nukus davlat pedagogik instituti tarix fakul
Download 0.83 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- TARIX FAKUL`TETI TARIX KAFEDRASI
- «OSIE VA AFRIKA MAMLAKATLARINING ENG YaNGI» FANIDAN MA`RUZALAR MATNI (VIII SEMESTR)
- JAMI: 32
- 2 mavzu: Xitoy 1918 - 1939 yillarda. Reja
- Mavzuga oid tayanch tushuncha va iboralar
1
WRTA ARNAWLI TA`LIM VAZIRLIGI
PEDAGOGIK INSTITUTI
TARIX KAFEDRASI
OSIE VA AFRIKA MAMLAKATLARINING ENG YANGI TARIX fani buycha 4-kurslar uchun
MA`RUZALAR MATNI
Nukus - 2012 2
MA`RUZALAR MATNI (VIII SEMESTR)
№ Mavzular mazmuni Soat 1 Kirish. 2 I-Bop. 1918-1945 yy. Osie va Afrika mamlakatlari 2 Xitoy
2 3 Hindiston
2 4 Eron
2 5 Turkiya
2 6 Afg`aniston
2 7 Yaponiya
2 8 Koreya
2 9 V`etnam
2 10 Indoneziya
2 11 Arab davlatlari
2 12 Tropik va Janubiy Afrika
2 II-Bop. 1945-2010 yy. Osie va Afrika mamlakatlari 13 Koreya, Xitoy va Yaponiya
2
2 15 Eron va Turkiya 2 16 Tropik va Janubiy Afrika, Arab davlatlari 2
JAMI: 32
3
KIRISh Mustaqillik yillarida tarix faniga e`tibor yanada kuchaydi. Jumladan, Wzbekiston tarixi bilan bir qatorda Jahon tarixini ham wqitishni yaxshilashga katta e`tibor berilmoqda. Prezidentimiz I.A.Karimov «Zamon talabi shuki, professor- wqituvchilar wzlarida mavjud bilim va saviya bilan cheklanib qolmasdan, xorijiy mamlakatlar tajribasini qunt va sabot bilan wrganib, mag`zini chaqib, undan wz talabalariga saboq berishlari zarur» deb ta`kidlagan edi. Albatta, har qanday mamlakatning tajribasini wrganish uchun, avvalo uning tarixini chuqur wrganish lozim. Eng yangi tarixning maqsadi insoniyatning XX asr boshlaridan hozirgi kungacha bosib wtgan tarixiy ywli, uning siesiy ijtimoiy, ma`naviy ahloqiy tajribasi haqidagi bilimlarni talabalarga berishdir. Eng yangi tarixning vazifasi esa boshqa davlat tajribasidan foydalanib Wzbekistonda buyuk davlat quradigan barkamol komil insonni tarbiyalashdir. Insoniyatning XX asr boshlaridan hozirgi kungacha bosib wtgan tarixiy ywli, uning siesiy ijtimoiy, ma`naviy axlohiy tajribasi haqidagi bilimlar egallagan barkamol shaxsni tarbiyalashning asosi hisoblanadi. Talabalar avvalo jahon tarixining davrlarga bwlinishi, davrlarning atalishi va ularga xos xususiyatlar haqida keng tasavvurlarga ega bwlishlari zarur. Shuningdek ulardan Osie va Afrika mamlakatlarining tarixida eng yangi davr, uning xususiyatlari, insoniyat tomonidan amalga oshirilgan buyuk kashfietlar va ixtirolar haqida atroflicha ma`lumotlarga bwlishlari, duneni buyuk davlatlar tomonidan qayta bwlib olish uchun kurash, ikkinchi jahon urushi uning mudxish oqibatlarini, ikki qarama-qarshiliklar wrtasida murosasiz kurash, sovet imperiyasining qulashi, mustaqil davlatlarning vujudga kelishi haqida keng bilimlarga ega bwlishlari talab qilinadi. Shu bilan birga bitiruvchi talabalar dune xalqlari oldida turgan jahon shumul muammolar, ularni bartaraf etish vazifalari, ywllari, Wzbekiston Respublikasining bu muammolarni hal etish ywlida amalga oshiraetgan ishlari haqida atroflicha keng bilimlarni egallagan bwlishlari zurur bwladi. Osie va Afrika mamlakatlarining eng yangi tarixini chuqurroq wrganish uchun boshqa uqwv fanlari bilan chuqur aloqani ywlga qiyish muhim ahamiyatga egadir. Bunda eng avvalo Vatan tarixi, eng yangi tarixshunoslik va manbashunoslikni wrni beqiesdir. Osie va Afrika mamlakatlarining eng yangi davri asosan XX asrni qamrab olganligi bois, wtgan asrni insoniyat tarixida misli kwrilmagan fan texnika taraqqieti asri bwlgani, xususan tabiiy fanlarning jadal rivojlanishi davri bwlganligini e`tiborga olib bu fanlarni chuqur wrganish eng yangi tarix wrganish samaradorligini oshiradi. XX asr fan texnika taraqqieti asri bwlish bilan birga turli qarama-qarshi g`oyalar, ijtimoiy-iqtisodiy tizimlar kurashi asri bwlganligi tufayli falsafa, huquq, adabiet, iqtisod, geografiya kabi fanlarni aloqasi juda muhim ahamiyatga egadir. Mustaqillik sharoitida jahon tarixini shu jumladan Osie va Afrika mamlakatlarining eng yangi davrini milliy istiqlol g`oyalari nuqtai nazaridan wrganishning dolzarbligi, uni wqitishni samaradorligini oshirishning ahamiyati tarix wqitish metodikasi fani oldiga ulkan vazifalar qoyadi. Keyingi vaqtda ta`lim- 4 tarbiya jaraenida yangi pedagogik texnologiyalarni qillash keng eyilib bormoqda. Xususan tarix wqitish samaradorligini oshirishni ularsiz tasavvur qilib bwlmaydi. Yangi pedagogik texnologiyalar tushunchasi keng tushuncha bwlib, u ta`lim- tarbiya jaraenini oldindan loyihalash, ta`lim sifatiga erishishni kafolatlovchi mexanizmni ishlab chiqish va ywlga qiyishni kom`pyuter texnologiyalarni ishlab chiqish va amalietda qwllashni, individual endashuv, interaktiv usullarni keng qillash kabi jihatlarni wz ichiga oladi, bu esa tarixchi-pedagoglardan tinimsiz ijodkorlikni, doimiy izlanishni talab etadi. Dars wtishda texnik vositalardan (mul`timedia, kodoskop) turli kwrgazma qurollardan foydalaniladi. Garb mamlakatlarining eng yangi tarixi (1918-2010 yillar) kishilik jamiyatining XVII asr 40-yillaridan boshlangan yangi tarixning davomi, umumiy tarixning sunggi, eng murakkab va eng muhim qismi hisoblanadi. G`arb mamlakatlarining eng yangi tarixi 1918 yildan hozirgi vaqtgacha dunyoda bwlgan muhim voqealarni, mamlakatlarning sotsial-iqtisodiy va siyosiy rivojlanishlarini, jahon tarixiy taraqiyotining asosiy ywnalishlarini, jahon miqyosida yuz bergan ziddiyatlarni, ozodlik kurashi jarayonlarini, sotsializmning inqirozi sabablari va undan keyingi rivojlanish taraqqiyot bosqichlarini, shuningdek, 1918-2010 iyllar ichida sodir bwlgan xalqaro munosabatlar muhim xususiyatlarini wrgatadi.
Dunyo xalqlari hayotida yuz bergan va yuz berayotgan tub ijtimoiy-iqtisodiy wzgarishlarni, xalqaro munosabatlar rivojlanishining ywnalishlarini bayon qilish eng yangi tarix fanining muhim vazifasidir.
Shuningdek, eng yangi tarix fani urush va tinchlik muammolarini, tinchlik uchun kurash masalalarini, tashqi siyosatdagi qarama-qarshi ywllar va tendentsiyalarni tushuntiradi.
Eng yangi tarix masalalari g`oyatda katta siyosiy ahamiyatga ega bwlib, bunda sinflar, partiyalar, oqimlar, turli nuqtai nazarlar kurashi, haqiqat va adolat, ozodlik va sotsial taraqqiyot uchun kurash masalalari turli mamlakatlar misolida keng va chuqur gavdalanadi.
Hozirgi dunyo murakkab va turfa xil dunyodir. Unda turli mamlakatlar yonma-yon yashaydi va bir-biriga ta`sir kwrsatadi. Butun dunyo bilan muvaffaqiyatli munosabatlarga kirishish, dwstlik va hamkorlikni rivojlantirish uchun mavjud voqeylikning muammolarini chuqur bilish va bu bilimdan umum manfaat ywlida foydalanish lozim bwladi.
Wzbekiston Respublikasi Prezidenti I.Karimov wzining “Wzbekiston XXI asr bwsag`asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari” kitobida dunyo mamlakatlari bilan tinch-totuv yashash xususida shunday yozadi: “Biz yashayotgan davr qanday xususiyatlarga ega? Swnggi vaqtlarda jahonda yuz bergan, dunyoning jwg`rofiy-siyosiy tuzilishini va xaritasini tubdan yangilagan wzgarishlar hozirgi zamon va kelajak uchun qanday tarixiy ahamiyatga molik? Bular haqida mulohaza yuritish va ularga twg`ri baho berish juda muhim” 11 . Insoniyat XX asrda ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy va madaniy taraqqiyotda
1
тараққиёт кафолатлари”. Т.”Ўзбекистон”, 1997 й.
5 ulkan qadamlar tashladi. Asrimizning 20-yillarida boshlangan ilmiy-texnikaviy inqilob hayotning barcha sohalarida tub wzgarishlarga sabab bwldi. Inson tarixda birinchi marta ochiq fazoga chiqdi va Oyga qadam qwydi. Atom energiyasi, inson irsiyati sohasidagi kashfiyot, elektronika, fazoviy televidenie, eng yangi harakat vositalari xalqlarning wzaro munosabatlarini sifat jihatidan yangi bosqichga kwtardi.
Shu bilan birga hali hal etilmagan bir talay muammolar borki, ularni bartaraf etish uchun insoniyat wz kuchlarini birlashtirishi zarur. Ochlik va qashshoqlik, atrof-muhitning ifloslanishi, og`ir yuqumli kasalliklarga qarshi kurash va turmush darajasini yuksaltirish, inson huquqlari va erkinliklari uchun kurash, xalqaro huquq mezonlarini qaror toptirish shular jumlasidandir.
Ilmiy-texnikaviy inqilob va uning ijtimoiy-iqtisodiy, madaniy sohalardagi kwrinishi muhim ahamiyat kasb etdi, jahon ijtimoiy hayotida quyidagi yangi tamoyillarning yuzaga kelishiga sabab bwldi.
Insonparvarlik: Zamonaviy fan va texnikaning ulkan yutuqlari sababchisi inson, shaxsdir. Hozirgi komp`yuterlar qanchalik katta ahamiyatga ega bwlmasin, baribir, uni yaratgan va boshqarayotgan insondir. XX asr tarixida inson omili hal qiluvchi ahamiyatga ega bwldi
va barcha
tarixiy wzgarishlarning harakatlantiruvchi kuchiga aylandi. XX asrda shaxsning wzi ham tubdan wzgardi. Yalpi wrta ma`lumot, ommaviy axborot vositalarining rivojlanishi, ommaviy madaniyatning paydo bwlishi insoniyat umumiy madaniy darajasining yuksalishiga va uning wziga xos jihatlarining takomillashuviga olib keldi. Demokratlashtirish: Yalpi saylash huquqi va inson omilining tarixiy jarayonlarga hal qiluvchi ta`sir kuchiga ega bwlishi jahon siyosiy hayotini wzgartirib yubordi. Xalq vakillari siyosiy hayotga faol aralasha boshladilar, partiya va davlat, jamoatchilik harakatlari va tashkilotlari rahbarligiga keldilar. Ular ayni paytda keng xalq ommasining mafkurasini ham olib keldilar. Davlatni boshqarishga ywl topgan ijtimoiy guruhlar doirasi kengaydi, keng xalq qatlamidan chiqqan professional siyosatchilar paydo bwldi, ommaviy axborot vositalarining siyosiy hayotga ta`siri kuchaydi. Bularning hammasi provardida jahondagi siyosiy vaziyatni tubdan wzgartirib yubordi. Globallashuv: Birinchi jahon urushidan swng dunyo iqtisodiy hayotining baynalmilallashuvi tez sur`atlar bilan davom etdi. Sof siyosiy g`oya sifatida paydo bwlgan Evropani “Evropa Qwshma Shtatlari” shiori ostida birlashtirish, dunyo iqtisodiy hayotining integratsiyasi taraqqiyot, xalqaro iqtisodiy va madaniy aloqalarni kuchaytirish va chuqurlashtirishning ob`ektiv jarayoniga aylandi. Bu jarayon davlatlararo birlashmalar va muassasalar barpo etish, xalqaro mehnat taqsimotini chuqurlashtirish, ishlab chiqarish va ilmiy kooperatsiyani rivojlantirishga turtki bermoqda. Integratsiya asta-sekin turli mamlakatlar iqtisodiy taraqqiyotini bir-biriga yaqinlashtirish va tenglashtirish, wzaro manfaatli savdo, iqtisodiy va valyuta-xwjalik aloqalarini kengaytirishga yordam bermoqda. Hozirgi paytda mazkur jarayon dunyoviy miqyos kasb etdi va ravnaq topdi.
Dunyo iqtisodiy hayotining globallashuvi muhim hayotiy va milliy manfaatlarga javob beradi. Chunki u davlatlarning dunyo xwjalik jarayoniga qwshilishiga va dunyo texnologiyasi, fani va madaniyati yutuqlaridan 6 foydalanishiga kwmaklashadi. Shu munosabat bilan Wzbekiston Prezidenti I.Karimov shunday yozadi: “Milliy tafakkur wz taraqqiyotida madaniy qurilish vazifalariga dunyo miqyosida yondoshishi, boshqa xalqlarning tag`diri, ularning wzaro munosabatlari bilan yaqindan qiziqishi, ular hayotining eng teran nuqtalarigacha kirib borishi, milliy manfaatlarni hisobga olishi kerak”.
XX asrda Evropa mamlakatlarining ochiqdan-ochiq qarama-qarshiligi jahon harbiy mojarosiga aylanib ketdi. Kwpgina mamlakatlarda bu hol biqiqlik jarayoniga, ya`ni jahondagi jarayonlardan chetda turishni nazarda tutuvchi yopiq iqtisodiy taraqqiyot ywliga sabab bwldi. Natijada ular dunyo iqtisodiyotidan ajralib qoldilar. Mazkur mamlakatlarda totalitar, antidemokratik tuzumlar shakllandi, og`ir iqtisodiy qiyinchiliklar yuzaga keldi. Pirovardida bunday mamlakatlarning ba`zilari harbiy mag`lubiyatga uchradilar (Germaniya, Italiya, Yaponiya), boshqalarida esa siyosiy falokatlar rwy berdi (sobiq SSSR va sharqiy Evropadagi sotsialistik lager` mamlakatlari).
Shu sababli XX asr birinchi yarmining asosiy mohiyati demokratiyaning totalitarizm bilan, insonparvarlikning fashizm bilan va globallashuvning ayrimchilik bilan kurashidan iborat bwldi.
XX asr voqealari asosan shu tariqa kechdi. Bu voqealar bir tekis rivojlanmagan va kechmagan, albatta, ular har bir mamlakatda wz xususiyatlariga, namoyon bwlish shakllariga ega edi. Eng yangi tarix va dunyo siyosati yigirmanchi yuz yillikda ularning ta`siriga bog`liq holda uch bosqichni wtadi. Bular quyidagilardir:
I bosqich. 1914-1945 yillardagi ikki jahon urushi wrtasidagi davr. Unda dunyoni qayta taqsimlab olishga, yangi dunyo tartiboti wrnatishga ywnaltirilgan jahon mojarolari juda kwp. Birinchi jahon urushi imperialistik, ya`ni ikkala imperialistik guruh boshlagan bosqinchilik urushi bwldi. U talonchilik va buzg`unchilik urushi edi. Shunday bwlsa-da, barcha mamlakatlarni qamragan demokratik harakat rivojlanishi uning natijasidir. Ushbu davrda maqsadi demokratik islohotlarni amalga oshirish bwlgan umumdemokratik xarakterdagi kuchlar yuksalishi ustunlik qildi. Kapitalistik tizimning ham iqtisodiy, ham ijtimoiy-iqtisodiy inqirozi jahonni ikkita – ham demokratik, ham fashistik-totalitar lagerga bwlib yubordi. Ikkinchi jahon urushi endilikda birinchisiga qaraganda butkul boshqacha xarakterda edi. U demokratik lager davlatlari tomonidan umumdemokratik xarakterdagi, fashistik lager davlatlari tomonidan esa tajovuzkorlik, bosqinchilik va talonchilik urushi edi. Ikkinchi jahon urushida demokratik davlatlar g`alaba qozondilar. Bu demokratik kuchlarning umumjahon tarixi ahamiyatiga molik g`alabasidir.
II bosqich. Sovuq urush davri. 1946 yildan 1991 yilgacha, ya`ni Ikkinchi jahon urushi tugashidan to Sovet Ittifoqi parchalangunga qadar kechgan davrni wz ichiga oladi. Butun jahonda jamiyatni insonparvarlashtirish uchun kurash keng avj oldi. Inson huquqlari uchun kurash, mustamlakalarni ozod qilish, irqchilikka barham berish, totalitar va mustamlaka tuzumlarini tugatish sovuq urush davrining asosiy mazmuniga aylandi. U faqat tashqi jihatdan ikki buyuk davlat yoki ikki tizimning mojarosi tarzida tasavvur etilsa ham, aslida aksilinsoniy tizimlar va tuzilmalarni tugatish uchun umumjahon kurashi edi.
7
III bosqich. Yangi demokratiya davri. U sovet davlati parchalanganidan swng boshlandi va globallashuv jarayonlarining jahon miqyosida jadal ilgarilashi bilan tavsiflanadi. Globallashuvni rivojlantirish ywlidagi oxirgi twsiqlar qulab tushdi. Jahon maydonida dunyo hamjamiyati tuzilmalarini insonparvarlashtirish, demokratlashtirish va globallashtirish jarayoniga wz hissasini qwshayotgan yangi demokratik davlatlar paydo bwldi. Kwp qutbli dunyo siyosati tarix maydoniga keldi. «Osie va Afrika mamlakatlarining eng yangi tarixi» kursi 155 soatdan iborat bwlib, shu jumladan 32 soat ma`ruza va 28 soat amaliy mashg`ulotlardan mustaqil ish – 55 soatdan iborat
VIII-semestrda wtiladi. 8
Reja: 1.
Xitoy ijtimoiy-iktisodiy tuzumining asosiy xususiyati. 2.
Sun Yatsen boshlik Guanchjou xukumati va yagona frontning tashkil topishi. 3.
Mavzuga oid tayanch tushuncha va iboralar: Sun Yatsen, Guanchjou, demokratizm, printsiplar, Sun` Yatsen vasiyatlari, Gankong, Chan Kayshi, Mao Tszedun, antiyapon fronti, jaxon urushi, XXR tashkil topishi.
Xitoy ijtimoiy, iktisodiy tuzumining asosiy xususiyatlari.
iktisodiy tuzumni uziga xos va asosiy xususiyatlarini ochib berish va talabalarga suzlab berish.
1.
Asrimizning 20-yillarida Xitoy davlatining iktisodiy-ijtimoiy tuzumini bayon kiladi. 2.
3.
Xitoy xalkining ijtimoiy axvolidagi eng muxim xususiyatini aniklaydi. 1-savolning bayoni: Kolok agrar mamlakat bulib kelayotgan Xitoy sanoati 20-yillarning urtalriga kelib, bir kadar rivojlandi. U chet el imperalizmiga yarim mustamlaka karamligida edi. Kishlokda feodal munosabatlar xukmronlik kilardi. Kup sonli militaristik tudalar xukmronligi siyosiy tarkoklikka barxam berishga va mamlakatningn birlashuviga tuskinlik kiladi. Ishchilar sinfi mikdor jixatidan kup emas edi: 20-yillarning boshlarida Xitoydan kariyb 2 mln. ishchi bor edi. Bu mamlakat axolisining bir foizidan kamrogini tashkil kilardi. Fabrika -zavod ishchilari asosan mamlakatning muxim sanoat markazlariga tuplagan edi. Bu xol proletariatning salmokli revolyutsion kuchga aylanishiga erdam beodi. Birok umuman olganda, Xitoy proletariati usha vaktda tarkok va zaif edi. JKP V.I. Lenin maslaxatlariga amal kilib, ishchilarning ilgor kismini birlashtirishga va keng proletar ommasining kasaba soyuzlariga jipslashuviga yordam berishga xarakat kilardi. Partiya Xitoyda sotsializm kurishni pirovard maksadi deb xisoblab, demokratik revolyutsiyani amalga oshirishni yakin oradagi vazifa sifatida ilgari surdi. Sun` Yatsen tomonidan xali 1912 yildayok asos solingan gomin`dan (milliy partiya) milliy burjuaziya va uning ittifokchilari manfaatlarini ifodalar edi. 1923 yilda Sun` Yatsen mamlakatning janubidagi yirik shaxar Guanchjou (kanton) da 9 tashkil etilgan revolyutsion xukumatga boshchilik kildi. Mazkur shaxar ommaviy antiimperialistik xarakatning markazi bulib kolgan edi. Atokli revolyutsion demokrat Sun` Yatsen Oktyabr` revolyutsiyasi va xitoy xalkining ozodlik kurashi tajribasi ta`siri ostida uz printsiplarini yangicha izoxlab berdi. Gar ilgari millatchilik printsipi fakat millatni Manch`juriya dinastiyasi xukmronligidan ozod kilishni bildirgan bulsa, endilikda u millatni chet el imperalistilari va ularning gumashtalaridan, feodal-militaristik tudalarning xukmronligidan ozod kilishni, mamlakatni birlashtirish uchun, Xitoyda istikomat kilib turgan millatlarning teng xukukligi uchun kurashni nazarda tutardi. Ilgari fakat respublika tuzumini urnatishni anglatgan demokratizm printsipi endilikda xalk xokimiyatining karor topishi deb, uz mustakilligini ximoya kilishga kodir bulgan va burjuaziya tomonidan monopoliya kilinishini istisno etadigan suveren demokratik respublika tuzishdan iborat deb karalar edi. Uchinchi printsip - xalk farovonligi printsipiga xam Sun` Yatsen ancha chukur mazmun kiritdi: bu mazmun yirik kapitalni cheklashdan, barcha mexnatkashlarning axvolini yaxshilashdan va agrar masalani xar bir er xaydovchi uzining eriga ega buladigan kilib xal etishdan iborat edi. Sun` Yatsen uzining printsiplarini uchta siyosiy yul-yurik bilan tuldirdi, ya`ni: SSSR bilan ittifok tuzish, XKP bilan yagona front tuzish, ishchi-dexkonlar ommasiga tayanish, revolyutsion xukumatning iltimosiga kura Xitoyning janubiga sovet mutaxasislari va texnika yuborildi.
Download 0.83 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling