Александр Андреэв Шамбала вақти Дарҳақиқат, Шамбала вақти келди. Н. Рерич и қисм

2. Санкт-Петербургдаги Шамбала ибодатхонаси

20-асрнинг бошлари ҳақли равишда рус маданиятининг "кумуш даври" деб номланади. Бу давр, шунингдек, Россияда янги диний ва фалсафий қарашларнинг ғайриоддий кенг тарқалиши билан тавсифланади. Айнан 20-асрнинг бошларида Россияда теософик ҳаракат тез кучайиб, позитивистик материалистик илм-фан, шунингдек, диний православлик билан қониқмаганларни тобора кўпроқ жалб қилди. 1908 йил охирида Шимолий пойтахт - Санкт-Петербургда шаҳар ҳокимиятининг рухсати билан Россия теософия жамияти ташкил этилди. Унинг асосий мақсади, низомга кўра, "дунё биродарлиги ғоясига хизмат қилиш ва барча динларни илмий ўрганиш, шунингдек, инсоннинг табиати ва яширин кучларини ўрганиш" эди.^[36]. Теософия ва бироз кейинроқ унинг антропософия версиясидан ташқари, бошқа окклюзив ҳаракатлар ҳам кенг тарқалди: спиритизм, спиритизм, воситачилик. Санкт-Петербург, империянинг "совуқ бош маркази" борган сари ирратсионал дунёга ботиб борди. Пойтахтдаги "диний ва мистик аччиқланиш" ҳолати - Октябр манифестининг нашр этилганидан бир неча ой ўтгач - машҳур Ребус оккултистик журнали мухбири томонидан қуйидаги сўзлар билан тавсифланган:
“... Бутун Санкт-Петербургни ғайриоддий кучли тасаввуф оқими қамраб олган ва ҳозирда у ерда майда динлар, култлар ва секталарнинг бутун бир гирдоби шаклланган. Ҳаракат жамиятнинг юқори қатламларини ҳам, қуйи қатламларини ҳам қамраб олади. Юқори қатламларда биз теософик-буддавий ҳаракатни топамиз. Теософия ихлосмандлари бирлашадилар ва буддист ламасерияси (ётоқхонаси) ва теософик-будда ибодатхонасини ташкил этиш масаласини муҳокама қила бошлайдилар. Бошқа томондан, масонликка кучли қизиқиш пайдо бўлмоқда ва ўтган асрда йўқ бўлиб кетган диний оқим шакллари қайтадан пайдо бўлмоқда.^[37].
Қизиғи шундаки, бу хабар Николай ИИ шахсий аудиторияда қабул қилинишидан икки кун олдин Ребус саҳифаларида пайдо бўлган.
Санкт-Петербургга инкогнито режимида келган Россия фуқароси, Бурят Агванининг 13-Далай Лама элчиси Тубден Жамтсонинг қишки саройи.
Доржиэва^[38]. Бу учрашувда Доржиэв подшоҳ билан асосан Тибет ишларини муҳокама қилди - 1904 йилнинг ёзида мамлакатга бостириб кирган инглизлардан Тибетдан қочиб кетган Далай Ламага ёрдам бериш ҳақидаги рус дипломатияси учун жуда нозик масала. Шу билан бирга, Доржиэв монархдан Петербург буддистларининг руҳий эҳтиёжларини қондириш учун шаҳарда кичик ибодатхона ташкил этишга рухсат беришни сўради. Бироқ, иккала савол ҳам ҳал қилинмаган. Фақат уч йил ўтгач, Доржиэвнинг Далай Ламанинг қиролга шахсий мурожаати билан қўллаб-қувватланган янги петитсиясидан сўнг, Николай ИИ Тибет олий руҳонийининг "сўровини" қондиришга рози бўлди (аслида Доржиэвнинг ўзи илҳомлантирган) ва қурилишга рухсат берди. Буддист ибодатхонаси - "ламасерия". Айтишларича, подшоҳ ҳатто 1909 йил баҳоридаги йиғилишда Доржиэвга "Россиядаги буддистлар ўзларини қудратли бургут қаноти остида ҳис қилишлари мумкин", деб айтган.^[39]. Бу ваъда Санкт-Петербургдаги ўша Агван Доржиэв бошчилигидаги кичик буддист колониясини руҳлантирди ва у ниҳоят Нева қирғоқларига кўчиб ўтди. Неванинг 1905 йил кузида. Унинг таянчини пойтахтга ўрнашган бурятлар ва қалмиқлар ташкил этган. Бир ҳовуч этник руслар ҳам ўзларини буддист деб ҳисобларди - улар асосан Санкт-Петербург "юқори жамияти" вакиллари бўлиб, бирданига буддизм таълимотига қизиқиб қолишди. Уларнинг кўпчилиги буддизмга теософия орқали келган, маълумки, у кучли буддист таъмга эга ва шунинг учун кўпинча ўзига хос "нео-буддизм" деб ҳисобланади. Теософик ҳаракат кенгайиб боргани сари теософи-буддистлар ёки нео-буддистлар сони ҳам барқарор равишда ошиб борди. Бу эрда таъкидлаш керак Буддист таълимотлари, биринчи навбатда, ғарб жамиятида сингиб кетган ўзини ўзи ўйлайдиган ахлоқий қадриятлар тизимидан ташқарида ахлоқий такомиллаштириш ва идеалларни изловчиларни ўзига жалб қилган. Бу одамлар ўзларининг саволларига жавобни Ҳинаянанинг дастлабки "ахлоқий" буддизмида ёки Кичик транспортда, яъни ўша пайтда Ғарбда энг машҳур бўлган эътиқоднинг ҳинд версиясида топдилар. Хинаянанинг асосини Будданинг Тўрт ҳақиқат ва Ўрта ёʻл ҳақидаги таʼлимоти ташкил этади, бунда “нирвана”нинг трансперсонал ҳолатига эришишга алоҳида эʼтибор қаратилган – бу тушунча ўша даврда Гʻарб зиёлиларини ниҳоятда қизиқтирган. Кўплаб турли (асосан Тибет) мактаблари томонидан ифодаланган Буюк Веҳиле ёки Маҳаянанинг кейинги буддизмининг энг мураккаб психологик тушунчалари ва фалсафий ва диний муаммолари, Унинг маросим амалиёти каби, ўша пайтда Эвропа, шу жумладан рус, буддист жамоатчилиги учун моҳиятан номаълум эди. Шунинг учун Агван Доржиэв 1898 йилнинг ёзида Парижга қилган сафари чоғида Шарқ халқлари санъати музейи (Музей Гуимет) биносида франтсуз буддистлари учун кўргазмали хизмат ташкил қилгани ажабланарли эмас. Бу ноодатий хизматда асосан пойтахт элитаси вакиллари, дипломатлар ва сиёсатчилар, жумладан бўлажак бош вазир Жорж Клеменсо, шунингдек, бир қанча россияликлар иштирок этишди. Улар орасида шоир Иннокентий Анненский ҳам бор эди, у кейинчалик "Париждаги буддист массаси" шеърида ўз тажрибаларини этказди. Шарқ халқлари санʼати музейи (Мусеум Гуимет) ҳудудида франтсуз буддистлари учун кўргазмали хизмат ташкил қилди. Бу ноодатий хизматда асосан пойтахт элитаси вакиллари, дипломатлар ва сиёсатчилар, жумладан бўлажак бош вазир Жорж Клеменсо, шунингдек, бир қанча россияликлар иштирок этишди. Улар орасида шоир Иннокентий Анненский ҳам бор эди, у кейинчалик "Париждаги буддист массаси" шеърида ўз тажрибаларини этказди. Шарқ халқлари санʼати музейи (Мусеум Гуимет) ҳудудида франтсуз буддистлари учун кўргазмали хизмат ташкил қилди. Бу ноодатий хизматда асосан пойтахт элитаси вакиллари, дипломатлар ва сиёсатчилар, жумладан бўлажак бош вазир Жорж Клеменсо, шунингдек, бир қанча россияликлар иштирок этишди. Улар орасида шоир Иннокентий Анненский ҳам бор эди, у кейинчалик "Париждаги буддист массаси" шеърида ўз тажрибаларини этказди.
19-асрнинг охирида Париж, Лондон ва бошқа баъзи Эвропа пойтахтларида кичик буддист "жамоалар" аллақачон мавжуд бўлиб, Будданинг янги алтруистик эътиқодини қабул қилганларни бирлаштирган. Айтганча, Парижда жуда кўп "рус буддистлари" бор эди - масалан, биз 1902 йил кузида Далай Ламанинг янги ташрифи пайтида шоир М.А. Волошинни Агван Доржиэв билан таништирган А.В. Голштейн ҳақида биламиз. Париждаги элчи. Ушбу учрашувнинг таъсири остида Волошин Санкт-Петербургга жўшқинлик билан шундай деб ёзади: "Энди - Лама. Унинг тили йўқ, деб ким айтди? Мен у билан кўп гаплашдим, таржимон орқали, албатта. У менга нирвана ҳақида кўп гапириб берди, бу менинг кўп фикрларимни тубдан ўзгартирди. Ундан, масалан, мен буддизмда ғоянинг ҳар қандай тарғиботи шахсга нисбатан зўравонлик сифатида жиноят ҳисобланишини билиб олдим. Христианлик билан солиштирганда ахлоқий баландлик нима:^[40]. Волошин буддист руҳоний билан ушбу учрашувга катта аҳамият берди, чунки бу унга "буддизмни асл манбаларида тегиниш" имконини берди. "Бу менинг биринчи диний қадамим эди", деди у кейинчалик автобиографияларидан бирида.^[41].
Шундай қилиб, 20-асрнинг бошларида Санкт-Петербургда иккита буддист оқим учрашди: бири Ғарбдан - Эвропанинг ушбу асосий теософик марказлари Париж ва Лондондан келган ва Ҳиндистоннинг дастлабки, "ахлоқий" буддизмини ифодалаган. асосан Европа интеллектуал муҳити томонидан - келинг, уни “интеллектуал буддизм” деб атаймиз; иккинчиси - Шарқдан, ламаизмни эътироф этган бурятлар ва қалмиқлардан ёки кейинги даврда пайдо бўлган Тибет ва Мўғулистоннинг шимолий буддизмидан. Бу иккала оқим қисқа вақт ичида - 1917 йилгача - Доржиэв томонидан нафақат ўзининг ҳамкорлари, бурятлар ва қалмиқлар, балки рус "интеллектуал" теософ-буддистлари учун ҳам қурилган Санкт-Петербург Буддистлар ибодатхонасининг арклари остида бирлашди.^[42]. Вилна Вестник мухбири 1909 йил ўрталарида - Эски қишлоқда қурилиш ишлари бошланганидан кўп ўтмай, шундай деб ёзган эди: "Буддистлар ибодатхонаси соф диний култ мақсадларидан ташқари, қурилмоқда. шунингдек, бошқа нарсалар қатори, Санкт-Петербургда буддизмга қизиққан барчани бирлаштира оладиган махсус марказ яратиш мақсадини кўзлайди.^[43]. У буддистлар ибодатхонаси қурилиши ҳақида янада очиқроқ гапирди ва... О. Политсия бўлими директорининг ўринбосари Н.П.Харламов Ички ишлар вазири П.А.Столйпинга йўллаган ёдномасида:
"Санкт-Петербургда буддист черкови қурилиши ташкилотчилари "Англомания" билан касалланган буддизмнинг маҳаллий раҳбарларининг фикрига кўра, этарли даражада Санкт-Петербург олий жамиятидан тарафдорларни жалб қилиш ниятида. Буддизмга мойил, чунки Буддистларнинг фикрига кўра, уларнинг миссионерлари сўнгги пайтларда инглизлар орасида энг катта муваффақиятга эришган. Шу мақсадда Санкт-Петербургда Лондондаги каби буддист жамоаларини ташкил этиш ва ҳинд буддист ибодатхоналаридаги бутун маросимга риоя қилган ҳолда тантанали маросимлар ўтказиладиган катта датсан биносини қуриш режалаштирилган”.^[44].
Россия империясининг пойтахтида "экзотик" буддистлар ибодатхонасини қуришни бошлаган, унинг ташаббускори ва раҳбари Агван Доржиэв асосан иккита мақсадни кўзлаган - сиёсий ва диний: биринчидан, рус-тибет яқинлашувига ёрдам бериш ва иккинчидан, "тарғиб қилиш" Христиан черкови анъанавий равишда ҳукмронлик қилган Ғарбга Буддист таълимотлари (Дхарма). Ва у қисман муваффақиятга эришди.
1910-йиллар бошидаги Санкт-Петербург "Буддистлар мустамлакаси" тасвирланган фотосуратлар сақланиб қолган бўлиб, унда рус "юқори жамияти" буддистлари оддий бурятлар ва қалмоқлар билан ёнма-ён турганини кўриш мумкин. Эски қишлоқ.
Ибодатхона, тўгʻрирогʻи, узоқ ва қийин бўлган датсан (монастир) қурилиши жаҳон уруши авжида, 1915-йилда муваффақиятли якунланди. 10 август куни бўлиб ўтган муқаддас маросимдан сўнг, маъбад "Раҳмдил Будданинг Муқаддас Таълимотининг Манбаи" номини олди. Шу муносабат билан Эски қишлоққа ташриф буюрган Санкт-Петербург газеталарининг мухбирлари маҳаллий бурятлар ва қалмиқлар учун кутилган камтарона ибодатхона ўрнига улуғвор, таъсирчан кўринишдаги "Буддист пагодаси" ни кўриб, ҳайратда қолишди. Қизил-бинафша фин гранити билан безатилган кучли деворлари бир оз ичкарига эгилган бинонинг ташқи шакли чидаб бўлмас қалъага ўхшарди. Маъбаднинг ичкарисига учта катта ёғоч эшиклар кирди, улар устунлар билан нафис безатилган порталнинг тубида яширинган. Устунларнинг бош ҳарфлари ва бинонинг асосий жилдининг юқори фризи 10 та мистик санскрит бўғинининг ғалати комбинатсияси бўлган Калачакра монограм эмблемаси билан зарҳалланган қалқонлар билан безатилган. Бу "Ўн куч" формуласи
(Намчуwангдан), макро ва микрокосмос, коинот ва инсон ўртасидаги чуқур боғлиқликни ифодалайди, чунки бўғин белгиларининг ҳар бири иккита маънога эга - космик ва инсон. Афсонага кўра, "Ўн куч" рамзи қадимги Ҳиндистондаги биринчи таълим марказларидан бири бўлган машҳур Наланда буддист монастирининг дарвозасида тасвирланган.
Маъбаднинг тепасида унинг орқа қисмида қизил ғиштли минора ("гонкан" деб аталади), шимолга йўналтирилган бўлиб, у эрда, буддистларнинг фикрига кўра, Шакямуни Будда истиқомат қиладиган бахтиёр Шамбала (Шамбҳалйн орон) эрлари жойлашган. , жойлашган. Бу минорада маъбаднинг қўриқчи даҳоси - маъбуда Лҳамо тасвирланган махсус қурбонгоҳ жойлашган эди. Трансбайкал ҳунармандлари томонидан алебастрдан ясалган Катта Будданинг деярли уч метрли ҳайкали бўлган асосий қурбонгоҳ асосий ибодат залида - бинонинг ўқи бўйлаб миноранинг биринчи қаватида жойлашган эди. Маъбаднинг ички қисми ташриф буюрувчиларда бир хил даражада кучли таассурот қолдириб, ўзига хос мистик муҳит яратди. Аввало, диққатга сазовор нарса деразаларнинг йўқлиги эди - ёруғлик маъбаднинг асосий хонасига (пастки зал) юқоридан, тўғридан-тўғри осмондан, том ва шипнинг сирланган қисмидан (ёруғлик чироқ) кириб келди. ва полда рангли плиткалар билан қопланган ва Шамбаланинг рамзий контурларини акс эттирувчи саккиз баргли лотусга тушди; лотус остида, эшик олдида худди шу плиткалардан свастика қилинган - қадимги арян (ҳинд-буддист) бахт рамзи. Намоз залининг бой безаклари ҳам ҳайратланарли эди - қалин заргарлик ва бўёқларнинг ёрқин ранглари, сирли шарқона иэроглифлар, маъбад бўйлаб жойлашган устунларнинг камситувчи барелефлари, лекин айниқса буддист пиктограммалари - матога бўялган "тангка", шу жумладан. Ёрқин Шамбаланинг тасвири бор эди.
Санкт-Петербург датсанининг прототипи классик Тибет "тсогчен-дуган" - монастир собори черкови эди. Доржиэвнинг илтимосига кўра, меъморлар Г.В.Барановский ва Р.А.Берзен Санкт-Петербург ибодатхонасини ғарбий буддистлар назарида жозибадор қилиш учун уни мода Шимолий Арт Ноувеау услубида бутунлай замонавий Эвропа қиёфасини берди. 1914-1915 йилларда тугалланган интерерни безатиш айниқса эҳтиёткорлик билан амалга оширилди. Николай Рерич бошчилигида. Масалан, Реричнинг эскизларига кўра, анъанавий буддист рамзлари - "Саккиз омадли белги" тасвирланган шифтнинг рангли витражлари ва "энгил чироқ" қилинган (ҳозирги кунгача сақланиб қолган). Эскизлар учун асос, шубҳасиз, Бурят рассомларининг расмлари бўлиб, уларни Ғарб устаси Арт Ноувеау руҳида маҳорат билан стилизе қилган. Н.К.Реричнинг ўзига кўра,
Шамбала (Шимолий Шамбала) "жуда билимдон бурят ламасидан"^[45]. Эҳтимол, бу Агван Доржиэвга ишорадир. Шу билан бирга, Реричнинг суҳбатдоши буддавий астрономия ва математика бўйича асарлар муаллифи, олий маълумотли лама, Бурят Гелег-Жамтсо бўлиши мумкин эди.
Доржиэвнинг Санкт-Петербургдаги датсанни буддизм марказига айлантириш режалари тўлиқ оқланди: 1913 йил 21 февралда Романовлар уйининг 100 йиллиги муносабати билан ибодатхонада ўтказилган биринчи хизмат деярли бутун буддистларни бирлаштирди. шаҳар мустамлакаси, шу жумладан рус "нео-буддистлари". Ўша даврдаги ўнг қанот радикал матбуоти киноя билан "бутпарастлар" ва "худо изловчилар" деб атаган бу одамлар кимлар эди? "Новое время" мухбири йиғилганлар орасидан "Княз. Дондуков, Бош штаб полковниги И. бошчилигидаги бир қанча офитсерлар ва ҳуқуқшунослик факултетининг икки талабаси”^[46]. "Малика Дондукова" - Ксения Александровна Тундутова, рус генерали А. М. Бригернинг қизи, у Мали Дербетдан Қалмоқ князи ("ноён"), ажойиб соқчилар офитсери Данзан (Дмитрий) Тундутовга уйланган.^[47]. Гўзал малика К. А. Тундутованинг салони 1910-йилларда Санкт-Петербург "нео-буддистлари" нинг маркази бўлган (пойтахт теософларининг маркази РТО асосчиси ва "Ахборотнома" нашриётининг муҳаррири А. А. Каменскаянинг салони эди. Теософия").
Тундутов князлари билан бир қаторда, Доржиэвнинг Петербургда яна бир нуфузли ҳомийси бор эди - газеталардан бири ёзганидек, "жуда юқори расмий лавозимни эгаллаган шахс". “Ушбу шахснинг буддавийлик дини гʻояларига ҳамдардлиги, шунингдек, унинг шиддатли саʼй-ҳаракатлари туфайли Санкт-Петербург буддист колонияси Санкт-Петербургда биринчи буддистлар ибодатхонасини қуриш учун рухсат олишга муваффақ бўлди”.^[48]. Афтидан, биз княз Эспер Эсперович Ухтомский ҳақида гапиряпмиз. Олим (ламаизмнинг буюк мутахассиси), дипломат, тадбиркор, Санкт-Петербург газетасининг муҳаррири-ношири ва ниҳоят, буддизм санъати асарларини йиғувчи княз Ухтомский ўз даври учун жуда ранг-баранг шахс эди. Тибетдаги фаол рус сиёсатининг тарафдори бўлиб, Доржиэвнинг сиёсий режаларини амалга оширишга катта ҳисса қўшди. Айнан Ухтомский судга бўлган яқинлиги туфайли "Тибет элчиси" га 1898 йилда подшоҳ билан тингловчиларни топишга ёрдам берган ва уни Санкт-Петербург олий жамияти билан таништирган. Ва агар сиёсатчилар дастлаб Доржиэвни жуда вазмин ва совуққонлик билан қабул қилишган бўлса, чунки у Тибет учун сўраган ёрдам Россияни Англия билан жиддий дипломатик асоратлар билан таҳдид қилган бўлса, унда юқори жамиятнинг унга бўлган муносабати бутунлай бошқача эди. ўзларининг диний ва ахлоқий изланишларида Будда таълимотини қабул қилиш учун келганлар. Бу одамлар Доржиэвда парда ортидаги дипломат ва сиёсатчини эмас, биринчи навбатда мистик Тибет устозларидан бири Далай Ламанинг ёнида турган юксак маънавиятли шахсни кўрдилар.