Ajiniez nomidagi nukus davlat pedagogik instituti tarix fakul

Mavzu: XX-asrning 50-90 yillari Yaponiya 

Reja: 

1. Urush oqibatlari. Tinchlik shartnomasining imzolanishi. 

2. Isloxotlar va Yaponiyaning iqtisodiy taraqqieti. 

3. Tashqi siesat. 

4. Yaponiya-Uzbekiston munosabatlari 

 

Àdabietlar: 

1. Karimov I.A. Yangicha fikrlash va ishlash-davr talabi. -T., 1996 y. 5-tom 

2. Strani mira. Entsiklopedicheskiy slovar`. (Sost. Bogdanovich i dr.). -M., 1999. 

3.  Kreder  A.A.  Noveyshaya  istoriya.  XX-vek.  -M.,  izd.  G`Tsentr  gumanitarnogo 

obrazovaniyaG`, 1997.  

4. Xidoyatov G.A., Gulamov X.G. Vsemirnaya istoriya. Noveyshiy period Evropa 

i  SShA  posle  vtoroy  mirovoy  voyni  (1945-1995  gg.)  Ucheb.  pos.  dlya  studentov 

RUz. -T., 1999. 

5.  Xidoyatov  G.A.  Vsemirnaya  istoriya.  Noveyshiy  period.  Chast`-II.  (1945-1999 

gg.).      Ucheb.  dlya  uchashixsya  XI-klassov  srednix  shkol,  akadem.  kolledjey  i 

litseev. -T., G`SharkG` 2000. 

6.  Noveyshaya  istoriya  stran  Azii  i  Afriki  XX-vek.  (1945-2000  gg.),  chast`-2,3. 

Pod. red. A.Rodrigesa. -M., izd. G`VladosG`, 2001. 

7. Istoriya stran Azii i Afriki v noveyshee vremya. 2-chast` (1945-1977). Pod red. 

M.F.Yur`eva.  -M., G`NaukaG`, 1979. 

8. Noveyshaya istoriya stran zarubejnoy Azii i Afriki. -L., G`NaukaG`, 1983. 

9. Rozaliev Yu. Novaya i noveyshaya istoriya stran Azii i Afriki. -M. G`NaukaG`, 

1987.  

10. Yaponiya. Ejegodnik. -M., G`NaukaG`, 1990. 

11. Yaponiya - ekonomika, obshestvo i nauchno-texnicheskiy progress. -M., 1989. 

12. Kuznetsov Yu., Novikov G. Istoriya Yaponii. -M., 1988. 

13. Krustyanko M. Yaponiya v sisteme Vostok - Zapad: politika, ekonomika. -M., 

1991. 

14. M.Lafasof, S.Juraev. Jaxon tarixi. T. 2005. 

1. Urush oqibatlari. Urush Yaponiyani vayronaga aylantirdi. Ishlab chiqarish 

urushdan  oldingi  darajaning  q0O`    ga  tushib  qoldi.  a`0  mln  kishi  ishsiz  qoldi. 

Yaponiya  taslim  bulganidan  (a`9n`o`-yil  g`-sentyabr)  ikki  xaftadan  sung  uning 

xududi  AQSh  armiyasi  tomonidan  okkupatsiya  qilindi.  Bu  armiyaga  general 

D.Makartur  raxbarlik  qildi.  U  Yaponiyada  cheklanmagan  xokimiyatga  ega  edi. 

Yaponiya  qurolsizlantirilishi  va  mamlakatda  demokratik  tartib  urnatilishi  ekrak 

edi.  Bu  vazifaning  amalga  oshirilishini  nazorat  qilish  maqsadida  Tokio  shaxrida 

ittifoqchi  davlatlar  (AQSh,  SSSR,  Buyuk  Britaniya  va  Xitoy)  vakillaridan  iborat 

Ittifoq Kengashi tuzildi. 

        Amerikaliklar  Iosudani  Bosh  vazir  qilib  quydilar.  U  a`9n`n`-yildan  qurol-

yarog`  vaziri  bulib  ishlagan  va  amerikaliklarga  G`kommersiya  xabariniG` 

etkazishda  ayblanib,  a`9n`o`-yil  boshida  qamoqqa  olingan  edi.  Iosida  ozgina 

 

41

tanaffuz bilan (a`9n`w-a`9n`h yy) mamlakatni a`9o`n`-yil dekabrigacha boshqardi. 

        Mamlakat  armiyasi  demobilizatsiya  qilindi.  Xarbiy  muassasalar  tarqatib 

yuborildi. Militaristik tashkilotlar taqiqlandi. Xarbiy va siyosiy jinoyachilar sudga 

tortildi.  Davlat  apparati  jinoyatchi  unsurlardan  tozalandi.  Yashirin  politsiya 

tugatildi.  Kasaba  uyushmalari  faoliyati  tiklandi.  Demokratik  siyosiy  partiyalar 

tuzildi.  Bular  taraqqiyparvar,  liberal  va  sotsiyalistik  partiyalar  edi.  Mamlakat 

demokratik  yuldan  taraqqiy  etishi  uchun  barcha  zarur  choralar  kurildi.  Shu  tariqa 

ikkinchi  jaxon  urushida  Yaponiyaning  mag`lubiyatga  uchrashi  yapon  xalqi  va 

mamlakat  kelajagi  uchun  katta  ijobiy  axamiyatga  xam  ega  buldi.  Chunki 

mag`lubiyat tufayli Yaponiyada militarizm tugatildi. 

       Bu esa Yaponiyani Osiyo Tinch okeani xavzasida yangi bosqinchilik urushlari 

olib  borish  imkoniyatidan  maxrum  etdi.  Bu  xoll  Yaponiya  xukumatiga  butun 

imkoniyatni  tinch  bunyodkorlik  ishlariga  qaratishga  sharoit  yaratdi.  Ayni  paytda 

AQSh  ning  Yaponiyani  ishg`ol  etishi  oxir-oqibatda  bu  mamlakatning  kelgusi 

taqdiri  uchun  katta  ijobiy  xodisa  buldi.  Chunki  aynan  AQSh  ning  okkupatsiyachi 

ma`muriyati  Yaponiyada  chuqur  ijtimoiy-iqtisodiy  va  siesiy  isloxotlar 

utkazilishining kafolati vazifasini bajardi. 

Yaponiyaning  yangi  Konstitutsiyasi.  Yaponiya  parlamenti  a`9n`w-yilda 

mamlakatning  yangi  Konstitutsiyasini  qabul  qildi.  Bu  Konstitutsiyasiga  kura, 

Yaponiyada Konstitutsion monarxiya tuzumi amal qiladi. Yangi Konstitutsiyasiga 

kura, imperator xokimiyati saqlanib qolgan bulsa da, Yaponiya demokratik davlat, 

deb  e`lon  qilindi.  Imperator  amalda  real  xokimiyatdan  maxrum  etildi.  U  millat 

birligi ramzi sifatida saqlab qolindi.  

        Garchand bosh vazirni imperator tayinlasada, uni parlament tasdiqlashi zarur 

edi. Konstitutsiyasiga Yaponiyaning kelgusi taraqqiyoti uchun juda katta ijobiy rol 

uynagan  bir  moda  kiritildi.  Bu  –  Yaponiyaning  urushdan  millatning  suveren 

xuquqi  sifatida  voz  kechganligi  va  mamlakatning  armiyaga  ega  bulishi  xuquqini 

taqiqlaganligi tug`risidagi moda edi. 

Tinchlik shartnomasining imzolanishi. Yaponiya bilan tinchlik shartnomasini 

imzolash  maqsadida  a`9o`a`-yilda  AQSh  ning  San-Fransisko  shaxrida  xalqaro 

konferensiya  chaqirildi.  Konferensiya  yakunlariga  kura,  a`9o`a`-yil  g`-sentabrda 

bir tomonlama tinchlik shartnomasi imzolandi va a`9o`g`-yil g`h-apreldan kuchga 

kirdi.  Unga  kura,  Yaponiya  Koreya  mustaqilligini  tan  oldi.  Tayvan,  Peskador, 

Kuril  orollari  va  Saxalinning  janubiga  daxl  qilmaydigan  buldi.  Ittifoqchi 

davlatlardan  SSSR  bu  shartnomani  imzolamadi.  Buning  sababi  nimadan  iborat 

ediW  G`Sovuq  urushG`  boshlangach,  AQSh  Yaponiyaga  nisbatan  munosabatini 

uzgartirdi. Chunki AQSh  Uzoq Sharqda SSSR ta`sirining kuchayishini xoxlamas 

edi. 

AQSh-Yaponiya  xarbiy  ittifoqi  buning  kafolati  bulishi  kerak  edi.  Ayni 

paytda  Yaponiya  uzining  shimoliy  erlaridan  bir  qismi  (Yalta  konferensiyasi 

qaroriga  kura)  SSSR  ga  berilganligiga  toqat  qila  olmas  edi.  Shunday  sharoitda 

Yaponiya  uchun  xam  AQSh  dek  qudratli  tayanch  zarur  edi.  Ikki  davlat 

manfaatlarining  mushtarakligi  Amerika-Yapon  xarbiy  ittifoqini  tuzish  masalasini 

kundalang  quydi.  San-Fransisko  konferensiyasida  Yaponiya  bilan  tuziladigan 

 

42

tinchlik  shartnomasi  AQSh-Yaponiya  xarbiy  ittifoqi  tug`risidagi  shartnoma  bilan 

birgalikda imzolanadigan buldi. 

SSSR  bunga  qarshi  chiqdi  va  norozilik  belgisi  sifatida  konferensiya  ishida 

qatnashishni  tuxtatdi.  AQSh  va  Yaponiya  urtasida  imzolangan  shartnoma 

G`xavfsizlik  tug`risidagi  shartnomaG`  deb  ataldi.  Unga  kura,  Yaponiyada  AQSh 

ning  xarbiy  bazalari  saqlab  qolindi.  Ayni  paytda  AQSh  ning  okkupatsiya  tartibi 

bekor qilindi. 

2.  Isloxotlar  va  Yaponiyaning  iqtisodiy  taraqqieti.  a`9n`u`-yilda  Yaponiya 

parlamenti agrar isloxot tug`risida qonun qabul qildi.  Uning  maqsadi pomeshchik 

er  egaligini  tugatish  edi.  Davlat  er  egalari  erini  sotib  oldiva  ularni  dexqonlarga 

sotdi.  Shu  tariqa  pomeshchik  er  egaligi  tugatildi.  Endilikda  mamlakat  qishloq 

xujaligida katta bulmagan fermer xujaliklari asosiy rol uynay boshladi. 

Sanoatni  tiklash  uchun  xam  barcha  zarur  choarlar  kurildi.  Ayni  paytda 

AQSh  reparatsiya  olishni  tuxtatdi.  Yapon  xalqi  yuksak  vatanparvarlik, 

mexnatsevarlik, nixoyatda intizomlilik, toqatlilik va sabr-bardoshlilik namunalarini 

kursatib mexnat qildi. Ayni paytda yapon xalqi uta tejamkor xalq xamdir. Bundan 

tashqari,  ish  beruvchilar  bilan  xodimlar  urtasida  yaponlargagina  xos  bulgan 

xamkorlik vujudga keldi. Unga kura, ish beruvchi bilan xodim urtasida shartnoma 

tuzilar edi. 

Shartnomada 

korxona 

xodimto 

pensiyaga 

chiqquncha 

ish 

bilan 

ta`minlash,  xodim  esa  shu  yillar  mobaynida  sidqidildan  mexnat  qilish 

majburiyatini  olardi.  Bundan  tashqari,  Yaponiyaning  xarbiy  xarajatlari  nixoyatda 

kam  bulib,  yillik  ijtimoiy  maxsulot  qiymatining  atigi  a`  foizini  tashkil  etardi.  Bu 

xol  butun  kapital  mablag`ning  juda  katta  qismini  ishlab  chiqarishga  yunaltirishga 

imkon  berar  edi.  Yaponlarga  xos  yana  bir  xususiyat  uzgalar  yutug`ini  erinmay 

urganish va ulardan unumli foydalana olishdir. 

Yuqoridagi  omillar  Yaponiyaning  gurkirab  rivojlanishini  ta`minladi. 

Chunonchi,  a`9o`a`-yilda  sanoat  ishlab  chiqarishi  urushdan  oldingi  darajaga  etdi. 

a`9o`a`-a`9w0-yillarda  mamlakat  iqtisodiyotining  yillik  usishi  urtacha  a`n`,u` 

foizni tashkil etdi. 

a`9o`0-yil  ezida  AQSh  ning  Koreyadagi  urushi  munosabati  bilan 

Yaponiyaga  juda  kuplab  xarbiy  buyurtmalar  berildi.  Natijada  Yaponiya  valuta 

zaxirasi a`9o`g`-yilda  a`  mlrd  dollarni tashkil  etdi.  a`9u`0-yilga kelib  Yaponiyada 

sanoatning yilik usishi g`0 foizni tashkil qildi. Bunday usish xech bir mamlakatda 

bulgan emas. G`Yapon mujizasiG` dunyoni lol qoldirdi. 

Olimlarning  kuzatishiga  qaraganda,  bu  mujizaning  siri  quyidagi  sabablarga 

bog`liqdirU` 

1.

 

 Asosiy  kapitalning  yangilanishi.  Sanoat  korxonolarida  barcha 

eskirgan  jixozlar  o`0-yillarda  almashtirildi.  Bu  narsa  a`9u`0-yilda  urta  va  mayda 

korxonalarga  xam  joriy  etildi.  Chunki  q0  foiz  ishchilar  shunday  korxonalarda 

ishlaydi. 

2.

 

 Xarbiy  buyurtmalar.  Koreya  va  Vetnam  urushlari  munosabati  bilan 

berilgan  buyurtmalar  sanoatchilarga  juda  katta  foyda  keltirdi.  Keyinchalik 

mamlakatning uzida buyurtma kupaydi. 

 

43

3.

 

 Urushdan keyin xarbiy  xarajatlarning  yuqligi.  Chunki  AQSh h0  foiz 

xarbiy xarajatni moliyalashtirdi. Xarbiy xarajatlar a`9w0-yilga kelganda budjetning 

a`,g` foizini tashkil etdi.     

4.

 

 Konsernlarning  kuptarmoqliligi  kapitalni  aylantirishda  qul  keldi. 

Masalan,  kemasozlik  korxonalari  qiyin  paytlarda  mashinasozlik,  ximiya  jixozlari, 

turbinalar va boshqa maxsulotlar ishlab chiqarishga moslashgan. 

5.

 

 Davlat monopolizmining xususiy korxonalar bilan yaqinligi. Vazirlar 

Maxkamasida tashkil etilgan iqtisodiy rejalashtirish qumitasi ichki va tashqi bozor 

muxitini  urganadi  xamda  ilmiy-texnikaviy  axborotni  barcha  korxonalarga 

tarqatadi. 

Davlat  eng  muxim  sanoat  tarmoqlari  bulgan  atom  sanoati,  raketasozlik    va 

boshqalarni  xamda  ilmiy-tadqiqot  ishlarini  moliyalashtiradi  va  kapital  quyishini 

muvofiqlashtiradi. Yaponiyadan rejalashtirishdan ustalik bilan foydalaniladi. Yana 

muxim  tomoni  ma`lum  bir  tumanda  uy-joy,  kommunikatsiya,  vodoprovod  va 

boshqa  infra  tuzilmani  yuzaga  keltirish  bilan  davlat  ishlab  chiqarish  kuchlarini 

jamlaydi. Davlat xisobidan kuplab sanoat korxonalari yangi joylarga kuchiriladi. 

6.

 

 Boshqa  mamlakatlar  tajribasidan  texnik  yordam  tug`risida  bitimlar 

tuzish,  litsenziyalar  sotib  olish  yuli  juda  keng  foydalaniladi.  Lekin  bu  narsa 

mamlakat  ichkarisida  ilmiy-tadqiqot  bazasiga  salbiy  ta`sir  etishini  xisobga  olib, 

ilmiy-texnik izlanishlarga xar a`0 yilda u` baravardan kup mablag` sarflamoqda. 

7.

 

 Ilmiy-texnika  inqilobini  bevosita  ishlab  chiqarishda  nixoyatda  tez 

qullab  samadorlikka  erishmoqda.  Bir  soxa  chiqindilarini  boshqa  siklga 

yunaltiriladi.  Jumladan,  neftni  qayta  ishlash 

–

  sintetik  materiallarga  ,  kimio  -

qurilish materiallariga va x.k. 

8.

 

 Xodimlarga  G`psixologik  yondashuvG`.  Yaponiya  korxonalari 

ishchilarni  ishga  layoqatsiz  bulib  qolgunicha  yoki  umrbod  ish  bilan  ta`minlash 

tug`risida  shartnoma  tuzadi.  Ishchi  esa  intizomli,  xar  qanday  qiyinchilikka 

chidaydigan  ,  korxonani  uziniki  deb  biladigan,  unga  xiyonat  qilmaydigan  bulishi 

zarur. 

9.

 

 Yaponiya iqtisodiyoti rivojlanishida tashqi savdo muxim rol uynaydi. 

Yapon iqtisodi jaxon bozoriga bog`langan va a`00 foiz paxta, jun, kauchuk, nikel, 

boksitni,  99  foiz  neftni,  90  foiz  temir  rudasi,  ya`ni  h0  foiz  xomashyo  va  g`0  foiz 

oziq-ovqatni  chetdan  sotib  oladi.  a`9u`o`-yilgacha  Yaponiya  importi  darajasi 

eksportga nisbatan yuqori edi. Undan keyin balans faollashdi, eksport kupaydi. 

       a`9u`h-yilga  kelib  Yaponiya  jami  milliy  maxsuloti  xajmi  jixatidan  Fransiya, 

Buyuk  Britaniya  va  GFR  ni  ortda  qoldirdi.  Bu  borada  dunyoda  AQShdan  keyin 

ikkinchi uringa chiqib oldi. 

       a`9ha`-yilda  Yana  bir  mujiza  ruy  berdi.  Shu  yili  Yaponiya  engil  avtomobil 

ishlab chiqarish buyicha AQShni ortda qoldirdi. Mamlakatda videotexnika, rangli 

televizor  va  boshqa  maishiy  xizmat  texnikasi  misli  kurilmagan  darajada  usdi. 

Raqamli axborot texnologiyasi, robotlar ishlab chiqarishda dunyoda oldingi urinda 

turibdi. Mitsui, Mitsubisi, Sumitomo, Toyota, Kavasaki kabi gigant korporatsiyalar 

milliadlarcha  foyda  kurmoqda.  Mamlakatda  temir  va  kumir  konlari  bulmasa-da, 

elektron  sanoatning  tayyor  maxsulotlari,  avtomobillar,  kime  sanoati  maxsulotlari, 

optika, sintetik tola va boshqa muxim tovarlarni eksport qiladi. 

 

44

       Yaponiya  avtomobillar,  kemalar,  ruzg`or  elektr  texnika  asboblari,  sanoat 

robotlari  ishlab  chiqarish,  stanoksozlik  jixatidan  duneda  birinchi  urinni  egallaydi. 

Baliq  ovlash  buyicha  duneda  birinchi  urinda  turadi.  Dunening  a`o`  foizdan  ortiq 

balig`ini ovlaydi va uni qayta ishlaydi. Dunening g` foiz (a`g`wmln) axolisiga ega 

bulgan Yaponiya jaxonning a`q,q foiz maxsulotini ishlab chiqaradi. 

3.  Tashqi  siesat.  Yaponiya  tashqi  siesatida  San-Fransisko  shartnomasidan 

sung  AQSh  asosiy  xal  qiluvchi  rol  uynadi.  a`9o`n`-yil  dekabrida  Bosh  vazirlik 

lavozimini  egallagan  Xatoyama  uz  dasturining  bir  punktini  Sovet  davlati  bilan 

munosabatlarni  yaxshilashga  bag`ishladi.  Natijada  a`9o`u`-yil  oktabrida  ikki 

mamlakat  urtasida  diplomatik  munosabatlar  tiklandi.  Yapon  fuqarolari  uz 

vatanlariga  qaytarildi.  Tinch  okean  shimoli-g`arbida  baliq  ovlash,  dengizda 

xalokatga  uchraganlarga  erdam  berish  tugrisida  bitimlar  tuzildi.  a`9o`w-yil 

dekabrda  sovet-yapon  savdo  shartnomasi  imzolandi  va  tovar  ayirboshlash  yulga 

quyildi.  

Shu  bilan  birga  a`9u`0-yil  Kisi  xukumati  AQSh  bilan  G`xavfsizlik 

shartnomasiG`ni  imzoladi  va  u  a`9w0-yilda  uzaytirildi.  Unga  muvofiq,  Yaponiya 

xududida  AQShning  a`a`h  ta  xarbiy  ob`ekti    bulib,  ularga  o`0  mingga  yaqin 

xarbiylar  joylashtirilgandi.  Yaponiya  AQShning  Vetnamdagi  urushini  qullab-

quvvatladi. 

Sobiq  bosh  vazir  Tanaka  Amerikaning  G`LokxidG`  aviakompaniyasidan 

katta  miqdorda  pora  olganligi  fosh  buldi.  Mamlakatda  korruptsiya  kuchaydi. 

a`9wn`-yil  dekabrda  Bosh  vazir  lavozimiga  kelgan  Mikki  zurg`a  g`  yil  turdi  va 

Fukudaga  uz  urnini  bushatib  berdi.  Uning  davrida  Yaponiyaning  G`Umumiy 

bozorG` davlatlari bilan  raqobati kuchaydi. 

a`9wg`-yilda  Xitoy  bilan  diplomatik  munosabatlar  urnatildi.  a`9wh-yilda 

tinchlik  va  dustlik  tug`risida  bitim  tuzildi.  a`990-yillarda  Yaponiya  uz 

taraqqiyotining yuqori chuqqisiga kutarildi. Lekin Osiyoda uning Janubiy Koreya, 

Tayvan, Tayland, Malayziya kabi raqobatchilari kuchayib bormoqda. 

Siesiy  xayotda  a`9o`o`-yildan  beri  Liberal-demokratik  partiya  xukmronlik  

qilib  kelmoqda.  Korrupsiya,  poraxurlik,  tovlamachilik  tez-tez  kuzga  tashlanadi. 

XXI asr boshlariga kelib Yaponiyada siesiy kuchlar qayta guruxlandi. g`000-yilda 

utkazilgan  saylovlarda  Liberal-demokratik  partiya  raxbari  Mori  Bosh  vazirlik 

lavozimiga saylandi. Lekin u xam korrupsiya bilan bog`liq janjalga aralashib qoldi 

va  iste`foga  chiqdi.  Shundan  sung  J.Koidzumi  Bosh  vazir  bulib  qoldi  va  tartibni 

ancha kuchaytirdi.  

4.  Yaponiya-Uzbekiston  munosabatlari.  Yaponiya  dune  davlatlari  ichida 

birinchilardan bulib Uzbekiston mustaqilligini tan olgan davlatlardan biri. a`99g`-

yilning  g`h-avgustida  Yaponiyaning  Uzbekistonda  faoliyat  boshlagan  birinchi 

elchisi  Sulilo  Edammura  Uzbekiston  Prezidenti  I.Karimovga  ishonch  yorlig`ini 

topshirdi. Xar ikki davlat urtasida uzaro manfaatli xamkorlik yildan-yilga kengayib 

bordi.  a`99n`-yilning  a`u`-a`9-may  kunlari  Uzbekiston  raxbarining  Yaponiyaga 

rasmiy tashrifi bu ikki davlat aloqalarini yanada rivojlantirishda muxim rol uynadi. 

Yaponiya-Uzbekiston  munosabatlari  rivojining  XXI  asr  boshlarida  yangi 

bosqichga  kutarilishida  I.Karimovning  g`00g`-yilning  a`h-qa`-iyul  kunlarida 

rasmiy  tashrif  bilan  Yaponiyada  bulishi  katta  axamiyatga  egadir.  Bu  tashrif 

 

45

davomida I.Karimov va Yaponiya Bosh vaziri J.Koidzumi muxim siyosiy xujjatni 

–

  G`Dustlik,  strategik  sheriklik  va  xalqaro  xamkorlik  tug`risidaG`  gi  bayonotni 

imzoladilar.  Bundan  tashqari  G`Uzaro  iqtisodiy  xamkorlikni  rivojlantirish 

tug`risidaG`, G`Uzbekistondagi isloxotlarni qullab-quvvatlash tug`risidaG` va yana 

boshqa  qator  xujjatlar  imzolandi.  Bu  xujjatlar  Yaponiya-Uzbekiston  aloqalarini 

yangi bosqichga kutarishga xizmat qiladi. 

Yaponiya Uzbekiston bilan xar tomonlama yaqin xamkorlik qilib kelayotgan 

davlatlardan biri.  Shu  vaqtgacha  Yaponiyaning  Uzbekiston iqtisodiyotiga kiritgan 

sarmoyasining  xajmi  a`,u`  mlrd.  AQSh  dollaridan  oshganligi  buning  yorqin 

dalilidir. Ayni paytda Uzbekistonda a`h ta  yapon kompaniyasining vakolatxonasi, 

a`0 ga yaqin qushma korxona faoliyat kursatmoqda. 

Bundan  tashqari  Yaponiyaning  G`Taraqqiyotga  rasmiy  yordamG`  dasturi 

doirasida Uzbekistonga a`00 mln. dollardan ziyod mablag` ajratilgan. Shuningdek, 

Yaponiyaning  turli  oliy  uquv  yurtlarida  w0  ga  yaqin  uzbekistonlik  talaba  ta`lim 

olmoqda.  Rasmiy  tashrif  chog`ida  Yaponiyaning  yana  qn`h  mln.  iyen  miqdorida 

grant ajratishi xaqida bitim imzolandi. 

Siesiy  soxada  tomonlarning  fikrlari  bir-biriga  yaqin  va  xalqaro  terrorizmga 

qarshi  kurash  borasida  uzaro  kelishib  olindi.  Ayni  paytda  Uzbekiston 

Yaponiyaning  BMT  Xavfsizlik  Kengashining  doimiy  a`zosi  bulishini  yoqlab 

kelmoqda. 

Shunday qilib, Yaponiya XX asrning ikkinchi yarmida vayronalikdan chiqib, 

qudratli  rivojlangan  davlatga  aylandi.  Bunga  Amerika  omilining  ta`siri,  xarbiy 

xarajatlarning kamligi, eng  muximi,  yapon  millatining ma`naviy  yuksakligi sabab 

buldi.  Xalqning  yagona  musht  bulib  birlashuvi,  uz  manfaatlarini  xalq,  yurt 

manfaatlari  bilan    muvofiqlashtirgan  xolda  suiiste`mol  qilmay  olib  borishi 

g`alabaning  asosiy  tayanchi  buldi.  Yapon  millati  uzining  buyuk  millat  ekanligini 

dunyoga kursatdi. Dune bugun G`yapon mujizasiG`dan xayratlanmoqda va tajriba 

sifatida foydalanmoqda. 

 

46

Mavzu: XX-asrning 50-90 yillari Hindiston 

Reja:  

1. Hindiston Respublikasining tashkil topishi. Iqtisodiy va siesiy taraqiet. 

2. Taraqqiet ywlidagi ijtimoyi-siesiy muammolar. 

3. Tashqi siesati. 

4. Hindiston - Wzbekiston munosabatlari. 

 

Àdabietlar: 

1. Karimov I.A. Yangicha fikrlash va ishlash-davr talabi. -T., 1996 y. 5-tom 

2. Strani mira. Entsiklopedicheskiy slovar`. (Sost. Bogdanovich i dr.). -M., 1999. 

3.  Kreder  A.A.  Noveyshaya  istoriya.  XX-vek.  -M.,  izd.  G`Tsentr  gumanitarnogo 

obrazovaniyaG`, 1997.  

4. Xidoyatov G.A., Gulamov X.G. Vsemirnaya istoriya. Noveyshiy period Evropa 

i  SShA  posle  vtoroy  mirovoy  voyni  (1945-1995  gg.)  Ucheb.  pos.  dlya  studentov 

RUz. -T., 1999. 

5.  Xidoyatov  G.A.  Vsemirnaya  istoriya.  Noveyshiy  period.  Chast`-II.  (1945-1999 

gg.).  Ucheb.  dlya  uchashixsya  XI-klassov  srednix  shkol,  akadem.  kolledjey  i 

litseev. -T., G`SharkG` 2000. 

6.  Noveyshaya  istoriya  stran  Azii  i  Afriki  XX-vek.  (1945-2000  gg.),  chast`-2,3. 

Pod. red. A.Rodrigesa. -M., izd. G`VladosG`, 2001. 

7. Istoriya stran Azii i Afriki v noveyshee vremya. 2-chast` (1945-1977). Pod red. 

M.F.Yur`eva.  -M., G`NaukaG`, 1979. 

8. Noveyshaya istoriya stran zarubejnoy Azii i Afriki. -L., G`NaukaG`, 1983. 

9. Rozaliev Yu. Novaya i noveyshaya istoriya stran Azii i Afriki. -M. G`NaukaG`, 

1987.  

10. Noveyshaya istoriya Indii. -M., G`Vostochnaya literaturaG`, 1959. 

11. Giyasov T. Rol` Indii v ukreplenii mira na Blijnem Vostoke. -T. G`FanG`. 

1970. 

12. Ocherki istorii Indii. -T. G`FanG` 1977. 

13. M.Lafasof, S.Juraev. Jaxon tarixi. T. 2005. 

 

1. Hindiston Respublikasining tashkil topishi. Ikkinchi jahon urishidan sung 

Hindiston xalqining milliy ozodlik uchun kurashi yanada kuchaydi. Bu harakatda, 

hatto,  Buyuk  Britaniya  armiyasida  xizmat  qilaetgan  Hindistonlik  soldat  va 

matroslar  ham  qwshilishti.  1946-yilning  fevralida  Bombey  harbiy-dengiz  bazasi 

matroslarining  bosh  kwtarishini  diyarli  butun  Hindiston  qwllab-quvvatladi. 

Shunday  sharoitda  Buyuk  Britaniya  hukumati  Hindistonga  mustaqillik  berilishini 

elon  qilishga  majbur  bwldi.  Buyuk  Britaniya  bosh  vaziri  K.Ettli  1947  yil  20-

fevralda Hindiston haqida yangi deklaratsiya bilan chiqdi va hokimiyatni G`hindlar 

qwligaG` topshirishini baen qildi. 

 

1947  yilning  15-avgustida  Hindiston  mustaqilligi  twg`risida  qonun  qobul 

qilindi.  Bunga  kwra,  Buyuk  Britaniya  hukmron  doiralari  Hindistonni  ikki 

dominionga  (Hindiston  ittifoqi  va  Pokistonga)  bwlib  yubordi.  Shu  tariqa  Buyuk 

Britaniya  yana  bir  marta  wzining  G`Bwlib  toshla,  hukmronlik  qilaG`  shioriga 

sodiqligini namoen qildi. Bu bwlinishni eng nozik belgi-diniy belgi asosida amalga 

 

47

oshirdi.  

 

Hindiston  ittifoqi  hududida  aholininng  katta  qismi  (musulmonlar  ham  kam 

emas  edi)  hinduiylik  diniga  etiqod  qilishardi  Pokiston  aholisining  katta  qismi  esa 

hinduilik  diniga  etiqod  qilardi.  Bir  davlatning  ikkiga  bwlinishi  jaraeni  katta  diniy 

twqnashuvlar, qirg`inlar sharoitida amalga oshirildi. Ikki tomandan qachoqlar soni 

8  mln.  dan  ortiqni  tashkil  etdi.  Ayniqsa,  Kashmir  viloyatining  Hindistonda 

qoldirilishi  (bu  viloyat  aholisi  asosan  musulmonlardan  iborat  edi)  Hindiston  va 

Pokiston  wrtasida  urush  harakatlarini  keltirib  chiqardi.  1947  yil  kuzida  Pokiston 

qwshinlari Kashmirga kirdi. Hindiston armiyasi bilan janglar bwldi.  

M.K.Gandi bu diniy toqnashuvga chiqdi. Hindistonda musulmonlarning haet 

kechirishi  uchun  zarur  sharoit  yaratishini  talab  qildi.  Bunga  shovinist  hind 

burjuaziyasi  qarshi  chiqti.  1948-yil  30-yanvarda  70-§shli  M.K.Gandi  wldirildi. 

1949-yilning 1-yanvarida bu ikki dominion wrtasida urishni twxtatish haqida bitim 

imzolanishaga  erishildi.  1949-yilda  Hindiston  Ta`sis  majilisi  mamlakat 

konstitutsiyasini  qabul  qildi  va  u  1950-yilning  yanvaridan  kuchga  kirdi.  1950-

yilning  26-yanvarida  Hindiston  Respublika  deb  elon  qilindi.  Shunday  qilib,  hind 

xalqining  Buyuk  Britaniya  ozodlik  kurashi  mustaqil  davlatga  ega  bulish  bilan 

yakunlandi. 

Bu  kurashga  Hindiston  Milliy  Kongressi  (HMK)  rahbarlik  qildi. 

Mustaqilliktan swng tuzilgan birinchi hukumatni HMK rahbari J.Neru (1889-1964) 

boshqardi. Ayni paytda Hindiston Britaniya Millatlar hamdustligi tarkibida qoldi.  

Iqtisodiy  va  siesiy  taraqiet.  Yangi  hukumat  wtkazgan  dastlabki  muhim 

islohot  agrar  islohot  bwldi.  Unga  kwra,  er  bevosita  unda  ishlaetganlarga  berilishi 

kwzda tutildi. Biroq zamindorlarning qattiq qarshilik kwrsatilishi oqibatida hamma 

dehqonlar ham erli bwla olmadi. Shunga qaramay, erni zamindorlardan ijaraga olib 

ishlaetganlarning katta qismi erli bwlib qoldi. Mustaqillik yillarida qishloq xwjalik 

mahsulotlari  etishtirish  hajmi  ikki  baravardan  ortiq  kwpaydi.  Hindiston  1966-

yilgacha 3-ta 5-yillikni amalga oshirdi.  

Twg`ri, aholining barchasi ham twq yashamaet Gandi eki malum qismi och 

holatga  yashayatgan  bwlsa-da,  islohot  tufayli  Hindiston  wz  aholisini  oziq-ovqat 

bilan asosan wzi taminlash imkoniga ega bwldi. Hidiston hukumati milliy sanoatni 

ravojlantirishga ham alohida etibor berdi. Natiyjada sanoat ishlab chiqarishi diyarli 

twrt baravar kwpaydi. Hindiston agror davlatdan agrar-industrial davlatga aylandi. 

1990-yilda Hindiston 170 mln.kv/s elektor energiya, 12 mln. tonna pwlot, 30 mln. 

tonna  neft  ishlab  chiqardi.  Avtomobil,  avtobus,  radio,  televizor  ishlab  chiqarish 

yuksak suratlarda rivojlonmoqda. Traktor ishlab chiqarish buyicha dun§da etakchi 

davlatlardan biriga aylandi. 

Hindiston  iqtisodietida  davlat  sektori  yildan-yilga  kamayib  bormoqda. 

Bugungi  kunda  u  jami  milliy  mahsulotning  20  foizini  ishlab  chiqaradi,  xolos. 

Hindiston siesiy haetida parlamentarizm mustahkam qaror topti.  

2.  Taraqqiet  ywlidagi  ijtimoyi-siesiy  muammolar.  Hindiston  Respublikasi 

butun  taraqqieti  yillarida  katta  ijtimoy-siesiy  muammolarga  duch  keldi  va 

hozirgacha  wlar  wz  echimini  topgani  ywq.  Bular:  hindilar  bilan  musulmonlar 

wrtasidagi  diniy  qirg`inlar:  musulmonlarning  Kashmirni  Pokiston  bilan 

birlashtirish uchun kurashi; sikxlarning siesiy muqtariet uchun kurashi; Panjobning 

 

48

Hindiston  tarkibidan  ajralib  chiqish  uchun  kurashi  bilan  bog`liq  muammolardir. 

Bunga  yana  mamlakat  20  foiz  aholisining  ersizligi,  30  mln.ga  yaqin  aholining 

ishsizligi; 60 foiz aholining hamon savotsizligi kabi muammolar ham qwchiladi.  

1957-yil  martida  bwlib  wtgan  saylovlarda  J.Neru  yana  Bosh  vazirlikka 

saylandi,  R.Prasad  esa  Prezidentlik  lavozimini  egalladi.  1964-yildan  J.Neru 

vafotidan swng 1964-yil 2-iyunida L.B.Shastri Hindiston Bosh vaziri bwldi. Lekin 

1966-yil  11-yanvarda  Pokiston  bilan  urishni  twqtatish  haqida  Ayubxon  bilan 

bitimni imzolagash, Toshkentda vafot etdi.  

L.B.Shastri vafot  etgash,  Indira  Gandi 1966-1977-yillarda  bosh  vazir bwlib 

turdi I.Gandi wz mavqeini mustahkamlash uchun 1970-yilda 4-5 yillik rejani qayta 

kwrib  chiqti  va  davlat  sektorini  mustahkamlash  choralarini  kwrdi  14  ta  bank, 

ulgurji  savdoning  bir  qismi  milliylashtirildi,  monopoliyalarning  roli  cheklandi. 

Mayda  ishlab  chiqarish  (kichik  biznis)  ni  rivojlantirish  choralari  kwrildi.  B`zi 

shtatlarda  mayda  er  uchastkalarida  soliq  bekor  qilindi,  katta  er  egalari  erlarining 

maksimal  darajani  pasayttirish,  soviq  knyazlarning  pensiya  va  imtiezlarini  bekor 

qilish  soralari  kwrildi.  Bu  narsa  parlamenta  oppozitsiyani  kusaytirdi.  1971-yilda 

sug`irta ustidan nazorat wrnatildi, yengil sanoatda davlat karxonalari paydo bwldi, 

xususiy mulkni milliylashtirish haqida konstitutsiyaga tuzatish kiritildi.  

Bu  tadbirlar  yirik  burjuaziya  va  monopolistlik  unsurlarining  noroziligi 

kuchatirildi.  NMKda  ham  bwlinish  yuz  berdi.  1975-yilda  hukumat  Yangi  dastur 

elon  qildi  unda  xalqni  g`alla  va  boshqa  tovarlar  bilan  taminlash  uchun  davlat 

taminot  tizimini  joriy  qilish.  Er  uchastkalarining  maksimal  darajasini  cheklash  va 

ortiqcha  erni  ersiz  dehqonlarga  berish  haqidagi  qonuniy  barcha  shtatlarda  joriy 

qilish,  qishloq  xwjalik  ishchilarining  minimumi  ish  haqini  belgilash,  uy  qurish 

uchun  bepul  er  ajiratish,  qaram  mehnatni  bekor  qilish,  eng  kambag`al  dehqonlar 

qarizini  bekor  qilish,  shaharda  er  uchastkasining  maksimal  darajasini  belgilash, 

olib-sotarlikka  ywl  quymaslik  aytilgan  edi.  Shuningdek  iqtisodiy  jinoyatlar;  oziq-

ovqatni noqonuniy twplab quyganlik, kontravanda soliqlarini twlamaganlik uchun 

jazolash ham wz ifodasini topti lekin bwlar chala qoldi.  

Oppozitsiyachilar  Janata  partii  (Xalq  partiyasi)  ni  tuzdilar  va  1977-yil 

martda  parlamentga  wtkazilgan    saylovlarda  Morarji  Desai  boshliq  hukumat 

tuzdilar  Janata  partidan  ajiralib  chiqqan  va  1980-yilda  tashkil  topgan  Vxaratiya 

Janata partii (VJP) mamalakatda diniy wziga xoslikni shior qilib olgan partiyadir. 

Bu  partiya  Hindistonni  faqat  hindiylik  diniga  etiqod  qiluvchilar  davlvtiga 

aylantirish  maqsadini  ilgri  surdi.  Ayni  paytda  musulmonlarni  siesat  va  iqtisoddan 

chetlattirishni  targ`ib  etti.  Ahollisining  11  foizi  musulmonlardan  iborat  bwlgan 

davlatda  bunday  g`oyaning  ilgari  surilishi  mamlakat  si§siy  birligini  kata  havf 

ostiga qwyadi. 

Mamlakat birligiga sikxlar harakati ham jiddiy xavf solmoqda. Ular sikxiylik 

diniga  etiqod  qiladilar  Bugungi  Hindistonda  17  mln.  sikxiy  yashaydi.  Oz  sonli 

bwlsa-da, davlat ha§tida kata mavqega ega. 1980-yil yanvardagi saylovlarga Bosh 

vazirlikka  qaytgan  NMK  vakili  Indira  Gandi  (1966-1977;  1980-1984-yillarda) 

davrida  bazi  siesiy  hatoliklarga  ham  §l  quyildi.  Chunonchi,  u  hindi  tilini  davlat 

tiliga  aylantirishga  harakat  qildi.  Buni  boshqa  millatlar  vakillari  milliy  kamsitish 

sifatida qabul qildilar. 

 

49

Panjob  shtatida  yashovchi  sikxlar  bunga  qarshi  ajiralib  chiqish  harakatini 

boshladilar.  Ular  wz  oldilariga  Panjobni  Hindistonnan  ajiratib  olib,  Xoliston  deb 

ataluvchi davlat tuzish maqsadini qwydilar. Ayni paytda ular terorni kuchaytirdilar. 

Tabiyki, markaziy hukumat Hindistonning bwlinib ketishiga toqat qila olmasti. 

Fuqoralar  urushi  kelib  chiqishning  oldin  olish  maqsadida  1984-yilning  5-

iyunida  I.Gandi  sikxlarning  muqqaddas  joyi-Oltin  ibodatxonani  shturm  Bilan 

olishga  buyruq  berdi.  Siyxlar  qattiq  qarshilik  kwrsattilar.  Natiyjada  300  kishi 

wldirildi.  Ayni  paytda  hukumat  armiyasi  sikxlarning  Yana  37  ibodatxonasini 

egalladi. Sikxlar harakati bostirilgan bwlva-da, ular I.Gandidan suiqasd ywli Bilan 

wch oldilar. 

1984-yilning 31-oktyabrida I.Gandlining sikxlardan bwlgan shaxsiy soqchisi 

uni  otib  wldirdi.  Onasining  wrnini  egallagan  Radjiv  Gandi  (1944-1991  yy.)  sikx 

terrorchiligiga  chek  qwyishga  qaror  qildi.  1987-yilning  may  oyida  Panjob 

twg`ridan-twg`ri  markaziy  hukumatga  bwysundirildi.  Bu  esa  shtatni  muxtor 

vakolatdan mahrum etishni anglatar edi. Sikxlar bunga qattiq qarshilik kwrsattilar. 

Hukumat  armiyasi  bunga  javoban  1998-yilning  may  oyida  Yana  Oltin 

ibodatxonani  egalladi.  Oqibatda  minglab  kishilar  halok  bwldi.  Bu  esa  1989-yilda 

R.Gandi  bosh  vazirlik  lavozimidan  ketishga  majbur  etdi.  1989-yil  noyabrdagi 

saylovda    Milliy  frond  rahbari  Rajendra  Pratap  Singx  Bosh  vazir  qilib  saylandi. 

1991-yilgi  parlament  saylov  oldi  uchrashuvlarning  birida  R.Gandi  ham  wldirildi 

(1991-yil  21-may  kuni).  Diniy,  etnik  twqnashuvlar  keyingi  yillarda  ham  davom 

etdi. 

1992-yilning  dekabr  oyida  hinduiy  fanatiklar  (mutaassiblar)  XVI  asrda 

qurilgan  musulmonlar  masjidini  buzib  tashladilar.  Bu  esa  Bombey  va  Kalkutta 

shaharlarida  hinduiylar  va  musulmonlaro  wrtasida  qirg`in  keltirib  chiqardi. 

Oqibatda  300  kishi  halok  bwldi  va  1200  dan  ortiq  kishi  yaralandi.  Kashmirda 

asosan  musulmonlar  yashaydi.  Markaziy  hokimiyat  bu  shtatda  ham  twg`ridan-

twg`ri  boshqaruv  joriy  etishga  uringan  edi.  Bu  esa  separatchilik  harakatini 

kuchaytirdi,  Hindiston  va  Pokiston  munosabatlarini  keskinlashtirdi.  Bu  kabi  wta 

murakkab muammolarni bartaraf etish elida jiddiy harakatlar qilindi. Ayni paytda 

Hindiston, bu muammolarga qaramay, ildam taraqqiy qilib bordi. 

1991-yil mayida bwlib wtgan saylovlarda NMK g`alaba qozonib, Narosimxa 

Rao  boshliq  hukumat  tuzildi  va  mamlakatni  8  yil  boshqardi.  Iqtisodietda 

milliylashtirishdan  chiqarish  davom  ettirilib,  zarar  kwrib  ishlaetgan  fabrika  va 

zavodlar  epildi.  Investitsiya  kwpaytirildi,  mehnat  intizomi  yaxshilandi,  moddiy 

manfaatdorlik  kuchaydi.  Natiyjada  inflatsiya  pasaydi,  sanoatga  kata  miqdorda 

sarmoya qwyildi, qishloq xwjaligida mayda dehqonlarning ulushi kwpaydi. 1994-

1995-yillarda  sanoatning  yillik  wsishi  10  foizga,  yalpi  milliy  mahsulotning  yillik 

wsishi 5 foiz chikdi. Bu Hindiston uchun kata ahamiyatga ega edi. 

 

Hindiston Milliy Kongressi rahbariyatida korruptsiya, poraxwrlik va boshqa 

jinoyat  holatlari  yuz  berdi.  1996-yilda  30  dan  ortiq  yuqori  tabaqa  rahbarlari 

sudlanib, jazo oldilar. Bu davrga kelib jangovar induizm millatchiligi kuchaydi. Bu 

qaysi  partiyaning  ideologiyasi  ekanligini  yuqorida  kwrdik.  72  foiz  aholisi 

hindoriylardan  iborat  bwlgan  aholining  shovinistik  qatlamlari  kayfiyatini  wzida 

mujassamlashtirgan BJP 1998-yil fevraldan parlament saylovlarida g`alaba qildi va 

 

50

uning  etakchisi  Atal  Bexari  Vajpai  19-martda  Bosh  vazir  qilib  saylandi. 

Navbatdagi  saylovlarda  ham  Vajpai  wz  wrnida  qoldi.  Lekin  2003-yilda 

hokimiyatda wzgarish bwlib, Bosh vazirlik lavozimini Monmaxon Singx egalladi. 

3.  Tashqi  siesati.  Hindiston  tashqi  siesatida  muhim  muammolardan  biri 

Pokiston  Bilan  munosabatlaridir.  1947-yildan  beri  Kashmir  masalasida  ikki 

mamlakat  janjal  qilib  keldi.  Deyarli  10  yilda  qurolli  twqnashuvlar  bwlib  turadi. 

Hindiston  tashqi  siesatida  tinch-totuv  yashashning  wzi  tashabbuskor  bwlgan  besh 

tamoyiliga  (panchachila-1955-yilning  Bandung  konferensiyasida  Osie  xalqlari 

wrtasida  xalqaro  munosabatlarga  asos  qilib  olingan)  amal  qildi.  (qarang:  Xitoy 

mavzusi).  J.Neru  SEATO  va  SENTO  bloklarining  tuzilishini  qoraladi.  U  bir 

qancha mahalliy janjallarni tinchitishda wz hissasini qwshdi. 

 

Sovet davlati Hindistonga 60 dan ortiq sanoat korxonalarini qurishda erdam 

berdi. Harbiy texnika bilan taminladi. 

 

Qwshilmaslik  harakatining  rahbarlaridan  biri  va  G`olti  mamlakat  guruhiG` 

azosi  bwlmish  Hindiston  qurollanish  poygasini  twxtatishga,  qurolsizlanishga, 

yadro  urushi  xavfini  yuq  qilishga,  kosmosni  harbiylantirishga  yul  quymaslikka, 

Yangi  xalqaro  iqtisodiy  tartib  wrnatishga  qaratilgan  muhim  takliflar  Bilan  bir 

necha bor xalqaro maydonga chiqdi. 

 

Hindiston  Hind  okeanini  tinchlik  zonasiga  aylantirish  yulidagi  kurashiga 

salmoqli  hissa  qwshdi.  AQSh  ning  Diyego-Gersiya  harbiy  oroliga  bazasini 

joylashtirishga  qarshi  chiqdi.  Yangi  mustamlakachilikka,  irqiy  kamsitish  va 

aparteidga qarshi faol kurashib keldi. Hindiston Janubiy Osie mahalliy hamkorligi 

uyishmasi (SAARK) faoliyatida ishtirok etmoqda. Shri Lanka va Janubiy Osiedagi 

ahvolni yaxshilashga muhim hissa qwshmoqda. 

4.  Hindiston-Wzbekiston  munosabatlari.    Wzbekiston  bilan  Hindiston 

wrtasidagi  aloqalar  mustaqillikdan  oldin  ham  ancha  rivojlangan  edi.  Wzbekiston 

mustaqilliligidan  keyin  bu  aloqalar  yangi  bosqichga  kwtarildi.  Ikki  millat 

wrtasidagi  munosabatlarning  rivojlanishida  Wzbekiston  Prezidenti  I.Karimovning 

mustaqillik arafasidagi Hindistonga tashrifi katta ahamiyatga ega bwldi. Shwrolar 

zamonidagi  mavjud  tamoyillarni  buzib,  Hindiston  bilan  mustaqil  hamkorlikni 

kengaytirishga birinchi bwlib kirishdi 

 

Natiyjada Hindiston bilan Wzbekiston wrtasida birinchi marta teng huquqli 

mamlakatlar kabi iqtisodiy, savdo, ilimiy-texnikaviy, madaniyat, sog`liqni saqlash, 

fan,  texnika,  turizm,  sport  va  ommaviy  axborot  sohasida  hamkorlik  qilish 

twg`risida bitimlar tuzildi. 

 

Hindiston  erdami  bilan  Toshkent,  Buxoro  va  Samarqandda  zamonaviy 

mehmonxonalar  qurildi.  Respublikamizga  uskunalar  va  boshqa  xil  tovarlar  xarid 

qilish uchun 1993-yilda Hindiston 10 mln. dollar mablag` ajiratdi. 

 

1993-yil  may  oyida  Hindiston  Bosh  vaziri  Narasimxo  Rao  Wzbekistonga 

rasmiy  tashrif  buyurdi.  Oziq-ovqat,  engil  sanoat,  zargarlik  buyumlari  ishlab 

chiqarish,  havo  yullarini  ochish,  yangi  zamonaviy  mehmonxonalar  qurish  bilan 

shug`ullanuvchi  hind-wzbek  qwshma  korxonalarini  ochish  haqida  10  ta  bitim 

tuzildi.  Undan tashqari hind  firmalari  respublikamizdagi  sheriklari  bilan  jami  100 

mln.  dollarlik  mahsulot  etkazib  berish  bwyicha  15  ta  savdo  shartnomasiga  imzo 

chekishdi. 

 

51

 

Wzbekistonda  dori-darmon  ishlab  chiqarishda  hindlar  katta  erdam 

kwrsatmoqda. Buning uchun Surxondareda maxsus qwshma korxona tashkil etildi. 

Wzbekiston  Faning  yigirmadan  ortiq    ilimiy-tadqiqot  instituti  Hindistondagi 

sheriklari bilan hamkorlik qilmoqda. 

 

G`WzbeksanoatG`  davlat  assotsiatsiyasi  Hindistonning  G`Xabar  grupG` 

firmasi  bilan  yiliga  4000  tonna  ip-kalova  ishlab  chiqaradigan  korxona  qurdi.  

Hindistonning  G`ModiG`,  G`RotanG`,  G`Shri  eksportG`  va  boshqa  firmalarn 

Wzbekistonda katta obrw qozondi. 

 

2005-yil aprel oyida Islom Karimov rasmiy tashrif Bilan Hindistonda bwldi. 

2004-yilda  Hindiston  Bilan  Wzbekiston  wrtasida  tovar  ayriboshlash  150  mln. 

dollarga  etdi.  1993-yildan  beri  800  ga  yaqin  wzbek  mutaxassislari  axborot 

texnologiyalari,  bank  ishi,  kichik  biznes  inalishlari  bwyicha  Hindistonda  ta`lim 

olishdi.  Ikki  mamlakat  wrtasidagi  iqtisodiy  va  madaniy  aloqalarni  rivojlantirish 

uchun 45 ta shartnoma imzolangan.  

Shunday  qilib,  Hindiston-hozirgi  kunda  metall  quyish,  twqimachilik, 

mashinasozlik, tog`-kon ishlari, neftni qayta ishlash, elektronika, kime sanoati tez 

rivojlanaetgan 

mamlakat. 

U 

2004-yilda 

12,5 

mlrd. 

dollarlik 

axborot 

texnologiyalarini xorijga eksport qildi. Yalpi ichki mahsulotining 30 foizi qishloq 

xwjaligiga  twg`ri  keladi.  Hindiston  g`alla  Bilan  wzini  wzi  twla  taminlaydi.  Sholi 

etishtirishda  duneda  ikkinchi  wrinda  turadi.  Turli  texnik  ekinlarini  kata  miqdorda 

etishtiradi.  Lekin  mamlakat  janubida  millionlab  odamlar  qishloqlilikda  yashaydi. 

Eng muhim muammo-inflyatsiyaning kuchayishi va tashqi qarzning wsishidir. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

52