Ajiniyoz atındaǵı Nókis mámleket pedagogika institutı

Mazlatılǵan palız eginlerili keshki awqat
Mazlatılǵan palız eginleriler ájayıp keshki awqatlardı tayarlasadı. Eger asıǵıslıq menen pısırıw mashqalası qishda payda bolǵan bolsa, siz jazda jıynalǵan yamasa supermarketda satıp alınǵan mazlatılǵan palız eginlerilerden paydalanıwıńız múmkin - olardı qapırıqlaw minimal waqtın aladı hám hár qanday ingredientlar birpara paydalı qásiyetlerin saqlap qaladı. Hátte standart salat sos menen tatımlıqlanadı, bul bolsa qaymaq yamasa qaymaq tiykarında keshki awqat ushın jaqsılaw bolıp tabıladı.
Pomidor menen qovurilgan patlıcan - bul taǵam ushın ápiwayı ukrain retsepti tekǵana júdá mazalı, bálki paydalı ham bolıp tabıladı. Baklajandıń paydalı qásiyetleri uzaq waqıtlardan berli málim bolıp, olarda tekǵana talshıqlar, bálki ot pufagidagi turaqlılıqtı eritadigan pektinlar da ámeldegi, sonıń menen birge, pomidor menen qovurilgan patlıcan aterosklerozning ájayıp aldın aladı. Bul ájayıp taǵam da dietalı hám júdá zárúrli bolıp tabıladı. Kóp adamlar palız eginlerilerdi potentsialın tómen bahalaydilar, olardı ekinshi dárejeli zat dep esaplasadı, mısalı, gósh yamasa balıqqa qálegen qosımshalar. Ekinshisidan, olardıń barlıǵı tez-tez tayarlanadı, itimal shıyrınlıklar bunnan tısqarı, palız eginleri bolsa garnitürning roliga mólsherlengen, eń jaqsısı - tiykarǵı taǵamnan aldın snack. Bul, hesh bolmaǵanda, ádalatlı emes. Palız eginlerili biradarlardı tońlatqısh daǵı jáne de tabıslı qońsılaslarınan kem bolmaǵan húrmet etiwleri kerek hám basqa kóplegen ónimler olardı tayarlawdıń hár qıylı usıllarına kúnshillik qılıwadı. Álbette, men hesh kimdi vegetarian bolıwǵa odayotganim joq, lekin sonday bolıp shıǵıwı múmkin, bul maqalanı oqıp bo'lgach, siz palız eginlerilerdi azmaz kóbirek súyiwdi baslaysiz. Olar buǵan ılayıqdirlar.

• 
  Puwlanǵan palız eginleriler vitaminlarini derlik tolıq saqlaydı.
  
• 
  Tazalanǵan palız eginlerilerdi saqlamaslik kerek, olar tezlik penen pisiriledi, sebebi olardaǵı S vitamini demde joq bolıp ketedi.
  
• 
  Hár qanday palız eginleri birinshi náwbette úlken órtda qaynatiladi yamasa qovuriladi, keyininen órt azayadı hám aste órtda qaynatiladi (qovuriladi).
  
• 
  Palız eginleriler qanshellilik úlken bolsa, pısırıw waqtında olar kemrek vitaminlarni joǵatadı.
  
• 
  Palız eginlerilerdiń maksimal dárejede sherbetliligini saqlap qalıw ushın olardı shor qaynoq suwǵa salıp qoyıw kerek, qaynab bolǵandan keyin órt minimal dárejege túsiriledi.
  
• 
  Pısırıw waqtında kartoshka, geshir hám basqa túbir palız eginlerilerin bir barmaqn kóp bolmaǵan suw menen toltırıw kerek.
  
• 
  Palız eginlerilerdi qaynatganda, birpara vitaminlar hám paydalı elementlar suwǵa ótedi, sol sebepli palız eginlerili bulonni to'kib taslamang. Bul kebirvalar hám souslar ushın isletiliwi múmkin.
  
• 
  Biz geshir jasıl basın kesip taslawımız kerek, sebebi ol ashshı hám awqatqa jaramsız.
  
• 
  Pomidor tekǵana salat ushın paydalı. Eger pomidor bólekleri ósimlik moyida qovurilgan bolsa, ol jaǵdayda olar garnitür yamasa iriń retinde xizmet etiwleri múmkin.
  
• 
  Baklajandıń ızalanıwınan qutılıw ushın 5-7 minuta dawamında patlıcan bóleklerin shor suwǵa soling. Keyin biz jaqsılap siqib, retsept boyınsha kóbirek pishiramiz.
  
• 
  Eger siz baklajan ikrasini pishirayotgan bolsańız, baklajandı maydalamang. Baklajanlar metall menen baylanıs qılıwda yoqimsiz metall ta'mga iye boladı, bul, álbette, ikra sapasına eń jaqsı tásir etpeydi.
  
• 
  Gulkaramni pısırıwdan aldın kapustanıń basın shor eritpege soling (hár 1 litr suw ushın 2 palaw qasıq ). Eger tırtıllar gulkaramda jasırınǵan bolsa, olar suzadi.
  
• 
  Jasıl reńli gulkaram ashshı dámge iye, sol sebepli aq gulkaramni satıp alın. Gulkaramni jaqtılıqta saqlamaslik kerek, ol demde qarayadı hám támiyini joǵatadı.
  
• 
  Kishi sirke qosılǵan láblebi bulondan paydalanıp, siz aqshıl qızǵılt reń reńde qaynatilgan yamasa tuzlangan gulkaramning inflorescentsini boyawıńız múmkin.
  
• 
  Gulkaramni pısırıwda yoqimsiz hiddan qutılıw ushın kapusta salınǵan qazanǵa bir bólek aq nonni soling. Bunnan tısqarı, potani sirke ishine atalǵan shúberek menen tańıwıńız múmkin.
  
• 
  Sonday etip piyaz teń dárejede qovuriladi hám shıraylı altın rangga iye boladı, aldın piyazdı un menen seping, keyininen olardı ortasha órtda qovuring.
  

Aspazshılıq awqat pısırıw kórkem óneri bolıp, awqatlanıwdı tártipke salıw, taǵamlar xilma xilligini támiyinlew, tayorlangan taǵamlardıń mazaliligi hám talǵam menen dasturxanǵa tartıw aspazchilikning tiykarın quraydı. Aspazshılıq materiallıq (toydırıw ) hám ruwxıy (huzur etdiriw, mazalantırıw, estetik zawıq baǵıshlaw ) tárepinen kisiniń ruhiga tásir etiwshi kórkem óner bolıp tabıladı.
Taǵam tayarlaw jáne onı shıraylı etip dasturxanǵa dúzeshning kútá quramalı ámeliy hám teoriyalıq tárepleri bar. Aspazlıq elege shekemge shekem na kórkem óner hám na ılım tarawına qosıla almay kelip atır. Sebebi, bul insaniyat mádeniyatınıń túp kórinislerinen biri bolıwına qaramay, ele qol urilmagan tarawdıń. Usınıń sebepinen bolsa kerek, geyparalar aspazlıqqa jaysha bir óner dep qarawıp atır. Bul tuwrı emes. Tiykarınan taǵam tayarlaw zárúrli, juwapkershilikli jumıslardan esaplanadı. Sol sebepli de ol ámeliy kórkem óner salasından da, pán salasından da óz nızamlı ornın iyelewi kerek. Aspazlıq texnologiya, ximiya, fizika hám medicina júdá baylanıslı. Eger aspazlıqqa házirginen de úlken itibar menen qaralganda edi, ádewir keselliklerdiń aldı alınǵan bolar edi. Aspazlıqtıń etnografıya, tariyx hám estetikaga da talay baylanısı bar. Mısalı, Qonaq dasturxanına qóyılajak taǵamlar ilimiy tiykarda tayarlanishi hám nafosat menen bezetiliwi insannıń talǵam-tábiyaatı jáne de joqarı mádeniyat dárejesine eliriwine sebep boladı.
Tımsallıq quramında insan ushın zárúr beloklar, maylar, qumsheker elementları, dármandorilar, metall duzları hám taǵı anaǵurlım paydalı tárepleri boladı. Sol elementlardıń saqlap qalıw, mazalı qılıw tek ǵana tımsalliqqa emes bálki onı qanday pısırıw usıllarına da baylanıslı. Hátte ximiyalıq jol menen de sol joqarıda belgilengen elementlardı bir-birine qosıp toq tutar azıq tayarlaw múmkin. Bul azıq kaloriyali bolsada, biraq jewge jaramaytuǵın dárejede badxo'r bir zat boladı. Mabada jeyilse de asqazan shirasini hesh qozǵata almaydı, sonlıqtan, as sińiriw bolmaydı.
Hár qanday tımsalliqni mazalı hám paydalı taǵamǵa aylandırıw aspazdıń uqıpına bolmıs. Sonday eken, taǵam tayarlawdı úyreniw zárúrli: jumıs hám hár bir miyman kútiwshi bul kórkem ónerdi iyelep alǵanı maqul. Sebebi taǵam tayarlaw ilmga tiykarlanatuǵın bir kórkem óner bolıp tabıladı. Taǵam tayarlawda aspazlıq kórkem óneri ámelge asadı, tayarlaw ilmi bolsa texnologiya bolıp tabıladı. Kórkem ónerdiń barlıq forma hám janrlarining óz tariypi bar, biraq aspazlıqqa elege shekemge shekem tariyp berilgen emes.
Aspazlıq parsı -tájikshe «pazidan» fe'lining uǵımsız formasına ózbekshe «lik» qosılmasidan kelip shıqqan bolıp, «pishirmoqlik» degen mánisti ańlatadı. Tariypi bunday : Aspazlıq kórkem óneri dep, ósimlik hám haywanot tımsalliqlaridan insan aǵzaları ushın zárúr bolǵan miynet hám jasaw qábiletin asıradigai, hár qıylı mazalı, to'yimli hám pákize taǵamlardı tayarlaw hám de talǵam menen dasturxanǵa dúzeshning arnawlı bir usılları jıyındısına aytıladı. Aspazlıq kórkem óneriniń de kórkem ónerdiń basqa túrleri sıyaqlı ayriqsha tarawları bolıp, bular : aspazlıq, palawpazlik, somsapazlik, kábapshılıq, nonvoylik, mantipazlik, salqınpazlik hám taǵı basqalardan ibarat boladı. Aspaz gewek-suyıq awqatlardıń barlıǵın tayarlawǵa sheber boladı. Palawpaz hár qıylı palaw hám shovlalar tayarlaydı. Somsapaz onlarsha somsalarning ustası bolsa, kábapshı da qatar kebaplerdiń ustasi bolıp tabıladı. Nonvoy tandır nanlardıń obi, shirmoy, sheti qalıń nan, patir sıyaqlı kóp xillarini yopsa, shireshi túrli shıyrınlıklar, shıdarlıq hám de nabatǵa shekem tayarlay alatuǵın qánige esaplanadı. Mantipaz onlarsha qıylı manti-pelmen sıyaqlı taǵamlar aspazsı, salqınpaz bolsa gósh, qazı, hasip, gelle-pocha sıyaqlı túrli taǵamlardan suwıq awqatlar házirleytuǵın bolıp tabıladı. Mine sol tarawlardı iyelegen qánigeler ulıwma at menen aspaz dep júritiledi.
Aspazlıq kórkem óneri insaniyattıń eń áyyemgi xızmetlerinen biri bolıp, onıń rawajlanıwı mudamı insaniyattıń ekonomikalıq gúlleniwine baylanıslı bolǵan. Sebebi awqatlanıw insan turmıs keshiriwiniig zárúrli quralı, saw-salamatlıǵı hám uzaq jas kóriwiiing girewi, miynetke uqıplılıqtıń faktorı bolıp tabıladı. Adam awqatlanmasa turmıs tawsıladı, ash, nashar, nadurıs awqatlansa yamasa kóp awqat yesa túrli kasalliklarga duchor bo‘ladi, biroq, qoidali qilib tayyorlangan va rejali qilib iste'mol etilgan ovqat esa parhez xususiyatiga ham ega bo‘ladi. Binobarin, inson ovqatlanishi ham tabiiy, ham ijtimoiy masaladir. Ushbu masalani hal qilishda asosiy rolni pazandalik san'ati egallaydi.
Pazandalik san'ati, san'atning boshqa tarmoqlari kabi doimo o‘zgarib va boyib boraveradi. Pazandalik — pishirish bo‘lganligi uchun uning tarixi ibtidoiy jamoa tuzumidan yovvoyilikning o‘rta bosqichidan boshlangan bo‘lishi kerak. Chunki bu davrda odamlar olovni kashf etgan edilar. Olovning ixtiro etilishi esa baliq va ovlab olingan turli hayvon go‘shtlarini pishgan holda iste'mol qilish imkonini beradi. Olovning kashf etilishi bilan go‘shtni iste'mol etishlik bir-biriga bog‘liq bo‘ladi. Negaki, baliq yoki go‘shtni faqat pishgan holdagina yeyish mumkin. Yana go‘shtli ovqat iste'mol qilish hal qiluvchi ahamiyatga ega bo‘lgan ikki yutuqqa: olovdan foydalanishga va hayvonlarni qo‘lga o‘rgatishga sabab bo‘lgan. O‘rmonlarning yonib ketishi natijasida pishib qolgan hayvonlar go‘shtini tatib ko‘rgan yoki ovlab kelingan hayvon go‘shtini pishirib yeyishga farosati yetgan ibtidoiy kishi dastlabki pazanda hisoblanadi. Keyinchalik pishirish usulidan foydalangan odamlar har xil o‘simliklarning ham ozuqalik sifatini ajrata oladigan bo‘lganlar, shu bilan birga taomlarning turli xillarini keltirib chiqara boshlaganlarki, bu jarayon hanuz ham davom etmoqda.
Pazandalik san'ati milliy madaniyatning hech qachon xolis taraqqiy etolmaydigan qismidir. Bir millatning pazandaligi hamma vaqt qo‘shni na iqtisodiy hamda madaniy aloqada bo‘lgan millatlar pazandaligi bilan chambarchas holda rivojlanadi va shu bilan birga bu ravnaqda barcha pazandaliklar o‘ziga xos xususiyatlari saqlaydi. Masalan, o‘zbek oshxonasida allaqachonlardan buyon rus, ukrain, ozarbayjon, arman, tatar, qozoq, tojik, uyg‘ur va boshqa xalqlarning jarkop, borsh, lo‘lakabob, kavkazcha kabob, bo‘g‘irsoq, paramach, kulchatoy, tuxum barak, xunon kabi o‘nlab taomlar tayyorlansa, o‘z navbatida bizning palov, xasip, manti va mastava kabi ko‘plab taomlarimiz ham qardosh xalqlarning dasturxonini bezaydi. Demak, millatlarning yaqinlashuviga pazandalik san'ati ham bir vositadir.
Pazandalik san'at ekan, har bir tayyorlanadigan taomni ijod desa bo‘ladi. Binobarin, taomning yaxshi yomon chiqishi oshpazning hafsalasi, kayfiyati, umuman ruhiy holatiga ham bog‘liq bo‘ladi. Chunki osh pishirishda har bir pazandaning o‘z uslubi, o‘ziga xos didi va yo‘li bo‘ladi. Xullas, taom tayyorlash murakkab va nozik bir ish bo‘lib, kishidan ancha bilim, zo‘r havas, katta tajriba, uquv, mahorat, chaqqonlik, pokizalik, yuksak did talab qiladi.