Al-faqih abu lays as-samarqandiy tanbehul–G‘ofiliyn

www.ziyouz.com kutubxonasi 
27
IV BOB. QIYOMATNING QO‘RQINCHI VA DAHSHATLARI 
 
43. Oyisha (roziyallohu anho) onamiz: “Yo Rasulalloh! Qiyomat kuni kishi yaxshi ko‘rgan 
odamini eslaydimi?” dedi. Aytdilarki: “Uchta joyda eslay olmaydi: amallari tarozuga 
qo‘yilganda, chunki tarozim og‘ir keladimi yoki yengilmi, degan xayol bilan band bo‘ladi; 
sahifalari (nomai a’mol) tarqatilganda, chunki meniki o‘ng tomondan berilarmikan yo 
chapdanmi, deb turadi va jahannamdan bir bosh chiqib, ularga tez-tez yurib keladi va 
aytadiki: “Uchta narsaga vakil qilindim: “Allohga boshqasini qo‘shib duo qilganga, har bir 
zolim mutakabbirga va har bir hisob kuniga ishonmaydiganga”, deydi. Keyin ularning 
ustiga yopiriladi va jahannamga otib yuboriladi. Jahannamning ustida qildan nozik, 
qilichdan o‘tkir ko‘prik bor, unda tikanak va zanjirlar bor. Insonlar undan chaqmoqdek 
yoki yeldek uchib o‘tadilar, ularning orasida najot topgan musulmon ham bo‘ladi, terisi 
shilinib yorilgani ham bo‘ladi va do‘zaxga yuztuban ag‘darilib tushadiganlari ham 
bo‘ladi”. 
 
44. Abu Hurayra roziyallohu anhu Rasulullohdan rivoyat qiladi: “Ikki nafxa (birinchi 
nafxa – odamlarni o‘ldirish uchun chalingan sur, ikkinchi nafxa - odamlarni tirilitirish 
uchun chalingan sur) orasida 40 yil bo‘ladi, keyin Alloh taolo osmondan erkaklar 
maniyiga o‘xshash suv tushiradi, keyin insonlar o‘t o‘sgandek o‘sib chiqadilar”. 
 
45. Abu Hurayra roziyallohu anhu Payg‘ambardan rivoyat qilib aytadilarki: “Alloh taolo 
yeru osmonni yaratib bo‘lganidan keyin surni yaratdi va uni Isrofil alayhissalomga berdi 
va Isrofil alayhissalom o‘shandan beri surni og‘ziga qo‘yib, qachon buyruq bo‘larkan deb, 
Arshga tikilib turibdi. Dedimki: “Ey Rasulalloh! Sur nima?” Aytdilarki: “Nurdan qilingan 
karnay”. Dedimki: “U qanday narsadir?” Aytdilarki: “Doirasi keng, meni payg‘ambar qilib 
yuborgan Zotga qasam ichib aytamanki, uning doirasining ulkanligi yeru osmonning 
kengligiga tengdir va unga uch marta nafxa uriladi (chalinadi)”. 
 
Ba’zi rivoyatlarda ikki marta chalinadi, deyilgan. Birinchi marta insonlarning hammasini 
halok qilish uchun, ikkinchi marta qayta tiriltirish uchun. Ka’bning rivoyatida ikkita, Abu 
Hurayraning rivoyatida uchta deb kelgan: birinchisi qo‘rqitish uchun, ikkinchisi chaqmoq 
momaqaldiroq uchun, uchinchisi tiriltirish uchun, Alloh taolo Isrofil alayhissalomga 
birinchi bor chalishni buyuradi va u chalinganda yeru osmondagi  hamma qo‘rqib ketadi. 
Dalil ushbu oyatki: 
 
“Sur chalinib, Alloh o‘zi xohlagan zotlardan boshqa, osmonlardagi va yerdagi 
(barcha) kimsalar dahshatga tushib (qo‘rqib) qolgan va barcha U zot 
(huzuriga) bo‘yin eggan holda kelgan kunni (eslang)!” (Naml, 87). Yerda zilzila 
bo‘ladi. Emizguvchilar o‘zi emizgan narsasini esdan chiqarib qo‘yadilar, homiladorlar 
tug‘ib (bola tashlab) qo‘yadilar va  insonlar dovdirashidan mastga o‘xshab ko‘rinadi, 
lekin ular mast bo‘lmaydi, balki Allohning qattiq azobi ularni shu ahvolga solib qo‘yadi. 
Yosh bolalarning sochi oqarib ketadi. Shaytonlar qochib ketishadi. Alloh taoloning so‘zi: 
 
“Ey insonlar! Parvardigoringizdan qo‘rqing! Zero, (qiyomat) soati (oldidagi) 
zilzila ulug‘-dahshatli narsadir. Uni ko‘rar kuningiz emizayotgan (onalar) 
emizib turgan (bola-sini) unutar va barcha homilador (ayollar) o‘z homilasini 
tashlab yuborar: odamlarni mast-alast holda ko‘rursiz. Holbuki ular o‘zlari mast 
emaslar, lekin Allohning azobi qattiqdir” (Haj, 1-2). 
 

Tanbehul g’ofilin. Al-Faqih Abu Lays as-Samarqandiy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
28
Birinchi surdan keyin Alloh xohlagancha vaqt o‘tadi. Keyin ikkinchi marta chalishga 
buyuradi, ikkinchi marta chalinganda yeru osmon ahli o‘ladi, faqat Alloh xohlaganlargina 
qoladi. Dalili Allohning ushbu so‘zidir: “Sur chalindiyu va osmonlardagi va yerdagi 
barcha jonzot o‘ldi, magar Alloh xohlagan zotlargina (tirik) qoldi” (“Zumar”, 68). 
 
Bu oyatdagi Alloh xohlagan zotlar, ya’ni o‘lmaganlar  shahidlarning ruhidir. Ba’zilar 
aytganlarki, ular Jabroil, Mikoil, Isroflil va ajal farishtalaridir, keyin Alloh taolo ajal 
farishtasiga (o‘zi bilgan holda) savol berarkanki: “Maxluqlarimdan kim qoldi?” deb. 
Aytadiki: “Ey Parvardigor! Sen  hech qachon o‘lmaydigan tirik zotsan, Jabroil, Mikoil, 
Isrofil, yana Arshingni ko‘tarib turuvchi farishtalar va men qoldim”, deb javob berganida, 
Alloh taolo ularning ham jonini olishga buyurar ekan. Kalbiy va Muqotil rivoyatida 
shunday zikr qilingan. 
 
Muhammad ibn Ka’b bir kishidan va u kishi Abu Hurayradan qilgan rivoyatda bunday 
deyiladi. Rasululloh (s.a.v.) aytishlaricha: “Alloh subhonahu va taolo  aytadiki: “Jabroil, 
Mikoil, Isrofil o‘lsin. Arshni ko‘tarib turguvchi farishtalar o‘lsin!” So‘ngra Alloh azza va 
jalla aytadiki: “Ey ajal farishtasi, mahluqlarimdan kim qoldi?” deb. Shunda farishta: “Sen 
o‘lmaguvchisan, doimo tiriksan, ajal farishtasi bo‘lmish zaif quling qoldi”, deganida, Alloh 
aytadiki: “Ey ajal farishtasi, Mening: 
 
“Har bir jon o‘limni totguvchidir” degan so‘zimni eshitmaganmiding?” (Oli 
Imron, 185). Sen mening maxluqlarimdan biridirsan, seni ko‘rgan narsalaring uchun 
yaratdim endi o‘l!” deydi, so‘ng u o‘ladi”. 
 
 
Boshqa bir xabarda rivoyat qilinadiki: “Alloh taolo unga o‘z jonini sug‘urishni buyuradi, 
farishta jannat va  do‘zax oralig‘idagi joyga kelib, o‘z jonini o‘zi sug‘uradi va shunday 
qichqiradiki, agar maxluqot tirik bo‘lganda, uning ovozidan o‘lib qolar edilar. Shu vaqtda 
farishta aytadiki: “Agar jonni olish shunchalik qattiq va achchiqligini bilganimda, 
mo‘minlarning jonini olishda shafqat qilar edim”, deydi va o‘ladi. Shu bilan maxluqotdan 
hech kim qolmaydi. Shundan so‘ng Alloh taolo zaif-noqis dunyoga aytadiki: “Qani 
podshohlar? Qani shahzodalar? Qani zolimlar? Qani zolimlarning o‘g‘illari? Mening 
ne’matlarimni yeb, Mendan boshqaga ibodat qilganlar qani?” Keyin aytadiki: “Bugun 
mulk kimniki endi?” Hech kim javob bermaydi, shunda Alloh taolo o‘zi javob berib 
aytadiki: “Yolg‘iz Qahhor bo‘lmish (qahr qiluvchi) Allohnikidir!” So‘ng Alloh taolo 
osmonga yomg‘ir yog‘dirishni buyuradi va osmon qirq kun erkaklarning maniysiga 
o‘xshash yomg‘ir yog‘diradi, suv hamma narsadan o‘n ikki barobar baland bo‘lgandan 
so‘ng Alloh taolo o‘sha suv bilan maxluqlarni o‘tni undirib chiqargandek undiradi, ular 
to‘lishib,  o‘zlarining avvalgi holatlariga qaytadilar. So‘ngra Alloh taolo: “Isrofil va Arshni 
ko‘targuvchilar tirilsin!” deydi va Allohning amri bilan tiriladilar. Alloh taolo Isrofilga 
buyuradi va u surni og‘ziga qo‘yadi, keyin Alloh taolo: “Jabroil va Mikoil tirilsin!” deydi va 
ular ham  Allohning amri bilan tiriladilar, so‘ngra Alloh taolo ruhlarni chaqiradi va ular 
keltiriladilar va ularni surnayning ichiga qo‘yadi, keyin Alloh taolo Isrofilga buyuradi va u 
tiriltirish surini chaladi va ruhllar xuddi arilarga o‘xshab osmonning orasini to‘ldirib 
chiqadilar, yerdagi jasadlarning dimog‘iga kiradilar va yer ularning ustidan ochiladi. 
 
Payg‘ambarimiz (s.a.v.) “Yer birinchi bo‘lib mening ustimdan ochiladi”, deb aytganlar. 
 

Tanbehul g’ofilin. Al-Faqih Abu Lays as-Samarqandiy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
29
46. Boshqa bir xabarda kelishicha, Alloh taolo Jabroil, Mikoil va Isrofilni tiriltirganda 
Rasulullohning (s.a.v.) qabrlariga tushishadi, ular bilan birga Buroq va  jannatdan 
keltirilgan rido va izor bo‘ladi. So‘ngra Rasulullohning (s.a.v.) ustilaridan yer ochiladi va 
payg‘ambarimiz Jabroilga qarab: “Ey Jabroil! Bu kun qanday kun?” deydilar. Shunda 
Jabroil aytadiki: “Bu qiyomat kuni, bu haqiqat kuni, bu musibat kunidir!” Rasululloh 
(s.a.v.) so‘raydilarki: “Alloh taolo ummatimni nima qildi?” deb Jabroil aytadiki: “Xursand 
bo‘ling, birinchi bo‘lib  sizning ustingizdan yer ochildi!” So‘ngra Alloh taolo Isrofilga 
buyuradi va Isrofil surni chaladi, shunda hamma qabrdagilar Allohning amriga muntazir 
bo‘lib kutib turadilar. 
 
Abu Hurayradan aytilgan hadisga qaytsak, Payg‘ambarimiz (s.a.v.) aytadilarki: “Ular 
qabrlaridan yalang‘och va  yalangoyoq holda chiqadilar va yetmish yil  bir yerda 
turadilar. Alloh ularga qaramaydi va hukm ham chiqarmaydi, ular ko‘z yoshlari 
tugaguncha yig‘laydilar. Ko‘z yoshlari tugagach, qon yig‘laydilar va terlab, terlari ularni 
iyaklarigacha ko‘mib, jilovlab bog‘laydigan holatga kelganlarida ularni mahsharga 
(yig‘ilish joyiga) chaqiradi. Alloh  taolo: 
 
“Chorlaguvchi notanish bo‘lgan bir bir narsaga chorlaydigan – chaqiradigan 
Kunda ular ko‘zlari (qo‘rquvdan)  quyiga boqqan hollarida go‘yo yeyilgan 
chigirtkalar kabi, qabrlaridan chiqib kelurlar. Chorlaguvchi tomoniga 
shoshganlaricha ketar ekanlar, u kofirlar: “Bu og‘ir kundir!” derlar” (Qamar, 6-
8). 
 
 
Insonlar, jinlar va boshqa maxluqot – hammalari yig‘ilib turganlarida osmondan qattiq 
o‘kirik eshitiladi, bu ularni qo‘rqitib yuboradi, keyin osmon ochiladi va dunyo osmonning 
farishtalari yerdagilarga o‘xshab tushadi, keyin saflarini egallab turishadi. Ularga 
deydilarki: “Rabbimiz hisob qilishni sizlardan buyurib yubordimi?” Aytadilarki: “Yo‘q, 
Rabbimizning amri endi keladi” Keyin ikkinchi osmonning farishtalari tushadi, dunyo 
osmoni farishtalari ko‘payishib tushishadi va dunyo ahli atrofida turib oladilar. 
 
Zahhok aytadiki: “Alloh taolo dunyo osmoniga buyuradi va u ichidagi farishtalari bilan 
ochiladi, farishtalar tushib yerni va yerdagi narsalarnni o‘rab olishadi, keyin ikkinchi 
osmon o‘z ichidagilari bilan ochiladi, keyin uchinchisi, keyin to‘rtinchisi, keyin 
beshinchisi, keyin oltinchisi, keyin yettinchisi ochilib, farishtalari tushib yetti saf bo‘lib, 
bir-birlariga aralashib turishadi. Yer ahli qaysi tomondan kelmasinlar, o‘sha joyda yetti 
qator farishtalarni topadilar. Alloh taolo aytadiki: 
 
“Ey jinlar va insonlar jamoasi! Agar sizlar osmonlar va yer chegarasidan o‘tib 
ketishga qodir bo‘lsangizlar, u holda o‘tib ketaveringlar! Sizlar faqat kuch-
qudrat bilangina o‘ta olursizlar! (Lekin u kunda sizlarda hech qanday kuch-
qudrat bo‘lmas)” (Rahmon, 33). 
 
“Bulutli osmon yorilib, (barcha) farishtalar (er yuziga) tushirilgan (qiyomat) 
kunini (eslang)!” (Furqon, 25). 
 
47. Abu Hurayradan, Alloh u kishidan rozi bo‘lsin, rivoyat qilinadi: “Alloh taolo aytadiki: 
“Ey insonlar va jinlar jamoasi! Men sizlarga nasihat qildim, mana bu sahifalaringizdagi 
qilgan amallaringizdir, kimki yaxshilikni topsa, Allohga hamd aytsin, kimki boshqa 

Tanbehul g’ofilin. Al-Faqih Abu Lays as-Samarqandiy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
30
narsani topsa, o‘zini malomat qilsin”. So‘ngra Alloh taolo jahannamga buyuradi va undan 
uzun, qop-qora bo‘yin ko‘tarilib chiqadi va gapiradi. Alloh taolo aytadiki: 
 
“Ey odam farzandlari! “Shaytonga ibodat qilmangiz, chunki u sizlarga ochiq 
dushmandir, Mengagina ibodat qilingizlar! Mana shu to‘g‘ri yo‘ldir!” deb 
buyurmaganmidim? Aniqki (shayton) sizlarning ichingizdan ko‘p avlodni 
yo‘ldan ozdirdi. Axir aql yurituvchi bo‘lmadingizlarmi? Sizlarga va’da qilingan 
jahannam mana shudir! Sizlar (hayoti dunyoda) kofir bo‘lib o‘tganlaringiz 
sababli bu Kunda jahannamga kiringizlar” (Yosin, 60-64). 
 
Shunda hamma ummatlar tiz cho‘kadilar, Alloh taoloning qavlida aytiladiki: 
 
“U Kunda barcha ummatni (dahshat va iztirob ila) tiz cho‘kkan holda ko‘rursiz. 
Har bir ummat o‘z nomai a’moliga chaqirilur. (So‘ng ularga deyilur): “Bugun 
qilib o‘tgan amallaringiz bilan jazolanursizlar” (Josiya, 28). 
 
Shundan so‘ng Alloh taolo maxluqlari orasida hukm chiqaradi, vahshiy va vahshiy 
bo‘lmagan hayvonlari orasida hukm chiqaradi: shoxli qo‘ydan shoxsiz qo‘yning haqini 
olib beradi, so‘ngra hayvonlarga, tuproqqa aylaning, deyiladi, ular tuproq bo‘lib 
ketadilar. Shu payt kofir: 
 
“Koshki edi tuproqqa aylanib ketsam” (Naba’, 40), deb qolur. Keyin Alloh taolo 
bandalari orasida hukm chiqaradi. 
 
48. Nofe’ ibn Umardan rivoyat qiladi: “Payg‘ambarimiz aytdilar: “Qiyomat kuni insonlar 
onalaridan tug‘ilgandek yalang‘och va yalangoyoq tiriladilar” Oyisha roziyallohu anho 
aytdiki: “Erkak va ayollar hammi?” “Ha”, dedilar. Shunda Oyisha: “Voy o‘lmasam, 
hamma bir-biriga qaraydimi”, dedi. Shunda Payg‘ambarimiz (s.a.v.) yelkasiga urib: “Ey 
ibn Abu Kuhofaning qizi, u kunda insonlar o‘zlari bilan ovora bo‘lib, qarolmay qoladilar. 
Osmonga tikilib, qirq yil yemay-ichmay turadilar, ter kimningdir to‘pig‘igacha, kimningdir 
boldirigacha, kimningdir qornigacha yetadi, kimningdir turaverganidan ter jilovlab-
yuganlab oladi. Keyin farishtalar Arshning atrofini o‘rab turadilar. Alloh taolo nido 
qilguvchiga buyuradi va u: “Falonchi qani?” deb nido qiladi. Insonlar o‘sha ovozga 
boshlarini ko‘taradilar. Chaqirilgan kishi odamlar orasidan chiqib, Allohning oldida turgan 
bo‘ladi, keyin zulm bilan mollari olingan kishilar birma-bir chaqirilib, zulm qilgan 
kishining savoblaridan ularga olib beriladi, u kunda pul ham, dinor ham yo‘q. Faqat 
savobidan olinadi, gunohi zolim kishiga o‘tkaziladi, mazlumlar uning savobidan 
olaveradilar, savobi qolmagach, gunohlarini unga o‘tkazadilar, unga, endi onangni oldiga 
bor, deyiladi (bu yerdagi “onadan” murod do‘zaxdir). Bu Kunda hech kimga zulm 
qilinmaydi. Alloh taolo tezda hisob qilib, jazo va mukofotni tezda berguvchidir, deyiladi, 
o‘sha Kunda Allohga yaqin farishta ham, o‘zi yuborgan payg‘ambar ham, shahidlar ham 
bu hisobning qattiqligini ko‘rib, bu Kunda Allohnning o‘zi saqlamagan odam qutulib najot 
topa olmasligini bilib qoladi”. 
 
49. Maoz ibn Jabal roziyallohu anhu Payg‘ambarimizdan (s.a.v.) rivoyat qiladi: “Qiyomat 
kunida banda to‘rt narsa haqida so‘ralmagunicha o‘rnidan qo‘zg‘almaydi. Umrini nima 
bilan o‘tkazgani haqida, jasadini (kuchini) nimaga ishlatgani haqida, ilmiga qanday amal 
qilgani haqida va nihoyat molni qaerdan topib, qaerga sarflagani haqida”. 
 

Tanbehul g’ofilin. Al-Faqih Abu Lays as-Samarqandiy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
31
Ikrima roziyallohu anhu aytadiki: “Qiyomat kuni ota o‘g‘lining bo‘yniga osiladi va: “Ey 
o‘g‘lim, men dunyoda sening otang edim”, deydi. O‘g‘li uni maqtab yaxshi ota edingiz, 
deb aytgach, otasi: “Ey o‘g‘lim, men sendan zarragina savobga muhtojman, shoyadki, 
o‘sha bilan ko‘rib turgan narsangdan (jahannamdan) qutulib qolsam”, deydi. Shunda 
o‘g‘li: “Men ham siz qo‘rqqan narsadan qo‘rqyapman, sizga hech narsa bera olmayman”, 
deydi. Shunda otasi xotiniga yopishib: “Men dunyoda sening ering edim”, deydi. Xotini 
uni maqtab yaxshi er edingiz, deb aytgach, eri: “Men sendan bittagina savob hadya 
qilishingni so‘rayman, shoyadki, men jahannamdan qutulib qolsam”, deydi. Xotini 
aytadiki: “Men unday qila olmayman, o‘zim ham siz qo‘rqqan narsadan qo‘rqib 
turibman”, deydi. Shunda Alloh taolo aytadiki: 
 
“Qiyomat kunida hech bir ko‘targuvchi (ya’ni gunohkor jon) o‘zga jonning 
yukini (ya’ni gunohini) ko‘tarmas. Agar og‘ir (gunoh egasi bo‘lgan jon birovni) 
o‘z yuki-gunohiga (ya’ni gunohining bir qismini ko‘tarishga) chorlasa, (garchi 
chorlaguvchi) yaqin qarindoshi bo‘lsa-da, u (gunohdan) biron narsa 
ko‘tarilmas, ya’ni u kunda har kim o‘z amali bilan mashg‘ul bo‘lib, ota bolaga, 
aka ukaga qarashga imkon topmas” (Fotir, 18). 
 
50. Ibn Mas’ud roziyallohu anhu Payg‘ambardan (s.a.v.) rivoyat qiladiki: “Kofir kishi u 
Kunning uzunligi tufayli o‘zining to‘kilgan terlaridan o‘zi jilovlanadi va “Ey Parvardigor! 
Do‘zaxga kirgizib bo‘lsa ham, menga rahm qil!” deb yuboradi” 
 
51. Ibn Abbos roziyalohu anhu Payg‘ambardan (s.a.v.) rivoyat qiladi. Payg‘ambarimiz 
(s.a.v.) aytganlar: “Har bir payg‘ambarga qabul bo‘ladigan bir duo berilgan, hamma 
payg‘ambarlar uni bu dunyoda qilib bo‘lishgan, men esa uni qiyomat kuni ummatimni 
shafoat qilish uchun olib qo‘yganman. Bilinglarki, men odam farzandlarining eng 
ulug‘iman, bunga faxrlanmayman. Qiyomat kuni yer birinchi bo‘lib mening ustimdan 
ochiladi. Bunga faxrlanmayman. Qiyomat kuni hamdu sano bayrog‘i mening qo‘limda 
bo‘ladi. Odamdan tortib hamma insonlar uning ostida turadilar. Bularga 
faxrlanmayman”. Keyin aytdilarki: “Qiyomat kuni insonlarning g‘am-alami juda 
qattiqlashib ketadi. Ular Odam alayhissalomga kelib: “Ey insonlar otasi, Rabbing oldida 
bizni shafoat qil, tezroq hukmimizni chiqarsin”, deydilar. Shunda Odam: “Men unday 
qilolmayman, chunki xato qilib jannatdan chiqarilganman. Bugun meni o‘zimdan boshqa 
narsa qiziqtirmaydi, sizlar Nuhga borib ko‘ringlar, u rasullarning birinchisidir”, deydi. 
Insonlar Nuh alayhissalomga kelib yuqoridagi so‘zlarni aytganlarida u kishi: “Men 
Rabbimning oldiga bora olmayman, chunki duo qilib yer yuzidagi odamlarni cho‘ktirib 
yuborganman, bugun meni o‘zimdan boshqa narsa qiziqtir-maydi. Ibrohimga borib 
ko‘ringlar, Alloh uni o‘ziga do‘st tutgan edi”, deydilar. Odamlar Ibrohim alayhissalomga 
borib, shu so‘zlarni aytishadi. “Men bunga qodir emasman, chunki Islomda uch marta 
yolg‘on gapirganman” deydilar. 
 
Rasululloh (s.a.v.) aytadilarki: “Ibrohim uch narsa bilan Islomda tortishgan, birinchisi, 
ushbu oyatda kelgandek: 
 
“Yulduzlarga qarab turib, men kasalga yo‘liquvchidirman” dedi (Soffat, 88-89). 
Vaholanki, u paytda sog‘ edi. Ikkinchisi, (Ibrohim): 
“Aytdi: “Yo‘q, bu ishni ularning kattasi mana bu (haykal) qildi” (Anbiyo, 63). 
Uchinchisi, ayollarini singlim deb aytgan edilar...” 
 

Tanbehul g’ofilin. Al-Faqih Abu Lays as-Samarqandiy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
32
Ibrohim alayhissalom davom etdilarki: “Bugun o‘zim bilan o‘zim ovoraman, sizlar 
Musoga boringlar, Alloh u bilan farishtasiz bevosita so‘zlashgan edi”, deydilar. Odamlar 
Muso alayhissalomga kelib, yuqoridagi iltimosni qilganlarida, u kishi: “Men bunga qodir 
emasman, chunki men bir odamni nohaq o‘ldirib qo‘yganman, bugun o‘zim bilan o‘zim 
ovoraman. Sizlar Isoga boringlar, chunki u Allohning ruhi va so‘zi bo‘lgan”, deydilar. 
Odamlar Iso alayhissalomga kelganlarida, u kishi: “Men ham qodir emasman, insonlar 
Allohni qo‘yib meni va onamni iloh qilib olishgan. Bugun meni o‘zimdan boshqa narsa 
qiziqtirmaydi”, deydilar. Keyin yana aytadilarki: “Agar birortalaringizda biror narsa 
bo‘lsa-yu, uni xaltaga solib, ustini o‘rab qo‘ysa, o‘ralgan narsani ochmasdan turib, 
idishdagi narsani olib bo‘ladimi?” Shunda odamlar: “Yo‘q”, deyishadi”. Unday bo‘lsa, 
Muhammad (s.a.v.) bilan payg‘ambarlar yakunlangan. U bugun sizlarga vafo qiladi. 
Alloh uning avvalgi va keyingi gunohlarini kechirgan”, deydilar”. 
 
Rasululloh (s.a.v.) aytdilarki, “O‘sha kuni insonlar me-ning oldimga kelishadi va men 
aytamanki: “Ha, men shafoat qilgayman. Alloh kimniki xohlasa va kimgaki rozi bo‘lsa”. 
Keyin Alloh taolo o‘zi xohlagancha turib qoladi va hukm chiqarmoqchi bo‘lganida bir nido 
qiluvchi: “Muhammad va uning ummati qani?” deb nido qiladi. Bizlar (men va ummatim) 
birinchi va oxirgilarmiz, (ya’ni, dunyoda oxirgilar va qiyomatda hisob qilinishda 
birinchimiz), keyin men va ummatim turgaymiz. Boshqa ummatlar bizga yo‘l ochib 
berishadi va insonlar orasida tahorat izlari badanimizda ot oyog‘idagi halqadek ko‘rinib 
turgan holatda o‘tamiz, insonlar bizga qarab: “Bu ummat hammasi payg‘ambar 
bo‘lishiga yaqin qolgan ekan”, deydilar. So‘ngra jannat eshigiga borib, ochishlarini 
so‘raymiz. “Kimsiz?” deb aytiladi, men: “Allohning payg‘ambari Muhammadman”, 
deganimdan keyin eshik ochiladi, kirib Rabbimga sajda qilaman va shunday hamdu 
sanolarni aytamanki, ularni hech kim mendan oldin aytmagan, mendan keyin ham hech 
kim aytmaydi. Keyin menga aytiladiki: “Boshingni ko‘tar, so‘zla, so‘zingga quloq 
solingaydir, so‘ra so‘raganing berilgaydir, shafoat qil, qabul qilingaydir!” Boshimni 
ko‘tarib, har bir qalbida bug‘doy yoki zarra misqolicha iymoni bo‘lgan, ya’ni “La ilaha 
illalloh Muhammadur-rasululloh” kalimasiga ishonchi bo‘lgan kishilarni shafoat qilaman”. 
 
Umar ibn Xattob roziyallohu anhu bir kuni masjidga kirsalar, Ka’b-ul Ahbor insonlarga 
gapirib o‘tirgan ekan, shunda Umar unga: “Ey Ka’b, bizni qo‘rqitgin” debdi. Ka’b: 
“Allohga qasamki, Alloh taoloning shunday farishtalari borki, yaratilgandan beri tik 
turadilar. Va boshqalari sajda qilgan hollarida boshlarini sur chalinguncha 
ko‘tarmaydilar, hammalari aytishadiki: “Yo Alloh! Sen poksan va maqtovga loyiqsan. 
Senga haqiqiy ibodat qila olmadik. Senga loyiq bo‘ladigan darajada ibodat qila olmadik!” 
Jonim qo‘lida bo‘lgan Zotga qasam ichamanki, qiyomat kuni jahannam yaqinlashtiriladi, 
undan baqiriq va o‘kiriklar eshitiladi, yaqinlashtirilganda shunday bir ovoz chiqaradiki, 
uni eshitgan har bir payg‘ambar ham, shahid ham tiz cho‘kib qoladi, har bir shahid: “Ey 
Parvardigoro, Sendan faqat o‘zimni so‘rayman”, deydi. Ibrohim alayhissalom Ismoil va 
Ishoqni unutib: “Ey Rabbim, men do‘sting Ibrohimman!” deydilar... Ey Umar, agar o‘sha 
kuni senda yetmishta payg‘ambarning savobi bo‘lsa ham, najot topmayman, deb 
o‘ylaysan”. O‘tirganlar hammalari dod deb yig‘laydilar. 
 
Umar roziyallohu anhu buni ko‘rib: “Ey Ka’b, endi bizni suyuntirgin!” dedilar. Aytdiki: 
“Xursand bo‘linglar, Alloh taoloning uch yuz o‘n uchta shariati bor, qiyomat kuni qaysi 
banda shulardan birontasini qilib, ixlos kalimasi bilan kelsa, Alloh o‘sha bandani jannatga 
kirgizadi. Allohga qasamki, agar Allohning rahmatini qay darajada ekanini 
bilganlaringizda edi, amal qilishni kamaytirib qo‘yar edingiz!” 

Tanbehul g’ofilin. Al-Faqih Abu Lays as-Samarqandiy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
33
 
Ey birodar! Mana shunday kunga yaxshi amallarni qilishlik va yomon amallardan 
tiyilishlik bilan tayyorlan, qiyomatga yaqin vaqtda turibsan, u kunda umringga 
pushaymon qilasan, bilib qo‘yginki, agar o‘lsang, qiyomat boshlanadi. Mug‘iyra ibn 
Sho‘’ba aytganidek: “Sizlar, qiyomat, qiyomat deysizlar, sizlar o‘lishlaringiz bilan 
qiyomat boshlanadi”. 
 
Alqama ibn Qays bir odamning janozasida qatnashadilar va qabrga qo‘yib, dafn 
qilingach: “Bu bandaga qiyomat boshlandi”, dedi. Bu gapni aytishining sababi shuki, 
inson o‘lsa, qiyomatda bo‘ladigan ishi aniq bo‘ladi, chunki u jannatni, do‘zaxni va 
farishtalarni ko‘radi, hech qanday amal qilishga qodir bo‘lmaydi, go‘yoki qiyomatga kelib 
qolgandek bo‘ladi, chunki o‘limi bilan uning amallariga xotima yasalgan bo‘ladi, qiyomat 
kuni qanday o‘lgan bo‘lsa, o‘shanday tiriladi. Kimniki amali yaxshilik bilan tugagan 
bo‘lsa, qanday yaxshi! 
 
Abu Bakir al-Vositiy aytadiki: “Davlat uchta bo‘ladi: hayotdagi davlat, o‘lim paytidagi 
davlat va qiyomatdagi davlat. Hayotdagi davlat – Allohning toatu ibodatini qilib 
yashashdir, o‘lim paytidagisi esa “La ilaha illalloh” kalimasi bilan joni chiqishidir, haqiqiy 
davlat esa qiyomat kuni jannat xushxabari berilishidir”. 
Rivoyat qilinadiki: Yahyo ibn Maoz Ar-Roziyning majlisida qiyomat kuni haqidagi