Али Ҳасанов геосиёсат озарбайжончадан Бобохон муҳаммад шариф таржимаси Тошкент

Иқтисодий либерализм назарияси: Асли австриялик бўлган 
Фридрих Ҳайек (1899-1992) бу назариянинг асосий ижодкоридир. 
У Буюк Британияда яшаган ва Нобел мукофотига сазовор бўлган. 
“Қонун, қонунчилик ва эркинлик” китобида Ҳайек иқтисодий 
эркинлик ва либерал иқтисодиѐтнинг афзалликларини таҳлил 
қилиб, ўзининг машҳур назариясини асослаб берган. 
1
В.Вильсоннинг назариясига кўра, либерал қадриятлар халқаро муносабатлар ва жаҳон сиѐсатининг 
асосини ташкил этиши керак. Шу асосда Миллатлар Лигасининг коллектив ҳаракатлари давлатлараро 
баҳсли ваконфликтли масалаларни ҳал этиш имконини беради. 

---

141 
Ҳайек агар ўтмишда хусусий мулк ва оилавий ҳис-туйғулар 
ахлоқ ва кишилар хулқ-атворининг асоси бўлиб хизмат қилган 
бўлса, ҳозирги инсон бу қадриятлар доирасидан анча ташқарига, 
кенгроқ дунѐга чиқиб, иқтисодий ривожланишни ўз фаолиятига 
асос қилиб олиши керак, деб ҳисоблади. У иқтисодий жиҳатдан 
эркин бўлмаган киши сиѐсий жиҳатдан ҳам, умуман ҳеч қандай 
эркин бўлолмайди, деган фикрда эди. Хусусий мулкни иқтисодий 
эркинликнинг асоси ва таъминоти деб ҳисоблаган муаллиф эркин 
иқтисодий мусобақани ва рақобатни инсон фаолиятининг энг катта 
қадрияти, деб ҳисоблаган. 
Этномарказчилик назарияси: Бу назарияга бир вақтлар рус 
мутафаккирлари асос солган эдилар. Кейинги йилларда бу назария 
Ғарбнинг айрим геосиѐсатчилари томонидан ривожлантирилди. 
Хусусан, Евроосиѐда яшаган руслар ва бошқа халқлар томонидан 
Ўз вақтида илгари сурилган “панславизм”, “пантуркизм”, 
“панарабизм”, “панисломизм” ва шунга ўхшаш бошқа назариялар 
ҳозирги 
босқичда 
АҚШ 
ва 
Европа 
мамлакатларида 
“панправославизм”, 
“панкатолицизм”, 
“евромарказчилик”, 
“атлантизм” 
каби 
кўринишларда 
ривожлантирилди 
ва 
ривожлантирилмоқда. Бу назарияларнинг кўпчилиги миллатчилик, 
этник, диний айирмачилик ғояларига ѐки “туғма устунлик” 
фалсафасига асослангандир.