Али Ҳасанов геосиёсат озарбайжончадан Бобохон муҳаммад шариф таржимаси Тошкент

 Ғарбчилик ва Славянчилик (славянпарастлик): Россия 
империясининг XIX аср биринчи ярмидаги тарихида Россиянинг 
геосиѐсий манфаатлари, унинг мақсадлари ва йўналишлари билан у 
ѐки бу даражада боғлиқ бўлган иккита Ғарбчилик ва Славянчилик 
оқими энг кўп ѐйилди. 
Таниқли рус файласуфи ва илоҳиѐтчиси В.В.Зеньковский 
Француз инқилоби ва Наполеон билан 1812 йилги урушдан кейин 
Россия Европани кашф этиб, унинг халқлари билан ўзаро 
муносабатлар қура бошлади, деб ҳисоблайди. У бу икки ҳодисани 
ғарбчилик ва славянчилик пайдо бўлишининг асосий сабаби, деб 
билди
2
. 
Гап шундаки, ғарбчилик ва славянчилик бир-бирига тамомила 
зид бўлган геосиѐсий оқимлардир. Қрим уруши мобайнида, 
айниқса, Ғарб давлатлари Усмонийлар империяси тарафида туриб 
1854 йилда Россияни шармандали мағлубиятга учратгач, мамлакат 
ичида Ғарбга қарши кайфиятлар кучайди, бу эса славянчиликнинг 
вужудга келишига сабабчи бўлди.Ҳар иккала геосиѐсий оқим 
тарафдорлари Россиянинг келажакдаги ривожи билан боғлиқ ўз 
фарқли геосиѐсий назариялари билан майдонга чиқди. 
Ўз даврининг ўқимишли, дунѐқараши кенг олимлари ва 
зиѐлилари бўлган А.И.Герцен, К.Д.Кавелин, И.В.Станкевич, 
Н.П.Огарев, П.В.Анненков, шунингдек уларга қўшилган 
В.Г.Белинский, И.С. Тургенев ва бошқалар Ғарбчилик геосиѐсий 
оқими 
тарафдорлари 
ҳисобланадилар. 
Кейинчалик 
чор 
мустабидчилигига қарши чиққан баъзи декабристлар ҳам улар 
сафидан жой олди. 
Ғарбчилар Россия инсон эркинлиги ва тараққиѐт, умумжаҳон 
цивилизациянинг ривожи йўлидан бориб, бу қадриятларнинг 
яратувчиси бўлган илғор Ғарбий Европа билан бирга ҳаракат 
қилиши керак, деб ҳисоблардилар. Уларнинг фикрича, Россиянинг 
ўзига хос ва Ғарбникидан фарқли ўтмиш тарихининг ривожи Пѐтр I 
томонидан тўхтатилди ва у мамлакатни Ғарбга, умуминсоний 
цивилизация жараѐнига қўшди. Буюк Пѐтрнинг бу сиѐсатини 
қувватлаган ғарбчилар Россия“қолоқлик, патриархалчилик ва 
осиѐчилик” имижидан имкон борича тезроқ қутулиши ва Ғарб 
1
Қаранг: Дергачев В.А. Ўша асар, 282-бет. 
2
Зеньковский В.В. Русские мыслители и Европа. М., 1997, с.38. 

---

150 
цивилизация йўналишида ривожланиши даркор, деб ҳисоблар 
эдилар.
Ғарбчилар ўз ижтимоий-сиѐсий қарашларида француз утопик 
социализми (Сен-Симон, Фурье ва бошқаларнинг), Ҳегель, Фихте 
ва бошқа немис мутафаккирларининг “устун миллий давлат” 
ғояларини баҳам кўриши уларнинг яна бир фарқли томони эди. 
Ғарбчиликнинг фаол тарафдорларидан бири Белинскийнинг ўз 
ҳамфикри Боткинга ѐзган мактуби буннг далилидир. У Россияда 
“социализм ғояси мен учун ғояларнинг ғоясига айланди”, деб 
ѐзганди
1
. Кўряпмизки, ғарбчилар умумевропа цивилизацияси 
томонга ҳаракат қилиш тўғрисидаги тезис билан биргаликда, 
утопик “миллий социализм” ғояларини ҳам тарғиб қилганлар. 
Рус миллатчи-ватанпарварлари А.С.Хомяков, ака-ука И.В. ва