Al-faqih abu lays as-samarqandiy tanbehul–G‘ofiliyn

“Hali (qiyomat kuni) kofir bo‘lgan kimsalar musulmon bo‘lishni istab qolurlar”. 
(Hijr, 2). 
 
60. Rivoyat qilindi: “Rasululloh aytdilar: “O‘lim  go‘yoki chiroyli qo‘chqor ko‘rinishida 
keltiriladi. So‘ngra aytiladi: “Ey jannat ahllari, o‘limni bilasizlarmi?” Unga qarab, uni 
taniydilar. Ularga aytiladi: “Ey ahli do‘zax, o‘limni bilasizlarmi?” Unga qarab, uni 
taniydilar. So‘ngra jannat va do‘zax o‘rtasida o‘lim so‘yiladi. Keyin aytiladi: “Ey ahli 
jannat, o‘lmasdan abadiy qolmoq bor va ey ahli do‘zax, o‘lmasdan abadiy qolmoq bor!” 
 
Bu to‘g‘rida Alloh taolo aytadi: 
“Ey Muhammad! Siz ularni (ya’ni mushriklarni) barcha ish bitirilib (ya’ni jannat 
ahli jannatga, do‘zaxilar do‘zaxga hukm qilingan, ular) hasrat-nadomat qilib 
qoladigan kundan  qiyomatdan qo‘rqiting” (Maryam, 39). 
 
Abu Hurayra, Alloh undan rozi bo‘lsin, aytadi: “Fojir kimsa ne’mat bilan xursand 

Tanbehul g’ofilin. Al-Faqih Abu Lays as-Samarqandiy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
40
bo‘lmasin. Albatta, uning orqasidan ko‘pincha tezkor narsa kelgay, u jahannamdir. Alloh 
taolo aytdi: 
“Har qachon jahannam o‘ti susaysa, bas, Biz ularga olovni lovullatib 
yuborurmiz” (Al-Isro, 97). 
Alloh bilguvchiroqdir. 
 
___________ 
V bob. Do‘zax va do‘zax ahlining  sifatlari bobi hadislari 
 
1. Abu Hurayra. “Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilarki: “Do‘zax ming yil qip-qizil rangga kirgungacha qizdiriladi...” Zaif*. Termiziy (2591) va Ibn 
Moja (4320). “Az-Zaiyfatu” (1305) ga qarang. 
2. Abdulloh ibn Jubayir. “Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: “Do‘zaxda tuyaning bo‘ynidek ilonlar bor...” Zaif*. Ahmad (191/4) va Asad ibn Musa 
(22), Ibn Hibbon (2613), Hokim (533/4) va Bayhaqiy, “Ash-sha’ab” (561). 
3. Ibn Mas’ud. Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: “Bu dunyodagi olovlaringiz...” Muttafaqun alayhi*. Buxoriy (3265/6) va Muslim (2843/4). 
4. Hadis. «Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: «Do‘zaxda kishiga beriladigan eng yengil azob...» Muttafaqun alayhi*. Buxoriy (6562/11) va Muslim 
(213). 
5. Hadis. “Albatta jannat kishi yoqtirmaydigan...” Muttafaqun alayhi*. Buxoriy (6487/11) va Muslim (2822/4). 
6. Abu Hurayra. «Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: «Alloh taolo Jabroilni chaqirdi...» Hasan. Sahih*. Termiziy (2560), Nasoiy (37), Ahmad 
(332/2) va Hokim (26/1). 
7. Anas ibn Molik. «Jabroil alayhissalom Payg‘ambarning (s.a.v.) oldilariga kutilmagan vaqtda, ranglari o‘zgarib keldilar...» Zaif*. «Al-
majma’a» (387/10) va «At-taxvif minan nor» (63/34 bet). 
8. Hadis. «Rasululloh aytdilar: «O‘lim go‘yoki chiroyli qo‘chqor ko‘rinishida keltiriladi...» Muttafaqun alayhi*. Buxoriy (4730/7) va Muslim 
(2849/4).
 
 
 
VI BOB. JANNATNING VA JANNAT AHLINING SIFATLARI 
 
61. Abu Lays Samarqandiy aytadi: Abu Hurayra, Alloh undan rozi bo‘lsin, rivoyat qiladi: 
Dedikki: “Yo Rasululloh, jannat nimadan yaratilgan?” Aytdilar: “Suvdan”. “Yo Rasululloh, 
jannatning binosidan bizga xabar bering!” Rasululloh aytdilar: “Jannat tillo va kumush 
g‘ishtlardandir. Uning loyi yangi mushkdan, tuprog‘i za’farondan, uning kichkina 
toshchalari marvarid va yoqutdandir, kim unga kirsa, ne’matlanadi, noumid bo‘lmaydi va 
abadiy qoladi, o‘lmaydi, kiyimi ho‘l bo‘lmaydi va hech ham yoshligi ketmaydi”. So‘ng 
aytdilar: “Uch nafar kishilarning duosi qaytarilmaydi: adolatli podshohlarning, og‘zini 
ochayotgan ro‘zadorning va mazlumning duosi. Chunki uning duosi bulut ustiga 
ko‘tariladi. Alloh unga qarab aytadi: “Izzatim va ulug‘ligimga qasamki, albatta, senga 
yordam beraman, agar keyinchalik bo‘lsa ham!” 
 
62. Faqih aytadi:  Abu Hurayra, Alloh undan rozi bo‘lsin, Payg‘ambardan (s.a.v.) rivoyat 
qiladi: “Jannatda bir daraxt bor, biron ulovga mingan yo‘lovchi uning soyasida yuz yil 
yursa ham oxiriga yetmaydi, xohlasangizlar, mana o‘qingizlar: “O‘ng tomon egalari!.. 
o‘ng tomon egalari (bo‘lmoq) ne (saodat)dir! (Ular) tikansiz sadrzorlarda... 
Tizilgan bananzorlarda... Uzaygan soyada... oqizib qo‘yilgan suv (bo‘yi)da...” 
(Voqea, 30). 
 
Jannatda ko‘z ko‘rmagan, quloq eshitmagan, insonning ko‘ngliga kelmagan narsalar bor, 
xohlasangizlar, o‘qinglar: 
“Bas, ularning qilib o‘tgan amallariga mukofot qilib ular uchun berkitib 
qo‘yilgan ko‘zlar quvonchini (oxirat ne’matini) biron jon bilmas” (Sajda, 17). 
 
Albatta, jannatdagi qamchidek joy dunyodan va undagi hamma narsalardan yaxshidir, 
xohlasalaringiz o‘qinglar: “Bas, kim do‘zaxdan chetlatilib, jannatga kiritilsa, 
muhaqqaq (baxt-saodatga) erishgay”. (Oli Imron, 185). 
 
Ibn Abbos, Alloh undan rozi bo‘lsin, aytadi: “Jannatda bir hur bor, uni ovunchoh deb 

Tanbehul g’ofilin. Al-Faqih Abu Lays as-Samarqandiy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
41
atashadi, u to‘rt narsadan: mushk, anbar, kofur va za’farondan yaralgan. Uning loyi 
hayot suvida qorilgan. Alloh unga: “Bo‘l!” degan  bo‘lgan va hamma hurlar unga 
oshiqdirlar. Agar o‘sha hur dengizga bir marta tuflasa, uning suvi shirin bo‘lib qoladi. 
Uning bo‘yniga yozilgan: “Kim menga yetishmoqni istasa, Allohimga itoat qilsin!” 
 
Mujohid aytadi: “Jannatning yeri kumushdan, uning tuprog‘i mushkdan, daraxtlarining 
tomirlari oltin va kumushdandir, shoxlari marvarid va zabarjaddan, barglari va mevalari 
ham shulardandir. 
 
Kimki tik turib yesa, unga ozor yetmaydi, Kim o‘tirib yesa, unga ozor yetmaydi. Yotib 
yesa ham, ozor yetmaydi”. Keyin bu oyatni o‘qidi: 
“(Jannat) soyalari ular yaqin va mevalari ham (uzib tanovul qilish oson bo‘lishi 
uchun) egib qo‘yilgan bo‘lur” (Inson, 14). 
Ya’ni, uning mevalari yaqin qilinib, uni yotib ham, turib ham, o‘tirib ham yeyilaveradi. 
 
Abu Hurayra, Alloh undan rozi bo‘lsin, aytadi: “Qur’onni Muhammad sallallohu alayhi 
vasallamga tushirgan Zotga qasamki, jannat ahllarining chiroylari va husnlari 
ziyodalashib boraveradi, mana bu dunyoda qarilik ziyodalashganidek”. 
 
63. Faqih aytadi: Suhaybdan rivoyat qilinadiki, Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: “Jannat 
egalari jannatga, do‘zax egalari do‘zaxga kirgach, chaqirguvchi nido qiladi: “Ey jannat 
egalari! Alloh taolo sizlarga va’da qilgan narsalarni bermoqni xohlaydi. Aytdilar: “U 
nimadir? Axir, tarozularimizni og‘ir qilmadimi, ko‘zimizni oq (yorug‘) qilmadimi? 
Do‘zaxdan chiqarib, jannatga kirgizmadimi? Yana nima beradi?” So‘ngra aytdi: “Hijobni 
ochadi, unga qaraydilar, mening jonim qo‘lida bo‘lgan Zotga qasamki, ularga berilgan 
narsalarning eng yaxshirog‘i Allohning yuziin ko‘rmoqlikdir”. 
 
64. Anas ibn Molik, Alloh undan rozi bo‘lsin, rivoyat qiladi: “Jabroil Payg‘ambarning 
(s.a.v.) oldilariga oq oyna olib keldi. Unda bitta qora nuqta bor edi. Payg‘ambar (s.a.v.): 
“Yo Jabroil, bu qanday oq oyna?” dedilar. Aytdi: “Bu jumadir, qora nuqta - jumada 
qoyim bo‘ladigan vaqt. Bu sizga va qavmingizga oldingi qavmlardan ortiq qilingan 
jumadir! U oldingilar nosaro va yahudlardir. Shu jumada bir soat bor. Shu soatda 
mo‘min banda Allohdan nimaiki so‘ralsa, Alloh istijob qiladi va har qanday yomonlikdan 
panoh tilasa, o‘shandan panoh beradi. Bu juma mening nazdimda ziyoda qilingan 
kundir!” 
 
Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: “Ziyodalashgan kun nimadir?” 
Jabroil aytdi: “Albatta, Rabbingiz firdavsda bir vodiyni olgan. Unda mushkdan tepalik 
bor. Juma kuni bo‘lsa, payg‘ambar nuridan bo‘lgan minbarlar bilan qoplanadi. Nur 
minbarlari tillo minbarlardir. Yoqut va zabarjadlar bilan o‘ralgan. Unda siddiqlar, 
shahidlar, solihlar turadilar. Qur’on ahli xonalaridan chiqadilar. O‘sha mushkli tepalikda 
sohiblaridan keyin kelib o‘tirishadi. Rabbilari oldiga to‘planishadi. Allohga hamd 
o‘qiydilar, sano aytadilar. Alloh taolo ularga: “Mendan so‘ranglar!” deydi. Aytishadiki: 
“Sendan roziligingni so‘raymiz!” Alloh: “Sizlardan roziman! Sizlarga jannatni, uyimni 
ziynatladim, sizlarga barcha ne’matlarimni yetkazdim!” Keyin ularga o‘zining 
ravshanligini ko‘rsatdi va Alloh taolo bergan kunlarning ichida eng yaxshirog‘i juma 
bo‘lib qoldi, saxovatdan ziyoda qilgani uchun”. 
 

Tanbehul g’ofilin. Al-Faqih Abu Lays as-Samarqandiy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
42
65. Xabarda rivoyat qilinadi: “Albatta, Alloh taolo maloikalarga aytar ekan: “Do‘stlarimni 
taomlantiringlar!” deb. Turli xil taomlar keltiriladi. Har bir luqmalarida boshqalarida yo‘q 
lazzatni topadilar. Taomdan forig‘ bo‘lishgan bo‘lsalar, “Bandalarimning chanqog‘ini 
qondiringlar!” deydi. Bir ichimliklar keltirishar ekan, har bir ichimlikning ikkinchi 
ichimlikda topilmaydigan lazzati bo‘ladi. Undan ham forig‘ bo‘lsalar, Alloh aytadi: “Men 
sizlarning Rabbingizdirman, sizlarga bergan va’damga sodiq bo‘ldim. Bas, sizlar 
so‘ranglar, bergayman” Aytadilar: “Yo Rabb! Sening roziligingni so‘raymiz!” deya ikki-
uch marta aytishdi, so‘ngra Alloh taolo: “Sizlardan rozi bo‘ldim! Menda ziyoda qilingan 
narsalar bor, bu karomatlarimdan ham kattarog‘i bilan sizlarni bugun ikrom qilgayman!” 
deb hijobni ochadi. Allohga xohlagancha qaraydilar, Unga sajda qilgan holda o‘zlarini 
tashlaydilar. Ular sajdada Alloh taolo xohlagancha bo‘lishadi. Keyin ularga aytadi: 
“Boshlaringizni ko‘taringizlar. Bu joy ibodat qiladigan joy emas!..” Ular jannatdagi 
barcha ne’matlarni unutishadi, bu qarash boshqa ne’matlardan eng yaxshi, sevimli 
bo‘lgani uchun. So‘ng qaytadilar. Arshning ostidan qattiq shamol esib, mushk 
tepaligidagi mushkni ularning boshlariga, otlarining peshonalariga sochadi. Ahllariga 
qaytgandan keyin xotinlari ularni oldin ko‘rgan suratlaridan ham husnli, ajoyib suratda 
ko‘radilar. Ularga aytadilar: “Sizlar oldingi bo‘lganlaringizdan ham ko‘ra yaxshiroq bo‘lib 
qaytdingizlar”. 
 
Faqih, Alloh rahmat qilsin, aytadi: “Hijobni ko‘tara-di” deganda “hijob” so‘zidan murod 
ularning ustidagi hijobdir. Bu shunday to‘siqdirki, Alloh taolo qarashdan ularni berkitib 
turadi. Ammo “ular qaraydilar” so‘zi ba’zilar aytishgandek, Allohning oldin ko‘rsatmagan 
karomatiga qarashidir. Ko‘p ahli ilmlar: “U zohiriydir, uni kayfiyatsiz va o‘xshatishsiz 
ko‘radilar, dunyoda buni o‘xshatishsiz bilganlaridek”, deganlar. Ikrima aytadi: “Jannat 
ahllari o‘ttiz uch yoshli yigitlar kabidir. Ularning erkagu ayoli bir xil yosh-dadir. Ularning 
bo‘ylari otalari Odam alayhissalomning bo‘ylaridek oltmish gazdir, mo‘ysiz, soqolsiz, 
o‘ttiz uch yoshli yigitlardir. Ularning egnida yetmishta kiyim bo‘ladi, har bir kiyim har 
soatda yetmish rangda tovlanib turadi. Er o‘z aksini xotinining yuzida, ko‘kragida, 
sochida ko‘radi. Xotini ham yuzini erining yuzida, ko‘kragida, sochida ko‘radi. U yerda 
qonlari oqmaydi. Burunlarini qoqmaydilar. Bundan boshqa aziyatlar, ya’ni siydik, axlat 
chiqarishlar bo‘lmaydi”. 
 
66. Xabarda keladi: Agar ahli jannat ayollaridan biri kaftini osmondan chiqarsa, osmon 
va yer orasi nurlanib ketadi. 
 
66
a
. Faqih aytadi: Zayd ibn Arham aytadi: “Ahli kitobdan bir kishi Muhammadga (s.a.v.) 
kelib, ahli jannatlar yeyishadi va ichishadi, deb o‘ylaysanmi?” deb so‘radi. Pay-g‘ambar 
(s.a.v.) aytdilar: “Ha, Muhammadning (s.a.v.) joni qo‘lida bo‘lgan Zotga qasamki, ahli 
jannatlarning har biriga yuz kishi yeydigan ovqatning kuchini, yuz kishi ichadigan 
suvning kuchini, yuz kishi jimo’ qiladigan kuchni beradi”. Aytdi: “Yesa, ichsa, unga qazoi 
hojatga rag‘bat bo‘ladi, jannat yaxshi, toza joy, unda aziyatlar bo‘lmaydiku!” 
Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: “Ularning hojati ter chiqishligidir. U mushkning hidi kabi 
bo‘ladi”. 
 
Faqih aytadi: Mo‘’tab ibn Sami’ Alloh taoloning “ Imon keltirib, yaxshi amallar qilgan 
zotlar uchun xushnudlik va go‘zal oqibat jannat bordir” (Ra’d, 29), degan so‘zi 
haqida deydi: “Jannatdan murod jannatdagi bir daraxtdir. Jannatdagi hamma uylar 
uning shoxlari soyasida turadi. Uning turli xil mevalari bor. Unga xuddi ho‘kizdek qush 
qo‘nadi, jannat ahllaridan biron kishi o‘sha qushni xohlasa, uni chaqiradi, so‘ng 

Tanbehul g’ofilin. Al-Faqih Abu Lays as-Samarqandiy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
43
dasturxonga taom bo‘lib tushadi, go‘shtning quritilgan tomonidan va yana boshqa 
pishirilgan tomonidan yeyaveradi. Keyin qush qaytib ketadi”. 
 
67. A’mash Abu Hurayradan rivoyat qiladi. Alloh undan rozi bo‘lsin: Payg‘ambarimiz 
(s.a.v.) aytdilar: “Mening ummatimdan jannatga birinchi kiradigan toifa Badr 
kechasidagi oy suratida kiradi. Keyingilari esa osmondagi eng yorqin yulduz suratida 
kiradi. Undan keyin kirayot-ganlar darajalariga qarab kiraveradi. Ular bavl qilmaydilar va 
hojat chiqarishga hojatlari bo‘lmaydi, tupurmaydilar, burunlarini ham qoqmaydilar. 
Tirnoqlari tillodandir, ichadigan idishlari marvariddir, terlari mushkdir. Axloqlari bir kishi 
axloqida qurilgan (ya’ni, hammasi bir xil), uzunliklari Odam alayhissalom bo‘ylari kabi 
oltmish gazdir”. 
 
68. Ibn Abbos, Alloh undan rozi bo‘lsin, aytadi: Rasululloh (s.a.v.) aytdilar: “Albatta, ahli 
jannatlar soqolsiz, yungsiz yigitlar bo‘ladi. Ularda ikki qoshi, ikki  kiprigi va boshidagi 
sochdan boshqa soch yo‘q, ya’ni ularda qo‘ltiq mo‘y va avrat mo‘ylari bo‘lmaydi. Bo‘ylari 
Odam alayhissalom bo‘ylaridek oltmish gaz bo‘ladi. Yoshlari Iso alayhissalom yoshlaridek 
o‘ttiz uchdir, ranglari oq, kiyimlari yashildir. Jannat ahllaridan biri dasturxonga ikki 
qo‘lini olib kelsa, bir qush kelib deydi: “Ey Allohning do‘sti,  men salsabil bulog‘idan suv 
ichganman. Arshning tagidagi bog‘larda o‘tlaganman, ikki tomonlama ta’mi bor, biri 
suvda pishirilgan go‘sht ta’mi, ikkinchisi qovurilgan go‘sht ta’midir!”, xohlagancha 
yeydi.  Jannat ahlining yetmish kiyimi bor. Ularning ranglari turli-tumandir. Ularning 
barmoqlarida o‘nta uzuk bor. Birinchisiga mana bu oyat yozilgan: 
“(Alloh yo‘lida) sabr-toqat qilib o‘tganlaringiz sababli (endi bu jannatlarda) 
sizlarga tinchlik-osoyishtalik bo‘lgay!” (Ra’d, 24). Ikkinchi uzukda: 
 
“Jannatga tinchlik bilan sog‘-omon kiringlar!” (Hijr, 46). Uchinchisiga: 
“Qilib o‘tgan amallaringiz sababli sizlarga meros qilib berilgan jannat mana 
shudir!” (Zuxruf, 72). To‘rtinchisida: “Sizlardan g‘am va xafalik ko‘tarildi!” 
Beshinchisida: “Siz-larga chiroyli taqinchoq va kiyimlar kiygizdik”. Oltinchisida: 
“Sizlarni hurlarga uylantirdik!” Yettinchisida: “U joyda ko‘ngillar tilaydigan va 
ko‘zlar lazzatlanadigan (barcha) narsa bordir. Sizlar u joyda mangu qolursiz” 
(Zuxruf, 71). Sakkizinchisida: “Payg‘ambar va siddiqlar bilan yo‘ldosh bo‘lgaysizlar”. 
To‘qqizinchisida: “Yigitlikka qaytgaysizlar, qarimaysizlar”. O‘ninchisida: “Qo‘shnilikda 
turasizlar, lekin qo‘shnilardan aziyat bo‘lmaydi”. 
 
Faqih, Alloh rahmat qilsin, aytadi: Kim bu ne’matlarga yetishishni xohlasa, quyidagi besh 
narsada bardavom bo‘lishi kerak. 
 
Birinchisi: o‘z nafsini gunohlardan qaytarishi kerak, Alloh taolo aytdi: “Endi kim hayoti 
dunyodalik paytida qiyomat mahshargohda Parvardigorning (huzurida) 
turishdan (va U zotga hisob-kitob) berishdan qo‘rqqan va nafsni havoyi 
xohishlardan qaytargan bo‘lsa, u holda, faqatgina jannat (uning uchun) joy 
bo‘lur (Van-naziot, 40-41). 
 
Ikkinchisi: Dunyoda berilgan ozgina ne’mat bo‘lsa ham, unga rozi bo‘lmog‘i, xabarda 
rivoyat qilindiki, jannatning qiyomati dunyoni tashlashdir. 
 
Uchinchisi: Toat-ibodatlarga qattiq haris bo‘lishi kerakdir. Toatning hammasiga intiladi. 
O‘sha toatlar mag‘firat va jannatning vojibligi uchun bir sabab bo‘lib qoladi. Alloh taolo 

Tanbehul g’ofilin. Al-Faqih Abu Lays as-Samarqandiy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
44
aytadi: 
“Qilib o‘tgan amallaringiz sababli sizlarga meros qilib berilgan janat mana 
shudir” (Zuxruf, 72). Boshqa bir oyatda: 
 
“Ana o‘shalar jannat egalari bo‘lib, u joyda mangu qolurlar. (Bu) umr qilib 
o‘tgan amallarining mukofotidir” (Ahqof, 14). Albatta, nimaga erishsalar, toatda 
ijtihod bilan erishiladi. 
 
To‘rtinchisi: Yaxshilik ahllarini va solihlarni do‘st tutmoqligi, sevmoqligi, ular bilan 
qo‘shilib ketmoqligi, ular bilan o‘tirmoqligi kerak bo‘ladi. Albatta, ularning bittasi, uning 
gunohlari kechirilsa, do‘stlariga va og‘aynilariga shafoatda bo‘ladi. Payg‘ambardan 
(s.a.v.) rivoyat qilinganidek: “Do‘stlarni ko‘paytiringlar. Albatta, qiyomat kunida har bir 
birodar uchun shafoat qilish bordir”. 
 
Beshinchisi: Duoni ko‘paytirish, Alloh taolodan jannat bilan rizqlantirishni va uning 
oxirini yaxshilikka olib borishini so‘rashlikdir. Ba’zi hakimlar aytishadi: Savoblarni bilib 
turib, dunyoga tayanish ilmsizlikdir, amallardagi savobni bilib turib, o‘sha amallarda 
harakatni tashlashlik ojizlikdir. Jannatda rohat bor, unga bu dunyoda rohati bo‘lmagan 
yetishadi. Jannatda boylik bor, unga dunyoning haqir narsalarini tark etgan kishi yetadi 
va dunyoning ozginasiga qanoat qilgan kishigina topadi. Zikr qilinadiki: “Bir zohid 
nonsiz, tuz bilan ko‘kat yeyayotgan edi. Bir kishi aytdi: “Shu narsaga qanoat qilasanmi?” 
Aytgan ekan: “Men dunyoni jannat uchun qildim, sen dunyoni axlat uchun qilding!” Ya’ni 
yaxshi narsalar yeysan, axlatga aylanadi. Men toat-ibodatga quvvatim yetganchalik 
yeyman, shoyadki jannati kishiga aylansam!” 
 
Ibrohim ibn Adhamdan, Alloh rahmat qilsin, zikr qilinadi. U kishi hammomga kirmoqchi 
bo‘ldi. Hammomga u kishini qo‘yishmadi. “Pulini to‘lasang, keyin kirasan”, deyishdi. 
Ibrohim Adham yig‘ladi va aytdiki: “Yo Alloh, meni shaytonlarning uyiga pulsiz kirgani 
qo‘yishmayapti, qanday qilib men nabiylar va siddiqlar uyiga to‘lovsiz kiraman?!” 
 
Zikrda keladi: “Ba’zi nabiylarga Alloh bu so‘zlarni tushirgan: “Ey Odam farzandi! 
Do‘zaxni qimmat pulga sotib olasan-u, jannatni arzon pulga ham olmaysan”. 
 
Buning tafsiri: Albatta, bir fosiq boshqa bir fosiqni ziyofat qilishni xohlasa, ko‘pincha 
o‘shanga 100-200 dirham pul sarflaydi. U bu bilan do‘zaxni qimmat pulga sotib oladi. 
Agar ziyofatni Alloh taolo uchun qilib, 1-2 dirham sarf etsa, muhtoj kishilarni chaqirsa, 
shu qilgan ishi jannat puli bo‘ladi. 
 
Rivoyat qilindi Abu Hozimdan: “Agar dunyodagi yaxshi narsalarni tark etib, shu bilan 
jannatga kirish mumkin bo‘lsa, bu narsalar janatga yetishish yo‘lida yengillik bo‘ladi. 
Agar do‘zaxdan najot topish uchun dunyoning barcha musibatlarini ko‘tarib bo‘lsa ham 
najot topsa, bu tomondan yengillik bo‘ladi. Endi mingta yaxshi ko‘rgan narsalaringdan 
bittasini tashlab, jannatga kirsang-u, senga makruh bo‘lgan narsadan bir bo‘lagini olib 
do‘zaxga kirsang. qanday bo‘ladi?!” 
 
Yahyo Ibn Maoz ar-Roziy aytadi: «Dunyoni tark etish qiyindir, jannatni tashlash undan 
ham qiyinroqdir, albatta, jannatning mahri dunyoni tashlashdir». 
 

Tanbehul g’ofilin. Al-Faqih Abu Lays as-Samarqandiy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
45
69. Anas ibn Molikdan rivoyat: Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: “Kim Alloh taolodan uch 
marotaba jannatni so‘rasa, jannat aytadi: “Ey Alloh, jannatga kirgiz uni!” Kim Allohdan 
do‘zaxdan omon saqlashni uch marotaba so‘rasa, do‘zax aytadi: “Ey Parvardigor, uni 
do‘zaxdan uzoq qil!” 
 
Allohdan bizlarni do‘zaxdan asrashini, uzoq qilishini va jannatga kiritishini so‘raymiz! U 
yerda birodarlar bilan ko‘rishib, yig‘ilishdan boshqa narsa bo‘lmaganda ham, qanchalik 
shinam va rohatbaxsh joy bo‘lishi muqarrar edi. Alloh u yerga baxsh etgan karomat va 
muruvvatlarning esa chegarasi yo‘q. 
 
70. Anas ibn Molikdan rivoyat: Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: “Jannatda bozorlar bor, 
unda olish ham yo‘q, sotish ham yo‘q. To‘p-to‘p bo‘lib yig‘ilishadilar, dunyo qanday 
bo‘lganligini eslaydilar. Rabbilariga qilgan ibodatlarining qanday bo‘lganligini, dunyoda 
kambag‘allar va boylar qanday bo‘lganligini va o‘lim qanday bo‘lganligini. qanday qilib 
uzoq mehnatlardan keyin jannatiy kishilarga aylanganini eslashadilar” 
 
71. Ibn Mas’ud, Alloh undan rozi bo‘lsin, aytadi: “Hamma insonlar Sirotga keladilar, 
ularning yurishlari do‘zax atrofidadir, keyin ular amallariga qarab Sirotdan o‘tishadi. 
Ba’zilari chaqmoqdek, ba’zilari shamoldek, ba’zilari qushlardek, ba’zilari uchqur otlardek, 
ba’zilari yo‘rg‘a tuyadek, ba’zilari chopqir odamdek o‘tishadi. Oxirgilari oyoqlarining 
barmoqlari bilan o‘tadi, yana birlari Sirotdan qaltirab o‘tadi. Sirot sirpanchiq, silliqdir. 
Uning o‘tkirligi qilichning o‘tkirligidek, unda tikanlar, ignadek qattiq tikonlik o‘simliklar 
bor. Ikki tomonda maloikalar turishadi. Ularda olovdan yasalgan ilgak-lar bo‘ladi. U bilan 
odamlarni tortib oladilar, uning orasidan (Sirot ustidan) o‘tgan kishi panoh topgandir, 
agar tirnalib, terilari qonagan bo‘lsa ham, o‘tgan kishi najot topgandir. Uning orasida 
pastga tushib ketgan kishi do‘zaxiydir. Maloikalar aytadilarki: “Ey Parvardigor, salomat 
qil, salomat qil”. Oxirgi kishi o‘tadi. Shu oxirgi kishi jannat ahlidandir. Vaqtiki, Sirotdan 
o‘tsa, Jannat darvozasiga ko‘tariladi. U o‘zining jannatda o‘rni borligini bilmaydi. O‘sha 
yerga qarab aytarkan: “Meni u yerga (yaxshi joyga) tushirgin”. Alloh aytarkan: “Agar 
seni u yerga tushirsam, boshqasini so‘ramaysanmi?” Aytarkan: “Yo‘q, so‘ramayman, 
Sening ulug‘liging haqqi!” Unga tushirarkan, keyin jannatdagi boshqa o‘rinlar unga 
ko‘rsatiladi. Oldin ko‘rib, so‘ragandan keyin bergani unga yaxshi tuyulmay qolar ekan. 
Aytarkan: “Ey Rabbim, meni u yerga tushirgin!” 
 
“Agar seni o‘sha joyga tushirsam, boshqasini so‘raysan!” 
Aytadi: “Yo‘q, sening ulug‘ligingga qasamki, so‘ramayman. “Uni tushirarkan. Keyin 
to‘rtinchi jannatga ko‘tariladi. To‘rtinchisiga yetganda unga oldin berilgan hamma 
narsalarda kamchilik ko‘rinarkan. Keyin jim turarkan, so‘ramas ekan. Aytisharkan unga: 
“So‘ramaysanmi?” 
“So‘rar edim-a, lekin uyalaman”, Alloh taolo aytarkan: “Senga bu joy dunyo misolidan 
o‘ntasidir!”. 
Bu ahli jannatning eng past joyidir”. 
Abdulloh ibn Mas’ud aytadi: “Payg‘ambar (s.a.v.) mana shu qissani gapirganlarida kular 
edilar, kulganlarida muborak tishlari ko‘rinib ketardi”. 
 
72. Xabarda keladiki: “Dunyodagi xotinlar dunyodagi yaxshi amallari bilan jannatdagi 
hurlardan afzal qilinadi”. 
 
Alloh taolo aytadi: 

Tanbehul g’ofilin. Al-Faqih Abu Lays as-Samarqandiy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
46
“Darvoqe, biz ularni (ohu ko‘z hurlarni) daf’atan paydo qildik, so‘ng ularni o‘ng 
tomon egalari uchun (yoshda ham, jamolda va qaddu qomatda ham) bir-biriga 
teng, ehtirosli bokira qizlar qilib qo‘ydik” (Voqea, 35-38). 
 
___________