Али Ҳасанов геосиёсат озарбайжончадан Бобохон муҳаммад шариф таржимаси Тошкент

Геосиѐсий прагматизм назарияси: Бу назария кўпроқ 
геоиқтисодий моҳият касб этади. Буюк Британиянинг собиқ бош 
вазири Ҳенри Пальмерстоннинг (1784-1865) ташқи сиѐсатда 
реализмни тарғиб этувчи, ўз давлатининг хусусий прагматик ва 
эгоистик мақсадларига асосланган: “Англиянинг доимий дўсти ҳам, 
1
Нартов Н.А. Ўша асар,97-бет. 

---

140 
доимий душмани ҳам йўқ, фақат доимий манфаатлари бор” деган 
машҳур сўзлари бу назарияга асос қилиб олинган. Геосиѐсий 
адабиѐтларда АҚШ президенти Вудро Вильсон асос солган 
идеалистик назарияга
1
буткул зид бўлган бу назария давлатларнинг 
чекланган иқтисодий, ижтимоий, меҳнат, энергия, нақлиѐт-
коммуникация ва бошқа заҳиралар учун абадий ва муқаррар 
кураши мантиғидан келиб чиқади.
Геосиѐсий 
прагматизм 
тарафдорлари 
ҳозирги 
халқаро 
муносабатлар учун масъулиятни буюк давлатлар зиммасига 
юклагани учун, жаҳоннинг моддий ва маънавий заҳираларини
бўлишиб олишда, ишчи ресурсларини жойлаштириш стратегиясини 
белгилашда, геостратегик масалаларни режалаштиришда ва 
ҳоказоларда уларнинг алоҳида роли борлигини эътироф этиш 
адолатдан бўлади, деб ҳисоблайдилар. 
Ҳозирги вақтда геосиѐсий прагматизм АҚШнинг глобал 
сиѐстида, БМТ Хавфсизлик Кенгашининг тузилмасида ўз аксини 
топгандир, чунки буларда буюк давлатлар алоҳида статусга 
эгадирлар. БМТ ҳам, АҚШ ҳам жаҳонда содир бўлаѐтган жараѐнлар 
ва жаҳон тартиботини ўрнатишда фаол қатнашишни ўз 
фаолиятининг асоси деб ҳисоблайди. 
Очиқ (либерал-демократик) жамият назарияси: Бу назария 
асли австриялик бўлган инглиз социолог олими Карл Поппер 
(1902-1992) томонидан илгари сурилган. Поппер Венада туғилган, 
1945 йилдан Буюк Британияда яшаган ва Лондон университети 
профессори бўлган. У ўзининг машҳур “Очиқ жамият ва унинг 
душманлари” китобида ва бошқа кўпдан-кўп асарларида очиқ 
жамият ғоясини биринчи марта илмий истилоҳга олиб кирди ва уни 
тавсифлаб берди. Поппернинг очиқ жамият назариясига эркин 
инсон, унинг шахсий кайфиятлари ва ғоялари асос қилиб олинган.