Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti hisoblash usullari kafedrasi
Mustaqil ishlash bo’yicha savollar
Download 5.01 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Masalaning qo’yilishi.
- Usul tavsifi b x , 0 kesmada hosilaga nisbatan yechilgan birinchi tartibli differensial tenglama
- Masalaning dasturi
- Dasturning natijasi
Mustaqil ishlash bo’yicha savollar 1. Interpolyasiya masalasi qanday qo’yiladi ? 2. Nyutonning 1 va 2-interpolyasion formulalarini va qo’llash hollarini tushintirib bering. 3. Lagranj interpolyasion formulasi va qo’llash hollarini tushintirib bering. 4. Nyuton va Lagranj interpolyasion formulalarining qoldiq hadi qanday baholanadi ? 254 8. BIRINChI TARTIBLI DIFFERENSIAL TENGLAMANI RUNGE -KUTTA USULI YoRDAMIDA TAQRIBIY YeChISh Ishdan maqsad: Birinchi tartibli differensial tenglamani Runge -Kutta usulida yechishni talabalarga o’rgatish quyidagilarni o’z ichiga oladi: differensial tenglamani integrallashga sonli usulni qo’llash; hisoblash ishini tashkil qilish va bajarish; masalani yechish dasturini tuzish va sonli natijalar olish. Masalaning qo’yilishi. Birinchi tartibli differensial tenglama y x f y , (1) b x , 0 kesmada 0 0 y y x x (2) boshlang’ich shart bilan berilgan bo’lsin. b x nuqtada noma’lum x y y funksiyaning qiymatini taqribiy hisoblash talab qilinsin. Agar berilgan masalaning x y yechimini topish mumkin bo’lganda, b x nuqtada, ravshanki, b y b x ni topishimiz mumkin bo’ladi. Lekin aksariyat hollarda masalaning umumiy yechimini topib bo’lmaydi. Bunday hollarda taqribiy (sonli) usullar qo’llaniladi. Differensial tenglamani integrallashning eng keng tarqalgan sonli usullaridan biri Runge - Kutta usulidir. Bu usul har xil tartibli aniqlikdagi sxemalarni qurishdan iborat bo’ladi. Bu sxemalar EHMda hisoblash uchun juda qulay hisoblanadi. Ko’pgina qo’llaniladigan sxemalar to’rtinchi tartibli aniqlikda bo’ladi. Hozirda ulardan amaliy hisoblashlarda foydalanilmoqda. Usul tavsifi b x , 0 kesmada hosilaga nisbatan yechilgan birinchi tartibli differensial tenglama y x f dx dy , berilgan bo’lsin va 0 x x nuqtada 0 y y boshlang’ich shart o’rinli bo’lsin. n x b H 0 qadamni tanlaymiz va quyidagi belgilashni kiritamiz: ih x x i 0 va n i x y y i i ,..., 3 , 2 , 1 . Quyidagi sonlarni qaraymiz: i i i y x hf K , 1 , 2 , 2 1 2 i i i i K y H x hf K i i i i i i i i K y H x hf K K y H x hf K 3 4 2 3 , , 2 , 2 (3) Runge – Kutta usuli bo’yicha H x x i i 1 nuqtada taqribiy yechimning 1 i y qiymati quyidagi formula bo’yicha hisoblanadi 255 i i i y y y 1 (4) bu yerda ,... 2 , 1 , 0 2 2 6 1 4 3 2 1 i K K K K y i i i i i Bu usul bo’yicha bajariladigan hisoblashlar quyidagi jadvalga sxema bo’yicha joylashtiriladi: 1 –jadval i x y y x f H K , y 0 x 0 y 0 0 1 K 0 1 K 2 0 H x 2 0 1 0 K y 0 2 K 0 2 K 2 0 H x 2 0 2 0 K y 0 3 K 0 3 K H x 0 0 3 0 K y 0 4 K 0 4 K 0 y 1 1 x 1 y 1 —jadvalni to’ldirish tartibi. 1) Jadvalning birinchi satriga 0 0 , y x berilgan qiymatlarni yozamiz. 2) 0 0 , y x f ni hisoblab H ga ko’paytiramiz va 0 1 K sifatida jadvalga yozamiz. 3) Jadvalning ikkinchi satriga 2 , 2 0 1 0 0 K y H x larni yozamiz. 4) ) 2 , 2 ( 0 1 0 0 K y H x f ni hisoblab H ga ko’paytiramiz va 0 2 K sifatida jadvalga yozamiz. 5) Jadvalning uchinchi satriga 2 , 2 0 2 0 0 K y H x larni yozamiz. 6) 2 , 2 0 2 0 0 K y H x f ni hisoblab H ga ko’paytiramiz va 0 3 K sifatida jadvalga yozamiz. 7) Jadvalning to’rtinchi satriga 0 3 0 0 , K y H x larni yozamiz. 8) 0 3 0 0 , K y H x f ni hisoblab H ga ko’paytiramiz va 0 4 K sifatida jadvalga yozamiz. 9) y ustuniga 0 4 0 3 0 2 0 1 , 2 , 2 , K K K K larni yozamiz. 10) y ustundagi sonlarning yig’indisi 6 gabo’lib, 0 y sifatida jadvalga yozamiz. 11) 0 0 1 y y y ni hisoblaymiz. Keyingi navbatda ) , ( 1 1 y x ni boshlang’ich nuqta sifatida qarab hisoblashlarni shu singari davom qildiramiz. Runge-Kutta usuli yordamida EHMlarida qadamni avtomatik tanlab hisoblashlar bajarilganda hasoblashlar ikki marta bajariladi. Birinchisida H qadam bilan, ikkinchisida esa 256 2 H h qadam bilan. Agar bu holda olingan i y ning qiymatlari berilgan aniqlikdan oshsa, u holda keyingi 1 i x nuqtagacha qadam ikkilanadi, aks holda yarim qadam qo’llaniladi. Runge - Romberg qoidasi H k y va h k y izlanayotgan funksiyaning mos ravishda H va h qadamlarda hisoblangan qiymatlari hamda - berilgan absolyut xatolik bo’lsin. Barcha k larda ushbu H k h k y y 2 15 1 (6) tengsizlik bajarilganda berilgan aniqlikdagi hisoblashga erishildi deb hisoblanadi. H va h qadamlarda izlanayotgan funksiyaning qiymatlari hisoblanadi va (6) tengsizlik teksheriladi. Agar (6) tengsizlik barcha k larda bajarilsa hisoblashlar yakunlanadi. Misol Runge - Kutta usulida [0 ; 0,45] kesmada y x y differensial tenglamaning (Koshi masalasini) 0 x da 1 y boshlang’ich shartni qanoatlantiruvchi taqribiy yechimini 0.001 aniqlikda hisoblang. Yechish 001 , 0 4 H tengsizlikda kelib chiqqan holda 15 , 0 H qadamni tanlaymiz. U holda 3 n bo’ladi va qadamni 2 marta kamaytiramiz, ya’ni 075 , 0 h ni tanlaymiz, u holda 6 n bo’ladi. Qulaylik uchun hisoblash natijalarini 2 - jadvalga yozamiz. Oxirgi ustundan barcha k lar uchun (6) tengsizlik bajarilishi ko’rinib turibdi. Ya’ni hisoblashning berilgan aniqligiga erishiladi. Bu holda 6866 , 1 45 , 0 y qiymatni taqribiy topamiz. Berilgan boshlang’ich shartda qaralayotgan tenglamaning aniq yechimi quyidagicha bo’ladi: 1 2 x e y x Bundan kelib chiqadiki, 68662 . 1 1 45 . 0 2 45 . 0 45 , 0 e y x bo’ladi va absolyut xato 0,00002 1,6866 - 1,68662 y | hamda nisbiy xato % 001 . 0 68662 . 1 00002 . 0 y kabi bo’ladi 2 -jadval k x y y x Hf K , y x y y x f h K , h k H k K K 2 15 1 0 0 1 0,15 0,15 0 1 0,075 0,075 0,075 1,075 0,1725 0,375 0,0375 1,0375 0,0806 0,1613 0 0,075 1,0863 0,1742 0,3484 0,0375 1,0403 0,0808 0,1617 0,15 1,1742 0,1986 0,1937 0,075 1,0808 0,0867 0,0867 257 0,1737 0,0808 1 0,075 1,0808 0,0867 0,0867 0,1125 1,1241 0,0927 0,1855 0,1125 1,1272 0,0920 0,1860 0,15 1,2668 0,1063 0,1063 0,0941 2 0,15 1,1737 0, 19 0,1986 0,15 1,1736 0,0993 0,0993 0,225 1,2730 0,2247 0,4494 0,1875 1,2233 0,1058 0,2116 0,000006 0,225 1,2860 0,2267 0,4533 0,1875 1,2266 0,1061 0,2121 0,30 1,400 0,2551 0,2551 0,225 1,2798 0,1129 0,1129 0,2261 0,1060 3 0,225 1,2796 0,1128 0,1128 0,2625 1,3360 0,1199 0,2398 0,2625 1,3395 0,1202 0,2403 0,3 1,5199 0,1365 0,1365 0,1216 4 0,30 1,3998 0, 25 0,2550 0,3 1,3997 0,1275 0,1275 0,375 1,5273 0,2853 0,5707 0,3375 0,4634 0,1351 0,2701 0,0000006 0,375 1,5425 0,2876 0,5752 0,3375 1,4672 0,1354 0,2707 0,45 1,6874 0,3206 0,3206 0,375 1,5351 0,1433 0,1433 0,2859 0,1353 5 0,375 1,5350 0,1433 0,1433 0,4125 1,6027 0,1411 0,3023 0,4125 1,6106 0,1517 0,3035 0,45 1,6867 0,1603 0,1603 0,1516 6 0,45 1,6867 0,45 1,6866 0,000006 Masalaning dasturi Program R_Kutta; const n=7; var i : integer; dy,x0,y0,x,y,K1,K2,K3,K4,h,y2 : real; txt1 : text; Function F(x1:real; y1:real) : real; Begin F:=x1+y1; 258 End; BEGIN x0:=0; y0:=1; h:=0.075; assign(txt1,'R_K.otv'); rewrite(txt1); Writeln(txt1,' Runge-Kutta usuli'); Writeln(txt1,' X Taqr.echim Aniq echim'); For i:=1 to n do begin K1:=h*F(x0,y0); K2:=h*F(x0+h/2,y0+K1/2); K3:=h*F(x0+h/2,y0+K2/2); K4:=h*F(x0+h,y0+K3); dy:=(K1+2*K2+2*K3+K4)/6; y2:=2*exp(x0)-x0-1; Writeln(txt1,x0:8:4,' ',y0:10:6,' ',y2:10:6); y:=y0+dy; x0:=x0+h;y0:=y; End; close(txt1); END. Dasturning natijasi Runge-Kutta usuli X Taqr.echim Aniq echim 0.0000 1.000000 1.000000 0.0750 1.080768 1.080768 0.1500 1.173668 1.173668 0.2250 1.279645 1.279645 0.3000 1.399717 1.399718 0.3750 1.534983 1.534983 0.4500 1.686624 1.686624 Laboratoriya ishi № 7 Berilgan birinchi tartibli differensial tenglamani Runge-Kutta usulida yeching. 1. 5 cos y x y 6 , 2 8 , 1 0 y 8 , 2 ; 8 , 1 x 2. 3 cos y x y 6 , 4 6 , 1 0 y 6 , 2 ; 6 , 1 x 3. 10 cos y x y 8 , 0 6 , 0 0 y 6 , 1 ; 6 , 0 x 4. 2 cos y x y 4 , 1 8 , 0 0 y 8 , 1 ; 8 , 0 x 5. 11 cos y x y 5 , 2 1 , 2 0 y 1 , 3 ; 1 , 2 x 6. 5 sin y x y 6 , 2 8 , 1 0 y 8 , 2 ; 8 , 1 x 7. 3 sin y x y 6 , 4 6 , 1 0 y 6 , 2 ; 6 , 1 x 259 8. 10 sin y x y 8 , 0 6 , 0 0 y 6 , 1 ; 6 , 0 x 9. 3 sin y x y 4 , 1 8 , 0 0 y 8 , 1 ; 8 , 0 x 10. 11 sin y x y 5 , 2 1 , 2 0 y 1 , 3 ; 1 , 2 x 11. 12 cos y x y 6 , 2 8 , 1 0 y 8 , 2 ; 8 , 1 x 12. 2 cos y x y 6 , 4 6 , 1 0 y 6 , 2 ; 6 , 1 x 13. 4 cos y x y 8 , 0 6 , 0 0 y 6 , 1 ; 6 , 0 x 14. 5 sin y x y 4 , 1 8 , 0 0 y 8 , 1 ; 8 , 0 x 15. 2 sin y x y 5 , 2 1 , 2 0 y 1 , 3 ; 1 , 2 x 16. 2 y x y y 0 , 1 1 0 y 0 , 2 ; 0 , 1 x 17. e y x y sin 5 , 2 4 , 1 0 y 4 , 2 ; 4 , 1 x 18. 2 sin y x y 3 , 1 8 , 0 0 y 8 , 1 ; 8 , 0 x 19. 3 sin y x y 5 , 1 1 , 1 0 y 1 , 2 ; 1 , 1 x 20. 11 sin y x y 2 , 1 6 , 0 0 y 6 , 1 ; 6 , 0 x 21. 25 , 1 sin y x y 8 , 1 5 , 0 0 y 5 , 1 ; 5 , 0 x 22. 15 sin y x y 1 , 1 2 , 0 0 y 2 , 1 ; 2 , 0 x 23. 3 , 1 sin y x y 8 , 0 1 , 0 0 y 1 , 1 ; 1 , 0 x 24. 3 , 0 sin y x y 6 , 0 5 , 0 0 y 5 , 1 ; 5 , 0 x 25. 7 , 0 sin y x y 4 , 1 2 , 1 0 y 2 , 2 ; 2 , 1 x 26. 25 , 1 cos y x y 8 , 0 4 , 0 0 y 4 , 1 ; 4 , 0 x Download 5.01 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling