Mavzu. O’tmish adabiy tanqidi va adabiyotshunosligining ifodalanish “janr”lari va
xususiyatlari.
Reja:
1. Adabiyotshunoslikning qo’shimcha sohasi – manbashunoslik
2. Manbashunoslik tarixiga bir nazar
3. Milliy istiqlol mafkurasi va adabiyotshunoslik
Manbashunoslik (Istoriografiya – tarix va yozuv ma’nosini beradi) adabiyotshunoslik
fanlarining barcha davrlardagi tarixiga oid materiallarni to’playdi, umumlashtiradi va ularning
rivojlanish yo’llarini sarhisob qiladi.
Adabiyotshunoslikning vujudga kelishi va tarixiy taraqqiyotini manbashunoslik ikki
qismga bo’lib, o’rganib kelmoqda:
I. Sharq klassik adabiyotida adabiy-tanqidiy fikrlar taraqqiyoti
Qadimgi Sharq mumtoz adabiyotshunosligida adabiy-tanqidiy fikrlar sinkretik tarzda (narsaning
dastlabki, bir-biridan ajralmagan, qorishiq holati)da mavjud bo’lgan. “Shu tufayli o’tmishda” adabiy -
tanqidiy qarashlar, she’r va shoirlik haqidagi mulohazalar tarixiy yodnomalarda, esdalik tipidagi
asarlarda, devonlarga yozilgan debochalarda, manoqib holatlarda, kichik lirik janrlardagi asarlarda,
dostonlarning maxsus boblarida, tazkiralarda, aruz, qofiya, badeye’ va sonoye’ga doir risolalarda,
ba’zan esa umuman ilmi adab deb atalmish ilmlar turkumiga bag’ishlangan kitob va lug’atlarda bayon
etilgan.
1
Ularni quyidagicha shakllarga bo’lish mumkin:
1. Adabiy-tanqidiy fikrlar, eng avvalo, adabiy anjuman va yig’lishlarda, o’zaro suhbatlarda
og’zaki shaklda, ko’pincha fikr olushuvlar va munozaralar tarzida kechgan. Bu holatning tasviri
tarixchi Xondamirning “Makorim ul-axloq” asarida ham akslangan:
“Mavlono Lutfiy so’z lutfida yagonai davron edi. Undan ilgari hyech kim turkiy tilda she’rni undan
yaxshiroq ayta olmagan. Oliy hazrat yoshlari endigina to’lib, yigitlik davri boshlangan paytda, bir kuni
Lutfiy xizmatiga bordi. Lutfiy o’z nozik fikrlaringizni natijalaridan yuzaga chiqqan bir g’azalni o’qish
bilan bizni bahramand qilsangiz, deb iltimos qildi. Ul xazrat bir g’azal o’qidi. Uning matlai mana shu:
Do'stlaringiz bilan baham: |
