Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti


  Paskal qonunini ayting va izohlang. Misollar keltiring.  5


Download 7.17 Kb.
Pdf ko'rish
bet19/22
Sana16.02.2017
Hajmi7.17 Kb.
#580
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   22

4.  Paskal qonunini ayting va izohlang. Misollar keltiring. 
5.  Gidrostatik naporni ayting va izohlang. Misollar keltiring. 
8. « Suyuqlikning idish tuynugidan oqib tushishi » mavzusidagi amaliyot 
mashg’ulotining texnologik modeli 
O’quv soati – 2 soat 
Talabalar soni:  25 ta 
O’quv mashg’ulot  shakli 
Individual topshiriqlarni bajarishga asoslangan amaliy mashg’ulot 
Amaliyot rejasi   
1. Oqim tezligi. 
2. Ortiqcha bosim. 
3.  Asosiy  qonunlar:  Bernulli  tenglamasi, 
uzviylik tenglamasi. 
4. Masalalar yechish. 
O’quv  mashg’ulotining  maqsadi:  Suyuqlik  va  gazlarning  eng  muhim  asosiy  fizik  xossalari 
haqida  tushuncha  berish;  hisob  imkoniyatlaridan  samarali  foydalanish  ko’nikmalarini  hosil 
qilish; ularni amaliyotga qo’llashni o’rganish. 
Pedagogik vazifalar: 
O’quv faoliyati natijalari: 
Turli hollar uchun Bernulli tenglamasini va 
uning ma’nolari  (fizik, geometrik) ni 
o’rganadilar; 
 Bu tenglamani qo’llashni o’rganadilar; 
Hajmni 
aniqlash 
bo’yicha 
bilimni  
mustahkamlash; 
 
Qo’yilgan savollarga javob beradilar; 
 
Suyuqliklarning teshik va nasadkalardan oqish tezliklarini 
topadilar; 
  Suyuqliklarning bosimini aniqlaydilar; 
 
Napor chiziqlarini chizadilar va hajmni aniqlaydilar. 
O’qitish vositalari 
Ma’ruza  matni,  kompyuter  slaydlari,  doska  ekspert 
varaqlari, grafiklardan foydalanish. 

 
92
Rasm 2.8
 
O’qitish usullari-texnikasi 
Amaliy mashg’ulot,  topshiriqlar, amaliy ishlash usuli, 
suhbat, guruhlarda ishlash usuli. Bahs munozara usuli. 
Charxpalak 
O’qitish shakllari  
Individual, guruh 
O’qitish sharoiti  
Texnik  vositalar  bilan  ta’minlangan,  guruhlarda 
ishlash  usulini qo’llash mumkin bo’lgan auditoriya. 
Monitoring va baholash 
Og’zaki savollar, blis-so’rov 
« Suyuqlikning idish tuynugidan oqib tushishi » mavzusidagi 
amaliyot mashg’ulotining texnologik xaritasi 
Ish bosqich-
lari 
 
O’qituvchi faoliyatining mazmuni 
Tinglovchi faoliyatining 
mazmuni 
 
1-bosqich 
 (20 min) 
1.1. O’quv mashg’uloti savollarni tahlil qiladi va 
o’quv faoliyati natijalarini aytadi. 
1.2. 
Tinglovchilarning 
mashg’ulotdagi 
faoliyatini  baholash ko’rsatkichlari  va  mezonlari 
bilan tanishtiradi (1-ilova). 
1.3.  Mavzu  bo’yicha  tayyorlangan  topshiriqlarni 
tarqatadi.(2-ilova). 
1.4.  Savollar  berib  suhbat  tarzida  tinglovchilar 
bilimlarini jonlantiriladi  
Tinglaydilar. 
 
Tinglaydilar. 
 
 
Topshiriqlar bilan 
tanishadilar 
 
Javob beradilar 
2 -bosqich 
Asosiy 
bo’lim.  
(50 min) 
 2.1. Topshiriqlarni aniqlaydi  va  guruhda ishlashni tashkil 
etadi. Yechimni tekshiradi va baholaydi. (3-ilova).  
2.2.  Topshiriqlar  mazmunini  tushuntiradi  va  bajarish 
bo’yicha maslahatlar beradi.   
2 ta mini guruxga 
ajraladilar. 
Topshiriqda keltirilgan 
savollarga 1-2 javob 
tayyorlaydi. 
3-bosqich. 
Yakun 
lovchi 
(10 min) 
3.1.  Mavzu  bo’yicha  yakunlovchi  xulosalar 
qiladi.  
3.2. Mavzu maqsadiga erishishdagi tinglovchilar 
faoliyati tahlil qilinadi va baholanadi. 
3.3.  Mavzu  bo’yicha  bilimlarni  chuqurlashtirish 
uchun adabiyotlar beradi. 
Savollar beradilar 
 
UMKga qaraydilar. 
Mustaqil ish topshiriqlari va uy 
vazifalarini yozib oladilar 
 
Suyuqlikning idish tuynugidan oqib tushishi 
Masala 1.  Diametri d ga teng bo’lgan tirqish orqali suv 
A  rezervuardan  B  rezervuarga,  undan  esa  d
n
  diametrli 
tirqish  orqali  esa  atmosferaga  barqarorlashgan  oqim  bilan 
o’tayapti. (rasm 2.8). Suvning temperaturasi t,°S
H
1
  nasadka  oldida  qanday  napor  bo’lishini  va  oqim 
rejimini aniqlang, bunda rezurvuardagi nasadka o’qining 
erkin sirtga nisbatan chuqurligi H ga teng. 
YechishSifon orqali o’tayogan suv sarfi 2-2 tekislikka 
nisbatan  1-1  va  2-2  kesimlar  uchun  tuzilgan  Bernulli 
tenglamasidan aniqlanadi: 
 















w
2
h
g
V
g
p
H
g
V
g
p
с
с

(3.13) 
 
p

p
2
 = p
at
v
1
 = v
2
 = 0 bo’lganligi uchun, (3.13) tenglamadan 
 
H = h
w1-2

(3.14) 

 
93 
 
bunda h
w1-2
 – quyidagi formula bilan aniqlanuvchi naporning yo’qotilishi: 











g
V
d
l
l
h
w
)
л
(

 , 
 – gidravlik ishqalanish koeffisiyenti; 
      – mahalliy ishqalanish koeffisiyentlari yig’indisi. 
 (3.14)  tenglama  ikki  usul  –  grafoanalitik  va  analitik  usullarda  yechilishi  mumkin. 
Grafoanalitik  usulda suv oqimlarining tezliklarini  bergan  holda quyidaga parametrlarning 
qiymatlarini hisoblash kerak: 
 
н
Vd
Rе 
, 
(3.15) 
 
 







d
э
Д
,
л

(3.16) 
H  =  f(V)  funksiya  grafigini  tasvirlab,  oldindan  ma’lum  bo’lgan  H  ning  qiymatini 
qo’yib, izlanayotgan V tezlik va oqim sarfi aniqlanadi 
V
d
Q
4
2


. 
Re  soni  ifodasi  (3.15)  da  qatnashayotgan  suvning  kinematik  qovushoqligi 
koeffisiyentining temperaturadan bog’liq qiymati ilovada keltiriladi (Jadval A.2). 
(3.14)  tenglamani  birinchi  yaqinlashishdagi  analitik  yechimini  topishda  sifon 
o’tkazgichdagi  suvning  harakati  ishqalanishning  kvadratik  sohasiga  mos  keladi  deb 
olinadi. Bu holda  ning qiymati quyidagicha aniqlanadi: 
 




d
э
Д
,
л

(3.17) 
  va  se larning  ma’lum  qiymatlarida  (3.14)  tenglama  V  tezlikka  nisbatan  yechilishi 
mumkin.  
V  ni  topib,  harakat  rejimi  ishqalanishning  kvadratik  sohasiga  tegishli  ekanligini 
tekshirib ko’rish kerak. Buning uchun Re soni topiladi va quyidagi shart tekshiriladi: 
 



d
R е
э
Д

(3.18) 
Agar  ushbu  shart  bajarilsa,  V  va  Q  ning  topilgan  qiymatlari  yakuniy  hisoblanadi.  Aks 
holda  Re  sonining  birinchi  yaqinlashishdagi  qiymatini  olib,  ikkinchi  yaqinlashish 
hisoblanadi. 
Mahalliy qarshiliklar koeffisiyentlarining  yig’indisi setkali klapan  ishqalanishi (

= 5)  
va trubadan chiqish yo’qotilishi yig’indisi deb olinadi  








вых
c
ж
ж
У
е

Suyuqlikning maksimal ko’tarilishini aniqlash uchun 1-1 tekislikka nisbatan 1-1 va 3-3 
kesimlar uchun Bernulli tenglamasi tuziladi 








w
2
3
3
am
с
с
h
z
g
V
g
p
g
p
 
Bundan p
3  
=  p
n.p
  da z ning qiymati topiladi. 

 
94
Masalani yechishda 2.8-jadvaldagi qiymatlar olinsin. 
 
Jadval 2.8 
Oxirgi 
raqami 
d, mm 
d
n
, mm 
Dastlabki 
raqami 
H, m 
t°S 

25 
21 

18 


26 
20 

12 
10 

27 
28 

14 
12 

28 
27 

15 
14 

29 
22 

16 
18 

30 
25 

19 
20 

31 
26 

20 
22 

32 
23 

11 
24 

33 
29 

13 
26 

34 
24 

17 
16 
 
Masala  2. 
мм
,
Д
э



  ekvivalent  g’adirlikka  ega  bo’lgan  d  =  25  mm  diametrli  va 
uzunligi  l  =  12  m  bo’lgan  po’lat  sifon  o’tkazgichning  suv  sarfi  Q  =  1,0  l/s  (rasm  4.4).  Suv 
temperaturasi  t = 20S 
Agar  z  =  4  m,  l
1
  =  4,5  m  bo’lsa,  kerakli  napor  N  va  sifonning  eng  baland  nuqtasidagi 
bosim  aniqlansin  (3-3  kesimda).  Trubaning  egilishidagi  naporlar  yo’qotilishi  e’tiborga 
olinmasin. 
1  2-2  tekislikka  nisbatan  1-1  va  2-2  kesimlar 
uchun Bernulli tenglamasini tuzamiz 















w
h
g
V
g
p
H
g
V
g
p
 
2
1
с

R
1
 = R
2
 = R
atm 
 va v
1
 = v
2
 = 0 bo’lganligi uchun  

= h
w1-2

2 Suv oqimining tezligi 
м/с
,
,
,
,
,
р
  
d
V
V





















. 
3 Suvning kinematik qovushoqligi  

20
 = 

м
2
 
,







4 Reynolds soni 
.
,
,
,
н















Vd
Re
 
5 Gidravlik qarshilik sohasini aniqlovchi parametr 









,
Д
э
d
Re
 – qarshilik sohasi kvadratik. 
6 Gidravlik ishqalanish koeffisiyenti 











,
,
,
Д
0,11
л
4
э
d

7 Mahalliy qarshiliklar koeffisiyentlarining yig’indisi 
 
 = 
vx
  
vыx
  0,5 + 1 = 1,5. 
8 Kerakli napor 
Rasm 4.4 

 
95 
3
,
4
81
,
9
2
04
,
2
)
5
,
1
025
,
0
12
039
,
0
(
2
)
(
2
2









g
v
d
l
H
 m. 
9 1-1 tekislikka nisbatan 1-1 va 3-3 kesimlar uchun Bernulli tenglamasini tuzamiz 
 
 
















w
h
z
g
V
g
P
H
g
V
g
P
 
с
3
1

Bundan V
1
 = 0, V
3
 = 2,04 m/s, R
1
 = R
atm
 = 0,110
6
 larni e’tiborga olib  










w
h
z
g
V
g
p
g
p
 
с
с
а
3
 
g
V
d
l
w
h
2
)
(
2
3
1






 bo’lganligi uchun 
 
.
м
,
,
,
)
,
,
,
,
(
,
,
с
3
































g
p
,  
Bunda     = 
vx
  0,5,     yoki 










,
,
3
p
 Pa. = 44 KPa 
Masala 3. Yopiq rezervuardan suv atmosferaga geometrik o’lchamlari : d
1
 = 32 mm, l
1
 
=  65  m;  d
2
  =  38  mm;  l
2
  =  35  m  bo’lgan  o’zgaruvchi  kesimli  o’tkazgich  orqali  chiqadi, 
bunda rezervuardagi suv sathidagi ortiqcha bosim p = 30 KPa, (rasm  4.5). Rezervuardagi 
suv sathining balandligi truba o’qiga nisbatan H
1
 = 8 m. suvning temperaturasi t = 10 °C. 
O’tkazgichning 
ekvivalent 
g’adirligi Δ
e
 =  0,15 mm. 
Tirqish 
krani 
to’liq 
ochilganda  (


 ,
ж
к
)  suv  sarfi 
topilsin,  napor  va  pezometrik 
chiziqlar chizilsin. 
1 Truba  o’qiga  nisbatan  1-1 
va  2-2  kesimlar  uchun  Bernulli 
tenglamasini tuzamiz 
 
d
l
g
V
g
V
g
V
d
l
H
g
P


















кл
вх
л
ж
ж
л
с
. 
 
2  Masala shartiga ko’ra mahalliy qarshiliklar koeffisiyenti 
 
 


 ,
ж
вх



 ,
ж
вых



 ,
ж
кл
  

























,
)
(
)
(
)
щ
щ
(
ж
в.р
d
d

3  Uzviylik tenglamasiga asosan, V
2
 tezlikni V
1
 tezlik orqali ifodalaymiz  








d
V
d
V
р
р
 , 







d
d
V
V

4   va V
2
 ning qiymatlarini dastlabki tenglamaga qo’yib, 
 
Rasm 4.5 

 
96
.
,
,
л
,
,
л
с




















































d
d
g
V
d
d
g
V
d
d
g
V
d
l
g
V
g
V
g
V
d
l
H
g
p
 (4.1) 
5  Birinchi  yaqinlashishda  suvning  harakati  o’tkazgichning  har  ikkala  qismida 
kvadratik sohaga mos keladi deb olamiz. U holda  ning qiymati  





d
э
Д
,
л
 = 
4
32
15
,
0
11
,
0
 = 0,0288
4
2
38
15
,
0
11
,
0


 = 0,0276
6  Ma’lum bo’lgan barcha miqdorlarni (4.1) tenglamaga qo’yib, 
 
;
36
,
82
2
06
,
11
)
38
32
38
32
17
,
0
38
32
038
,
0
35
0276
,
0
5
,
4
5
,
0
032
,
0
65
0288
,
0
(
2
8
81
,
9
1000
10
30
2
1
2
2
2
2
2
2
2
1
3
g
V
g
v












    
м/с
 
,
,
,
,














V
 
м/с.
 
,
,

















d
d
V
V
 
 
7  Suvning kinematik qovushoqligi 
м/с
,







v

8  Reynolds soni 
 
39572
10
0131
,
0
032
,
0
62
,
1
Re
4
1
1
1







d
v

.
33359
10
0131
,
0
038
,
0
15
,
1
Re
4
2





 
 
9  Qarshilik sohasining kvadratik bo’lishlik shartini tekshiramiz: 
 











,
э
Д
Re
d












,
Д
Re
э
d

 
10 Gidravlik ishqalanish koeffisiyentini aniqlashtiramiz 
 









Re
Д
,
л
э
d
 = 
4
39572
68
32
15
,
0
11
,
0

 = 0,0311; 

2
 = 
4
33359
68
32
15
,
0
 
11
,
0

 = 0,0306. 
 
11 Uchastkalar  bo’yicha  suv  harakatining  tezligi  ikkinchi  yaqinlashish  bilan 
hisoblaganda: 








































,
)
,
,
,
,
,
,
,
(
g
V

 

 
97 
 
0
,
89
06
,
11
81
,
9
2
1



V
 = 1,56 m/s; 
1
,
1
38
32
56
,
1
2
2
2


V
 m/s. 
12  O’tkazgich sarfi 
 
.

м
 
,
л/с
,
,
,
,
р
3


























v
d
Q
 
 
13 Uzunlik bo’yicha va mahalliy qarshiliklardagi yo’qotishlar 
 
;
м
 
,
,
,
,
вх













h
 
;
м
 
558
,
0
81
,
9
2
56
,
1
5
,
4
2
кл



h
 
 
м
 
8
,
7
81
,
9
2
56
,
1
032
,
0
65
0311
,
0
2
2
2
1
1
1
1
1




g
v
d
l
h
l


 
м
 
,
,
,
,
 
,
л
























g
d
l
h
V
l

 
;
м
 
,
,
,
,
вр













h















,
,
,
вых
g
h
V
 m
Napor va pezometrik chiziqlarning qurilishi 4.6 rasmda tasvirlangan 
 
 
 
 
 
Download 7.17 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   22




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling