Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat

Kurs ishini tashkil etish bo‘yicha uslubiy ko‘rsatmalar
Kurs ishlari talabalarning egallagan bilim va ko‘nikmalarini amaliyotda sinash, nazariy tayyorgarlik asosida amaliy ishlarni bajarish malakasini oshirishga yo‘naltiriladi.

Kafedra talabaga o‘zining eng yaqin yordamchisi sifatida munosabatda bo‘lishi, ularning birorta mustaqil ish, referat, kurs ishi, bitiruv-malakaviy ishi yoki magistrlik dissertatsiyasining kafedra istiqbolli ilmiy dasturidan tashqarida bo‘lishiga yo‘l qo‘ymasligi lozim. Buning uchun mustaqil ishlar uchun ajratilayotgan soatlardan unumli foydalanish, unga kafedraning to‘la ma’nodagi xazinasi sifatida qarash madaniyatini yuksaltirish zarur.

Talaba kafedraning istiqbolli ilmiy konsepsiyasida aks etgan uch bosqichli “fundamental tadqiqotlar → innovatsion tadqiqotlar → amaliy tadqiqotlar”ning uchinchi bosqichi bo‘yicha faoliyat ko‘rsatishi maqsadga muvofiq. U kafedraning ilmiy tadqiqotlari laboratoriyasi eksperimentatori maqomiga ko‘tarilmog‘i lozim.

Uzoq yillar davomida kurs ishlari mavzulari asosan dars jarayonida o‘tilgan nazariy mavzular bo‘yicha rejalashtirilib kelindi. Oqibatda ko‘plab kurs ishlari tayyor nazariy ma’lumotlarning qayta bayon etishdan iborat bo‘lishi an’ana tusini oldi. Bu esa talabada mustaqil izlanish, yaratuvchanlik faoliyatining passivlashib ketishiga, o‘zining esa ko‘chirmakashlikka o‘rganib qolishiga olib keldi.

Ta’lim oluvchilarning professional kompetensiyasi asosida mustaqil va ijodiy fikrlash salohiyati yotadi. Shuning uchun talabalarni mahsulot yaratishga undovchi, ularning bu boradagi ko‘nikmalarini rivojlantiruvchi faoliyat turlari bilan shug‘ullanishlarini ta’minlaydigan amaliy ish turlarini rejalashtirish, har bir talabaning bajargan amaliy tadqiqoti kafedra ilmiy konsepsiyasining ma’lum bir zarrasi bo‘lishiga erishish zarur. Buning uchun talabalar bajarishi lozim bo‘lgan amaliy ishlarning kamida besh yillik dasturi ishlab chiqilishi va u davomiylik, uzviylik, uzluksizlik, takroriylikdan xolilik tamoyillari asosida bo‘lmog‘i lozim. Ya’ni birinchi yilda bajarilgan ish ikkinchi yilda yangi bosqichda davom ettirilishi, ikkinchi yilda bajarilgan ishlar uchinchi yil topshiriqlari uchun material bo‘lib xizmat qilishi kerak.

Albatta, bu kurs ishlariga rahbar qilib tayinlangan professor-o‘qituvchi zimmasiga katta mas’uliyat yuklaydi. Har bir bosqich kurs ishlari uchun kafedra umumiy rejasidan kelib chiqqan holda indiviudal rejalar tizimini shakllantirish, ishlarning bajarilishini monitoring qilishning qulay va tezkor usullari ishlab chiqilishi zarur. Kurs ishlari himoyasi ham “reja→faoliyat→himoya” uzviy yaxlitligining yakuniy bosqichi sifatida aniq mezonlar asosida, natijalarni baholashning maqbul shakl, usul va vositalari uyg‘unligida tashkil etiladi.

Kafedra 5 yilga mo‘ljallangan kurs ishlari mavzularini ta’limning ma’lum bo‘g‘ini (bog‘cha, boshlang‘ich sinf, o‘rta umumiy ta’lim, o‘rta maxsus ta’lim) uchun biror o‘quv lug‘atini yaratishni quyidagicha rejalashtirishi mumkin. Lug‘atni tayyorlash bosqichlari quyidagicha kechadi:

1-bosqich. So‘z tanlash. Bunda talabalarga tegishli lug‘at uchun harflar asosida so‘z tanlash topshirig‘i kurs ishi sifatida beriladi. Talabalar sonidan kelib chiqqan holda harflar teng taqsimlanadi (bir harf bir necha talabaga bo‘lib berilishi ham mumkin). Talaba o‘zi to‘plagan so‘zlarini nega tanlaganligini berilgan topshiriq mezonlari asosida himoya qiladi.

2-bosqich. So‘zlarga misol tanlash. Talaba so‘zlarga ko‘rsatilgan manbalar asosida tegishli misollar tanlaydi. Kartochkalarga yozadi. Misollarning kompyuter variantini tayyorlaydi.

3-bosqich. Berilgan misollarni guruhlarga ajratish va har bir guruhga tegishli umumiy belgilarni aniqlash.

4-bosqich. Ma’nolarni izohlash.

5-bosqich. Lug‘at maqolalarini tuzish, tahrir qilish.

Kafedra professor-o‘qituvchilari lug‘atni nashrga tayyorlash ishlari bilan shug‘ullanadi.

Shu asosda talabalarni kuchi va ilmiy rahbarning ko‘rsatmalari asosida bir o‘quv lug‘ati yaratiladi.

Agar tegishli har bir universitetdagi kafedrada shunday tipdagi o‘quv lug‘atlari yaratilsa, demak, 5 yilda taxminan respublikaning turdosh kafedralarida 10 ga yaqin o‘quv lug‘ati dunyoga keladi.

Kurs ishlari uchun tayanch kafedra tomonidan turdosh kafedralar uchun tavsiya etilayotgan uzoq muddatli konseptual mavzular quyidagilar:

1. 
   O‘zbek tilining o‘quv izohli lug‘ati (O‘zMU).
   
2. 
   O‘zbek tilining ma’nodosh so‘zlar o‘quv izohli lug‘ati (AnDU).
   
3. 
   O‘zbek tilining zid ma’noli so‘zlar o‘quv izohli lug‘ati (BuxDU).
   
4. 
   O‘zbek tilining shakldosh so‘zlar o‘quv izohli lug‘ati (GulDU).
   
5. 
   O‘zbek tilining talaffuzdosh so‘zlar o‘quv izohli lug‘ati (NamDU).
   
6. 
   O‘zbek tilining so‘z yasalishi o‘quv lug‘ati (NukusDU)
   
7. 
   O‘zbek tili iboralarining o‘quv izohli lug‘ati (SamDU).
   
8. 
   O‘zbek tilining so‘zlar darajalanishi o‘quv izohli lug‘ati (UrDU).
   
9. 
   O‘zbek tilining uyadosh so‘zlar o‘quv izohli lug‘ati (FarDU).
   
10. 
    O‘zbek tilining eskirgan so‘zlar so‘zlar o‘quv izohli lug‘ati (TerDU).
    
11. 
    O‘zbek tilining o‘zlashma so‘zlar o‘quv izohli lug‘ati (QarDU).
    

Tayanch oliy o‘quv yurti O‘zbek tilshunosligi kafedrasi ushbu amaliy tadqiqotlarni muvofiqlashtirish, tayyor bo‘lgan lug‘atni taqrizlash, mas’ul muharrirlik qilish mas’uliyatini o‘z zimmasiga oladi.
YI. Asosiy va qo’shimcha o’quv adabiyotlar hamda axborot manbalari
Asosiy adabiyotlar
1. Jamolxonov H. Hozirgi o‘zbek adabiy tili. Oliy o‘quv yurtlari uchun darslik. – Toshkent: O‘zME, 2013.

2. Sayfullayeva R. va b. Hozirgi o‘zbek adabiy tili. O‘quv qo‘llanma. – Toshkent: Fan va texnologiyalar, 2009.

3. 
   Mirtojiev M. O‘zbek tili semasiologiyasi. – Toshkent: Mumtoz so’z, 2011.
   

Qo‘shimcha adabiyotlar

2. 
   Sayfullayeva R. va b. Hozirgi o‘zbek adabiy tili. Darslik. – Toshkent: Fan va texnologiyalar, 2010.
   
3. 
   Rahimov S., Umurqulov B. Hozirgi o‘zbek adabiy tili. Darslik. – Toshkent: O‘qituvchi, 2003.
   
4. 
   Mahmudov N., Nurmonov A. O’zbek tilining nazariy grammatikasi. –Toshkent: O’qituvchi, 1995.
   
5. 
   Jamolxonov H. O‘zbek tilining nazariy fonetikasi. O‘quv qo‘llanma. –Toshkent: Fan, 2009.
   
6. 
   Zamonaviy o‘zbek tili. Morfologiya. Darslik. – Toshkent: Mumtoz so‘z, 2008.
   
7. 
   Zamonaviy o‘zbek tili. Sintaksis. Darslik. – Toshkent: Mumtoz so‘z, 2013.
   
8. 
   Mirtojiev M. O‘zbek tili fonetikasi. – Toshkent: Fan, 2013.
   
9. 
   Nazarov K., Egamberdiev B. O‘zbek tili ishora-imlo qoidalari. (Punktuatsiya). Oliy o‘quv yurtlari filologiya fakultetlari talabalari uchui qo‘llanma. – Toshkent: O‘qituvchi, 1996.
   
10. 
    Ne’matov H, Bozorov O. Til va nutq. – Toshkent: O‘qituvchi, 1989.
    
11. 
    Ne’matov H, Rasulov R. O‘zbek tili sistem leksikologiyasi asoslari. – Toshkent: O‘qituvchi, 1995.
    
12. 
    Nurmonov A. O‘zbek tilshunosligi tarixi. Oliy o‘quv yurtlari o‘zbek filologiyasi fakultetlari talabalari uchun o‘quv qo‘llanma. – Toshkent: O‘zbekiston, 2002.
    
13. 
    Nurmonov A., Mahmudov N., Ahmedov A., Solixo‘jaeva S. O‘zbek tilining mazmuniy sintaksisi. – Toshkent: Fan, 1992.
    
14. 
    O‘rinboyev B. Hozirgi o‘zbek adabiy tilida sintaktik munosabatlar. (O‘quv qo‘llanma). – Samarqand: SamDU nashri, 2002.
    
15. 
    Qurbonova M. Hozirgi zamon o’zbek tili. (Sodda gap sintaksisi uchun materiallar).Toshkent: Universitet, 2002
    
16. 
    Hojiev A. O‘zbek tili so‘z yasalishi tizimi. Oliy o‘quv yurtlarining filologiya fakultetlari o‘qituvchi va talabalari uchun qo‘llanma. – Toshkent: O‘qituvchi, 2007.
    
17. 
    Irisqulov M. Tilshunoslikka kirish. Darslik. – Toshkent: Yangi asr avlodi, 2009.
    

Internet saytlari
18. http://www.ziyo.net

19. http://www.thinsan.com

20.http://www.literature.uz

21. http://www. genhis philol.ru.

22. http://en.wikipedia.org/wiki/Structuralism.

23. http://www.brocku.ca/english/courses/4F70/struct.html.

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS

TA’LIM VAZIRLIGI

TOSHKENT DAVLAT O`ZBEK TILI VA ADABIYOTII UNIVERSITETI

O‘ZBEK FILOLOGIYASI FAKULTETI

O‘ZBEK TILSHUNOSLIGI KAFEDRASI

Ro’xatga olindi: №___________________ «___» _________ 2017 yil.

“TASDIQLAYMAN” O’quv ishlari prorektori _______ “___” _________2017 yil

Ўзбекистон Республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети
“Тасдиқланди”

Ўқув ишлари бўйича проректор

______________ И.Юлдошев

2017 йил “ ” июнь

ҲОЗИРГИ ЎЗБЕК ТИЛИ
ФАНИНИНГ ИШЧИ ЎҚУВ ДАСТУРИ

Таълим соҳаси:	120000	Гуманитар фанлар ва санъат
Таълим йўналиши:	5120100	Филология ва тилларни ўқитиш (ўзбек тили)

Умумий ўқув соати – соат

Маъруза – соат (2 семестр – 30 соат; 3 семестр – 22 соат; 4 семестр – 22 соат; 5 семестр – соат)

Семинар машғулотлари – соат (2 семестр – 24 соат; 3 семестр – 16 соат; 4 семестр – 16 соат; 5 семестр – соат)

Амалий машғулотлар – соат (2 семестр - 22 соат; 3 семестр – 16 соат; 4 семестр – 16 соат; 5 семестр – соат)

Мустақил таълим соати – соат (2 семестр – 42 соат; 3 семестр – 60 соат; 4 семестр – 60 соат; 5 семестр – соат)

Тошкент – 2017

Фаннинг ишчи ўқув дастури Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги 201__ йил “___” _____даги ___ -сонли буйруғи билан (буйруқнинг ___ -иловаси) тасдиқланган “Ҳозирги ўзбек тили” фани дастури асосида тайёрланган.

Фан дастури Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети Кенгашининг 201__ йил “___” ______________ даги “___” -сонли баёни билан тасдиқланган.

Тузувчилар:

Б.Р.Менглиев	− ТошДЎТАУ Ўзбек тилшунослиги кафедраси профессори, филология фанлари доктори, профессор

Тақризчилар:

	− (турдош ОТМ);
	− (турдош ОТМ);

ТошДЎТАУ Ўзбек филологияси

факультети декани:

2017 йил “_____”______________________ ____________ И.Азимов

(имзо)
Ўзбек тилшунослиги

кафедраси мудири:

2017 йил “_____”___________________ ____________ М.Қурбонова

(имзо)


1. Ўқув фани ўқитилиши бўйича услубий кўрсатмалар

“Ҳозирги ўзбек тили” фани талабаларни назарий билимлар, амалий кўникмалалар, лисоний ҳодиса ва жараёнларга назарий ёндашув ҳамда уларнинг лингвистик тафаккурини шакллантириш вазифаларини бажаради.

Фан бўйича талабаларнинг билим, кўникма ва малакаларига қуйидаги талаблар қўйилади. Талаба:

• 
  ҳозирги ўзбек тили лисоний сатҳлари, лисоний парадигмалари, лисоний бирликларнинг субстанциал имкониятлари, лисоний муносабатлари тўғрисида тасаввурга эга бўлиши;
  
• 
  ҳозирги ўзбек тили сатҳлари ва бирликларини фарқлаш тамойилларини, лисоний муносабат ҳамда унинг турларининг илмий асосларини, лисоний бирликлари субстанциал имкониятларини аниқлаш усулларини билиши ва улардан фойдалана олиши;
  
• 
  ҳозирги ўзбек тилида лисон, нутқ ҳамда улар бирликларини фарқлаш асосларини шарҳлай олиш, лисоний ва нутқий бирликларни ажратиш мезонларини тушунтира олиш, ҳозирги ўзбек тили бирликлари орасидаги лисоний муносабатларни тавсифлай олиш кўникмаларига эга бўлиши керак.
  

2. Маъруза машғулотлари

1- жадвал

№	Маърузалар мавзулари	Дарс соатлари ҳажми
2-семестр
1	Илмий билиш ва унинг босқичлари	2
2	Тил, лисон, нутқ муносабати	2
3	Тил бирликлари	2
4	Лисоний парадигма	2
5	Лисоний муносабат ва унинг турлари	2
6	Лисоний зиддият ва унинг турлари	2
7	Лисоний тасниф ва унинг турлари	2
8	Фонология ва унинг ўрганиш объекти. Унли фонемалар парадигмаси	2
9	Ундош фонемалар парадигмаси	2
10	Лексика, лексик-семантик сатҳ ва лексикология. Лексема ва сўз	2
11	Ясама сўзларнинг лексемалашуви	2
12	Лексемада шакл ва мазмун. Лексема семемасининг таркиби	2
13	Лексеманинг семантик кўлами	2
14	Лексик-семантик муносабатлар	2
15	Ўзбек тили лексикаси таснифи	2
16	Барқарор бирикмалар
3-семестр
1	Морфеманинг лисоний хусусиятлари ва турлари	2
2	Ўзбек тилида деривация	2
3	Грамматик шакл ва грамматик маъно	2
4	Грамматик категория ва унинг турлари	2
5	Сўз туркумлари ва уларни таснифлаш асослари	2
6	Феъл ва унинг умумий грамматик хусусиятлари	2
7	Феълнинг грамматик категориялари	4
8	Феълнинг ўзгаловчи категорияси	2
9	От ва унинг умумий грамматик хусусиятлари	2
10	Отнинг грамматик категориялари	2
4-семестр
1	Сифат, унинг грамматик хусусиятлари ва категориялари	2
2	Сон, унинг грамматик хусусиятлари ва категориялари	2
3	Равиш ва унинг грамматик хусусиятлари	2
4	Тақлид ва унинг грамматик хусусиятлари	2
5	Олмош ва унинг умумий грамматик хусусиятлари	2
6	Синтактик шакл ҳосил қилувчи категориялар ва уларнинг турлари. Келишик категорияси	2
7	Эгалик категорияси	2
8	Кесимлик категорияси	2
9	Ёрдамчи сўзлар. Кўмакчи	2
10	Боғловчи. Юклама	2
11	Сўз-гаплар	2

Жами соат
Маъруза машғулотлари мультимедиа қурилмалари билан жиҳозланган аудиторияда академгуруҳлар оқими учун ўтилади.
3. Семинар машғулотлари

2-жадвал

№	Семинар машғулотлари мавзулари	Дарс соатлари ҳажми
2-семестр
1	Илмий билишнинг маърифий ва замонавий фалсафий талқини	2
2	Тилда лисон ва нутқ алоҳидалиги ҳамда яхлитлиги	2
3	Лисоний парадигма мавҳум система кўриниши сифатида	2
4	Муносабат – тил бирликларининг мавжудлик ва вазифа бажариш омили	2
5	Лисоний зиддият система элементларининг мавжудлик омили	2
6	Фонетик ҳодисаларда умумийлик ва хусусийлик диалектикаси	2
7	Фонемалар парадигмасида системавий қонуниятларнинг намоён бўлиши	2
8	Лексема УМИС ва сўз АҲВО сифатида	2
9	Семема – лексеманинг мазмун томони. Семеманинг бўлаклари	2
10	Ҳосила семеманинг вужудга келиш йўллари	2
11	Лексик-семантик муносабатлар	2
12	Барқарор бирикмалар	2
3-семестр
1	Морфеманинг лисоний хусусиятлари ва турлари	2
2	Ўзбек тилида деривация	2
3	Грамматик шакл ва грамматик маъно.	1
4	Грамматик категория ва унинг турлари	1
5	Сўз туркумлари ва уларни таснифлаш асослари	1
6	Феъл ва унинг умумий грамматик хусусиятлари	1
7	Феълнинг грамматик категориялари	2
8	Феълнинг ўзгаловчи категорияси	2
9	От ва унинг умумий грамматик хусусиятлари	2
10	Отнинг грамматик категориялари	2
4-семестр
1	Сифат, унинг грамматик хусусиятлари ва категориялари
2	Сон, унинг грамматик хусусиятлари ва категориялари
3	Равиш ва унинг грамматик хусусиятлари
4	Тақлид ва унинг грамматик хусусиятлари
5	Олмош ва унинг умумий грамматик хусусиятлари
6	Синтактик категориялар
7	Ёрдамчи сўзлар
8	Сўз-гаплар

Жами соат
Семинар машғулотлари мультимедиа қурулмалари билан жиҳозланган аудиторияда ҳар бир академгуруҳга алоҳида ўтилади. Машғулотлар фаол ва интерфаол усуллар ёрдамида ўтилади, “Кейс-стади” технологияси ишлатилади, кейслар мазмуни ўқитувчи томонидан белгиланади. Кургазмали материаллар ва ахборотлар мультимедиа қурулмалари ёрдамида узатилади.
4. Амалий машғулотлар

3- жадвал

№	Амалий машғулотлар мавзулари	Дарс соатлари ҳажми
2-семестр
1	Илмий билишнинг маърифий ва замонавий фалсафий талқини	2
2	Тилда лисон ва нутқ алоҳидалиги ҳамда яхлитлиги	2
3	Лисоний парадигма мавҳум система кўриниши сифатида	2
4	Муносабат – тил бирликларининг мавжудлик ва вазифа бажариш омили	2
5	Лисоний зиддият система элементларининг мавжудлик омили	2
6	Фонетик ҳодисаларда умумийлик ва хусусийлик диалектикаси	2
7	Фонемалар парадигмасида системавий қонуниятларнинг намоён бўлиши	2
8	Лексема УМИС ва сўз АҲВО сифатида	2
9	Семема – лексеманинг мазмун томони. Семеманинг бўлаклари	2
10	Ҳосила семеманинг вужудга келиш йўллари	2
11	Лексик-семантик муносабатлар	2
12	Барқарор бирикмалар	2
3-семестр
1	Морфеманинг лисоний хусусиятлари ва турлари	2
2	Ўзбек тилида деривация	2
3	Грамматик шакл ва грамматик маъно.	1
4	Грамматик категория ва унинг турлари	1
5	Сўз туркумлари ва уларни таснифлаш асослари	1
6	Феъл ва унинг умумий грамматик хусусиятлари	1
7	Феълнинг грамматик категориялари	2
8	Феълнинг ўзгаловчи категорияси	2
9	От ва унинг умумий грамматик хусусиятлари	2
10	Отнинг грамматик категориялари	2
4-семестр
1	Сифат, унинг грамматик хусусиятлари ва категориялари	2
2	Сон, унинг грамматик хусусиятлари ва категориялари	2
3	Равиш ва унинг грамматик хусусиятлари	2
4	Тақлид ва унинг грамматик хусусиятлари	2
5	Олмош ва унинг умумий грамматик хусусиятлари	2
6	Синтактик категориялар	2
7	Ёрдамчи сўзлар	2
8	Сўз-гаплар	2

Жами соат

Амалий машғулотлар мультимедиа қурулмалари билан жиҳозланган аудиторияда ҳар бир академ. гуруҳга алоҳида ўтилади. Машғулотлар фаол ва интерфаол усуллар ёрдамида ўтилади, “Кейс-стади” технологияси ишлатилади, кейслар мазмуни ўқитувчи томонидан белгиланади. Кургазмали материаллар ва ахборотлар мультимедиа қурулмалари ёрдамида узатилади.

5. Мустақил таълим

4-жадвал

№	Мустақил таълим мавзулари	Дарс соатлари ҳажми
2-семестрда
1	Илмий билиш ва унинг босқичлари	4
2	Тил, лисон, нутқ муносабати	4
3	Тил бирликлари	2
4	Лисоний парадигма	2
5	Лисоний муносабат ва унинг турлари	2
6	Лисоний зиддият ва унинг турлари	2
7	Лисоний тасниф ва унинг турлари	2
8	Фонология ва унинг ўрганиш объекти	2
9	Унли фонемалар парадигмаси	2
10	Ундош фонемалар парадигмаси	2
11	Лексика, лексик-семантик сатҳ ва лексикология.	2
12	Лексема ва сўз	2
13	Ясама сўзларнинг лексемалашуви	2
14	Лексемада шакл ва мазмун.	2
15	Лексема семемасининг таркиби	2
16	Лексеманинг семантик кўлами	2
17	Лексик-семантик муносабатлар	2
18	Ўзбек тили лексикаси таснифи	2
19	Барқарор бирикмалар	2
3-семестрда
1	Морфеманинг лисоний хусусиятлари ва турлари	3
2	Ўзбек тилида деривация	3
3	Грамматик шакл ва грамматик маъно	3
4	Грамматик категория ва унинг турлари	3
5	Сўз туркумлари ва уларни таснифлаш асослари	3
6	Феъл ва унинг умумий грамматик хусусиятлари	3
7	Феълнинг грамматик категориялари	3
8	Феълнинг ўзгаловчи категорияси	3
9	От ва унинг умумий грамматик хусусиятлари	3
10	Отнинг грамматик категориялари	3
4-семестрда
1	Сифат, унинг грамматик хусусиятлари ва категориялари	4
2	Сон, унинг грамматик хусусиятлари ва категориялари	4
3	Равиш ва унинг грамматик хусусиятлари	4
4	Тақлид ва унинг грамматик хусусиятлари	4
5	Олмош ва унинг умумий грамматик хусусиятлари	4
6	Синтактик шакл ҳосил қилувчи категориялар ва уларнинг турлари. Келишик категорияси	6
7	Эгалик категорияси	4
8	Кесимлик категорияси	6
9	Кўмакчи	4
10	Боғловчи	4
11	Юклама	4
12	Сўз-гаплар	4