Али Ҳасанов геосиёсат озарбайжончадан Бобохон муҳаммад шариф таржимаси Тошкент

“Олтин миллиард” – Постиндустриал мамлакатлар (АҚШ, 
Ғарбий Европа, Канада, Япония). 2000 йилда уларнинг ҳиссаси 
Ер аҳолисининг тахминан 15% ва ЯИМнинг 80% ни ташкил этди. 
“Олтин миллиард” назарияси – Ер юзасида имтиѐзли яшаши 
кафолатланган 
“танланган 
халқлар” 
тўғрисидаги 
ҳозирги 
евромарказчи назария. Бу назарияга мувофиқ, постиндустриал 
мамлакатларнинг бир миллиардлик аҳолисига трансмиллий капитал 
манфаатларига хизмат қиладиган қолган барча инсоният қарши 
туради. 
Очиқ денгиз – Халқаро ҳуқуқда давлатнинг денгиз ҳудудидан 
ташқаридаги денгиз макони. Бу макондан барча давлатлар умумий 
тарзда фойдаланадилар. 
“Очиқ жамият” – Авторитар “ѐпиқ” жамиятнинг тескариси, 
либерал-демократик жамият. Бу тушунча файласуф Карл Поппер 
томонидан таклиф этилган. 
“Очиқ эшиклар” доктринаси – АҚШнинг Узоқ Шарқдаги 
геоиқтисодий стратегияси. Доктрина Хитойда америка бизнеси 
манфаатларини сақлашга йўналтирилган эди. 1899 йилда АҚШ 

---

484 
Хитойда таъсир доираларини тан олиш ва иқтисодий 
преференциялар 
ўрнатиш 
тўғрисида 
Европанинг 
буюк 
давлатларига мурожаат қилди. Доктрина 1921-1922 йилларда 
Вашингтонда 
ўтказилган 
конференцияда 
буюк 
давлатлар 
томонидан расман тан олинди. Кейинчалик “очиқ эшиклар” 
сиѐсатидан АҚШ жаҳоннинг бошқа минтақаларида ҳам 
фойдаланди. 
Панисломчилик – Барча мусулмонларни халифа раҳбарлиги 
остида бирлаштиришни кўзда тутган диний-сиѐсий мафкура. 
Панминтақачилик – “Катта маконлар” концепцияси асосида 
яратилган жаҳон геосиѐсий модели. Карл Ҳаусҳофер меридиан 
панминтақаларини – ягона ижтимоий-сиѐсий панғоя асосида 
бирлашган глобал иқтисодий блокларни ажратиб кўрсатган. Булар: 
ўзаги АҚШ бўлган Панамерика, ўзаги Германия бўлган 
Евроафрика, ўзаги Япония бўлган Паносиѐ ва Эрон, Афғонистон ва 
Ҳиндистон таъсир зонасини ўз ичига олган Россия эди.
Паносиѐчилик 
– Япониянинг “Буюк Жанубий Осиѐ 
фаровонлик доираси”ни барпо этиш ғояси. Бу ғоя Япониянинг 
расмий давлат сиѐсатига асос қилиб олинди. Бу доктринага 
мувофиқ, Иккинчи Жаҳон уруши даврида Япония Хитойнинг бир 
қисмини, Жануби-Шарқий Осиѐ ва Жанубий денгиз орасидаги 
мамлакатлар ва ҳудудларни босиб олди.