Alishyer navoiy nomidagi samarqand davlat univyersityeti


Download 8.06 Mb.
Pdf ko'rish
bet57/81
Sana14.02.2017
Hajmi8.06 Mb.
#419
1   ...   53   54   55   56   57   58   59   60   ...   81

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

9-mavzu  

Podsho Rossiyasining Turkistonda yuritgan  mustamlakachllik siyosati 

 

379 


                                                                                                                                                                                        

1.1. Amaliy mashg’ulotda ta’lim texnologiyasi 

Mashg’ulot  vaqti-

2 soat 

Talabalar soni: 20 – 28 nafargacha 

Mashg’ulot shakli 

Bilimlarni 

kengaytirish 

va 

mustahkamlash 

buyicha seminar mashguloti 

 

 

 

 

Amaliy mashg’ulot 

rejasi 

1.Rossiyaning      Turkistonni     bosib     olishi      va    Turkistonda 

mustamlakachilik boshqaruv tizimining vujudga keltirilishi. 

2. Podsho   Rossiyasi   hukmron   doiralarining  Turkiston-da   yuritgan 

mustamlakachilik      siyosati:      o' l k a       iqtisodiyotining      chorizm 

manfaatlariga bo'ysundirilishi. 

3.Chorizmning     aholini     ko'chirish     siyosati,     uning     asoratli oqibatlari. 

4 Podsho mustamlakachi ma'murlarning o'lka xalqlarning ma'naviy-

madaniy hayotiga salbiy la'siri.  Turkistonni ruslashtirish siyosati. 

O’quv mashg’ulotining maqsadi:   Podsho Rossiyasining Turkistonga harbiy yurishlari, maqsadi, oqibatlari, o’lkadagi 

mustamlakachilik mohiyati milliy-ozodlik harakati mohiyati haqida nazariy bilim berish  



Pedagogik vazifalar

  Podsho 

Rossiyasining 

Turkistonga 

harbiy 

yurishlarining 



maqsadi 

haqidagi 

bilimlarni  

mustahkamlash; 

  Podsho 

Rossiyasining 

o’lkada 

yuritgan  

mustamlakachilik  siyosatiga  qarshi  ko’tarilgan 

milliy-ozodlik harakati-ning mohiyatini asoslash; 

  Taraqqiyot  dasturi  va  uni  amalga  oshirish 

strategiyasining  mavjudligi  –  mamlakat  va  xalqning 

pirovard  natijada  muvaffaqiyatga  erishishi  garovi 

ekanini asoslash;  

  Turkistonda    brshlangan  jadidchilik  harakatining 

rahbarlari va ularning maqsadlarini asoslash  



O’quv faoliyati natijalari: 

  Podsho Rossiyasining Turkistonda yuritgan mustamlakachilik 

mohiyatini salbiy oqibatlari haqida gapiriladi; 

  Podsho  ROssiyasi  nima  sababdan  turkiston  o’lkasiga  harbiy 

yurishlar  qildi,  qaysi  hududlar,  qachon  bosib  olindi,  shular 

to’g’risida  to’lasincha ma’lumot beriladi; 

  Podsho  Rossiyasining  agrar  siyosatining  mohiyati  ochib 

beriladi;  

  Turkiston  o’lkasida  ko’tarilgan  xalq  harakatlarining  mazmun 

mohiyati ochib beriladi. 

  Turkistonda  jadidchilik  harakatining  yuzaga  kelishi,  uning 

mazmun mohiyati haqida gapiriladi. 



Ta’lim berish usullari 

suhbat,    tushuntirish,  tezkor  so’rov, 

zigzag (arra) texnikasi  

Ta’lim berish shakllari 

Ommaviy, guruhlarda ishlash  



Ta’lim berish vositalari 

O’quv 


qo’llanma, 

proyektor, 

 

o’quv 


topshiriqlari, test savollar 

Ta’lim berish sharoiti 

Texnik  ta’minlangan,  gurhlarda  ishlash 

uchun mo’ljallangan auditoriya 

Monitoring va baholash 

Og’zaki nazorat: savol-javob  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

“Podsho Rossiyasining Turkistonda yuritgan  mustamlakachllik siyosati” mavzusi bo’yicha amaliy 


 

380 


                                                                                                                                                                                        

mashg’ulotning texnologik xaritasi 

Ish 

bosqichlari va vaqti 

Faoliyat mazmuni 

Ta’lim beruvchi 

Ta’lim oluvchilar 

Tayyorlov bosqichi 

Mavzuni  aniqlaydi,  ta’limiy  maqsadni  belgilaydi  va 

kutilayotgan natijalarni shakllantiradi. 

Mavzu bo’yicha tayanch konspektlar ishlab chiqadi. 

Belgilangan  ta’limiy  maqsadlarga  erishishni  ta’minlovchi 

o’quv  topshiriqlarini ishlab chiqadi.  

Kichik  guruhlarda  samarali  faoliyatni  ta’minlash  uchun 

yozma yo’riqnomalarni tayyorlaydi. 

Ekspert guruhlar faoliyat  natijalarini  baholash mezonlarini 

ishlab chiqadi. 

 

 



 

 

 



1. O’quv 

mashg’ulotiga 

kirish bosqichi 

      (10  daqiqa) 

1.1.  Mashg’ulot  mavzusi,  uning  maqsadi  va  kutilayotgan 

natijalarini  e’lon  kiladi,  ularning  ahamiyatliligi  va 

dolzarbligini asoslaydi. 

1.2.  Mavzu  bo’yicha  asosiy  tushunchalarga  ta’rif  berishni 

taklif  qiladi  va  shu  asosda  tezkor-so’rov  o’tkazib  talabalar 

bilimlarini faollashtiradi. 

 1.3.  Faoliyat  kichik  guruhlarda  o’quv  topshiriqlarini 

bajarish orqali amalga oshirilishini e’lon qiladi. 

1.4. 


Qo’shimcha 

ma’lumotlar 

aks 

etgan 


tayanch 

konspektlarni tarqatadi. 

1.5.  Ekspert  guruhlar  faoliyati  natijalarini    baholash 

mezonlarini e’lon qiladi. 

Tinglaydilar. 

 

 



 

Savolni muhokama qilib, 

ularga javob beradi. 

 

 



2. Asosiy bosqich 

(60 daqiqa) 

 

 

 

2.1. 


Talabalarni 

to’rtta 


kichik 

guruhga 


bo’ladi. 

Mashg’ulotning  o’tkazilish  tartibini  yana  eslatadi.  O’quv 

mashg’uloti  «o’zi  o’rganib,  o’zgaga  o’rgatish»,  ya’ni 

hamkorlikda o’rganish  prinsipi asosida o’tkazilishini aytadi 



(Zigzag.). 

2.2.  Guruhlarga  ekspert  varaqlarini,  shu  bilan  birga, har  bir 

talabaga  geometrik  shakl  tarqatadi  va  faoliyatlarini  tashkil 

qiladi 


(geometrik 

shakllarni 

vaqtincha 

bir 


joyga 

ko’yishlarini,  vakti  kelganda  ulardan  foydalanishlarini 

aytadi). 

Guruhlarda ishni tashkil kiladi. (matnni o’rganib, muhokama 

kilishga 15 daqiqa beradi). 

2.3.  Doira  shaklini  olgan  talabalar  1-stol,  uchburchak 

shaklini  olganlar  2-stol  va  to’rtburchak  olganlar  3-stol 

atrofiga o’tirishlarini aytadi. Har xil guruhlardan to’plangan 

talabalar  o’z  savollarini  boshqa  talabalarga  yoritishini 

tushuntiradi.  O’zaro  o’rgatish  jarayoni  boshlanadi  (15 

dakika). 

Talabalar 

faoliyatini 

kuzatadi, 

ularni 

yo’naltiradi, 



maslahatlar beradi.  

2.4.  Talabalarni  o’zlarini  dastlabki  joylariga,  stol  atrofiga 

kelib o’tirishlarini aytadi.  

2.5. Taqdimot boshlanishini e’lon qiladi. Har bir guruhdan 3 

nafardan  talaba  chiqib,  faoliyat  natijalarini  taqdim 

qilishlarini  aytadi.  Taqdimot  uchun  xar  bir  guruhga  8 

daqiqadan  vaqt  ajratadi.    Yo’naltiruvchi,  maslahatchi 

sifatida  ishtirok  etadi.  Javoblarni  aniqlashtiradi,  to’ldiradi, 

izoh beradi va tuzatishlar kiritadi. 

2.6.  Har  bir  gurux  taqdimoti  oxirida  ekspert  savollari 

bo’yicha xulosalar qiladi. 

Kichik guruhlarga 

bo’linadilar.  

 

 



 

 

Topshiriq bo’yicha faoliyat 



boshlaydilar. Matnlarini 

o’qib, savollarga javob 

topadi. Ma’lumotni 

muhokama kilib, fikr 

almashib,  sistemalashtiradi.  

Format  kog’oziga  sxema 

tarzida tushiradi,  

taqdimot uchun  

materiallar 

tayyorlaydilar.  

 

 

 



 

 

Faoliyat natijasini 



taqdimot qiladilar. 

 

 



3–Yakuniy bosqich 

(15 daqiqa) 

3.1.Mavzu yuzasidan umumiy xulosalar qiladi.  

3.2.O’quv  mashg’ulotini  natijalarini  sharhlaydi,  guruhlar 

faoliyati bahosini e’lon qiladi. 

3.3.  Mustaqil  ishlashlari  uchun  vazifa  beradi:  amaliy 

mashg’ulotga tayyorlanib kelish; nazorat savollariga og’zaki 

javob berish  

Tinglaydilar. 

 


 

381 


                                                                                                                                                                                        

Podsho_Rossiyasining_Turkistonda_yuritgan__mustamlakachllik_siyosati__Ryeja'>9- Mavzu: Podsho Rossiyasining Turkistonda yuritgan   

mustamlakachllik siyosati 

Ryeja: 

1.  Rossiyaning      Turkistonni     bosib     olishi      va     Turkistonda mustamlakachilik boshqaruv 

tizimining vujudga keltirilishi. 

2.  Podsho Rossiyasi   hukmron   doiralarining  Turkiston-da   yuritgan mustamlakachilik      siyosati:      

o'l ka       iqtisodiyotining      chorizm manfaatlariga bo'ysundirilishi. 

3.  Chorizmning     aholini     ko'chirish     siyosati,     uning     asoratli oqibatlari. 

4.  Podsho mustamlakachi ma'murlarning o'lka xalqlarning ma'naviy-madaniy hayotiga salbiy la'siri.  

Turkistonni ruslashtirish siyosati. 

 

  Asosiy adabiyotlar: 



1.  Karimov I.A. O’zbekiston; milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. Asarlar,T.1, - T., O’zbekiston, 1996 

y. 


2.  Karimov  I.A. “Yuksak ma’naviyat - engilmas kuch” T:Ma’naviyat, 2008 y. 

3.  Ziyoev H. Turkistonda Rossiya tajavuzi va hukmronligiga qarshi kurash. – T.,”Sharq”, 1998y. 

4.  Karimov SH., Shamsutdinov R. Turkiston Rossiya bosqini davrida. - .,Sharq, 1997y. 

5.  O'zbekistonning          yangi          t a r i x i.           Birinchi          kitob:        Turkiston          Chor          Rossiyasi 

mustamlakachiligi davrida. T., «Sharq». 2000y,215-253; 319-341 b. 

6.  O’zbekiston tarixi (R. Murtozaeva va boshqalar). – T., 2003y, 335-359b. 

7.  Shokir  G’afforov.  “Tarix  va  taqdir”;  Rossiya  imperiyasidan  Turkistonga  ko’chirilganlar  (XIX  asrning 

ikkinchi yarmi – XX asr boshlari). T; 2006 y. 

8.  Q.Usmonov, M.Sodiqov va boshqalar “O’zbekiston tarixi”. T., “Iqtisod moliya”, 2006y. 

 

  Qo’shimcha adabiyotlar 



9.  O.Suyunova  Chor  Rossiyasining  Turkistonni  boshqarish  haqidagi  1886  yil  nizomning  agrar  bandlari 

haqida.“O’zbekiston tarixi”ilmiy jurnal 2002y,№ 1. 

10.  Hasaniy M.Turkiston bosqini. – T., “Nur”, 1992 y. 

11.  history.uzsci.net – Tarix institute “O’zbekiston tarixi” jurnali. 

 

 

Darsning  o`quv  va  tarbiyaviy  maqsadi:  Talabalarga  O’zbyekiston  tarixi  fanining  tadqiqot 



ob’yekti,  pryedmyeti  va    vazifalari  borasida  tushuncha  byerish,  shuningdyek  turli  davrlarda  tadqiqotchilar 

tomonidan  mavzuga  byerilgan  ta’riflarni  talabalarga  tushuntirish,  mavzuni  syerqirra  mavzu  ekanligidan 

talabalarni boxabar etish. 

 

Dars  o`tish  vositalari:  (Doska,  plakat,  fan  yuzasidan  manba  va  adabiyotlar,  tarixiy  ma’lumotlar, 

mavzu yuzasidan har xil tyestlar, kompyutyer, jahon siyosiy xaritasi, izohli lug`atlar) 

 

Dars  o`tish  usullari:  Takrorlash,  suhbat  va  savol-javob  (mavzuni  o`zlashtirishni  mustahkamlash), 

jonli  muloqot  o`tkazish,  erkin  fikrlash  va  so`zlashga  o`rgangan  holda  fikr  mulohazalarini  bayon  qildirish, 

buning  uchun  har  bir  talabaga  o`tilgan  mavzular,  tayanch  iboralardan  savol  tashlanadi.  O`qituvchi  va 

talabalar  o`rtasida  byerilgan  savollarni  tahlil  etish.  Tarqatma  tyestlar  asosida  talabaning  mavzuni  qay 

darajada  o`zlashtirganligini  aniqlash.  Talabalarni  voqyealarni  tahlil  etishga  o`rgatish.  Xarita  bilan  ishlashni 

talabalarga o`rgatish. Iboralarni izohlash va unga tahlil byerish. 

  Darsning xrono kartasi – 80 minut.  

  O’qituvchi dars davomida quyidagi ishlarni bajaradi 

  Tashkiliy qism: xonaning tayyorgarligi, jihozlanishi, sanitariya holati. Talabalarning davomati – 2 minut 

  hafta davomida bo`lgan yangiliklar-5 minut 

  yo`qlama-5 minut 

  o`tilgan dars yuzasidan savol-javob-5 minut 

  Talabalar bilim darajasini aniqlash-50 minut 

  sinov savollar namunasi – 7 minut 

  Uyga vazifa byerish – 6 minut 



1-masala: 

 CHor  xukumati  o’zbyek  xonliklarini  istilo  qilib  bo’lgach  mustamlakaga  aylantirishga  kirishdi.  O’lkani 

ma’muriy  tuzilishining  ryejalarini  ishlab  chiqish  paytida  mustamlakalarni  boshqarilishini  qanday  yo’llarini 

O’rta  Osiyoda  tadbiq  qilish  masalasida  qizg’in  muzokaralar  bo’ldi.  Boshqaruv  tartibi  1886  yili  qilingan 



 

382 


                                                                                                                                                                                        

Turknston  o’lkasining  boshqarish  to’g’risidagi  "Nizom"da  qonuniy  jihatdan  ryejalashtirildi.  Unga  muvofiq 

Turkiston  gyenyeral-gubyernatorligi  byeshta  -  Yettisuv  (1897  yildan),  Kaspiy  orti,  Sirdaryo,  Farg’ona  va 

Samarqand  viloyatlariga  (1899  yillardan)  bo’lindi.  O’z  navbatida  bu  viloyatlarning  har  biri  uyezdlarga 

bo’linardi.  

O’sha  vaqtda  hozirgi  Buxoro,  Qashqadaryo  va  Surxondaryo  viloyatlariga  kyeladigan  bo’lsak,  ular 

Buxoro  amirligining  asosiy  qismini  tashkil  etardi.  Hozirgi  Xorazm  viloyati  va  Qoraqalpog’iston  muxtor 

jumhuriyati esa Xiva xonligi bilan Rossiyaning Amudaryo bo’limi tarkibiga kirardi.  

Butun  o’lka  Rossiya  markazida  bo’lganidyek  Ichki  ishlar  vazirligiga  emas,  balki  Xarbiy  vazirlikka 

buysundirildi. Boshqaruvning barcha jihatlarini o’z idorasiga oluvchi kuchli harbiy ma’muriyat tuzildi.  

Turkiston  gyenyeral-gubyernatorligining  huquq  va  vazifalari  "Oltin  yorlik"  dyeb  atalgan  hujjatda 

podshoning 1867 yili gyenyeral-gubyernator fon Kaufman nomiga byerilgan farmonida byelgilab byerilgan.  

Gyenyeral-gubyernator  huzurida  yordamchilar  hamda  o’lkaning-harbiy  va  fuqaro  amaldorlaridan 

tashkil  topgan  7-10  kishilik  kyengash  bor  edi.  Viloyatlarni  harbiy  gubyernatorlar  va  viloyat  bo’limlari 

boshqargan,  Amudaryo bo’limiga Sirdaryo  viloyatining  harbiy  gubyernatoriga bo’ysunuvchi alohida rahbar 

boshchilik qilardi. Uyezdlarni uyezd boshliklari boshqarishgan.  

CHorizm O’rta Osiyoda  mustamlakalarni  ezish  va mahalliy xalqlarni  milliy  qul  qilib olish borasida 

o’z sistyemasini vujudga kyeltirdi.  

Turkistonni  boshqarishda  chorizm  tuzgan  tartib  mahalliy  myexnatkashlarni  zzishga,  ularning 

xukuqlarini butunlay nazar e’tiborga olmaslikka asoslangan edi.  

1867  yil  podsho  Turkistonni  boshqarishning  yangi  loyihasini  tasdiqpadi.  SHu  loyihaga  binoan 

Turkiston  viloyati  mustaqil  Turkiston  gyenyeral-gubyernatorligiga  aylana  bordi.  YAngi  nizomning  asosiy 

mazmuni  "Ma’muriy  hokimiyat  bilan  xokimiyatni  bir-biridan  ajratmay-mushtarak  qo’lda  birlashtirish"  edi. 

Turkiston  o’lkasini  boshqarish  to’g’risidagi  nizom"  gyenyeral-gubyernatorga  juda  katta  hokimiyatni 

topshirib  qo’ygan  edi.  Bu  nizomga  ko’ra,  unga  qo’shni  davlatlar  bilan  diplomatik  munosabatlarda  bo’lish, 

aholiga  solinaligan  soliqlarni  miqdorini  byelgilab  byerish,  rus  fuqaroligi  huquqini  byerish,  byudjyet 

mablag’larini  sarflash,  mahalliy  aholidan  bo’lgan  shaxslar  uchun  o’lim  jazosi  to’g’risidagi  hukmlarni 

tasdiqlash, hukm qilinganlarning gunohini kyechish va boshqa shu kabi huquqlar byerilgan edi.  

1867  yilda  podsho  tomonidan  «Oltin  yorliq»  nomi  bilan  chiqarilgan  Turkiston  gyenyeral-

gubyernatorligini ma’muriy asoslari byelgilab byerilli. SHu farmonga ko’ra gyenyeral-gubyernator o’lkaning 

yakka  bosh  hokimi  bo’lib  tayinlangan  edi.  Unga  hatto  qo’shni  davlatlar  bilan  urushlar  olib  borish  va  sulh 

tuzishga katta vakolatlar byerilgan edi. Turkistonni kuzatib turish harbiy vazirlikka topshirilgan edi.  

Turkiston  gyenyeral-gubyernatorligi  viloyatlarga,  viloyatlar  esa  uyezdlarga  bo’lingan  edi. 

Viloyatlarni  harbiy  gubyernatorlari  uyezdlari  uyezd  boshliqpari  (nachalniklari),  volostlarni  oksoqollar 

boshqarar zdi. Bu ma’muriy qismlardan, tashqari Xiva xonligidan bosib olingan yerlarga, Amudaryo sohilida 

Amudaryo  bo’limi  tuzilgan  edi.  Amudaryo  bo’limi  boshlig’ining  Pyetro-Alyeksandrovsk  (To’rtko’l)  da 

doimiy  qarorgohi  bo’lib,  u  Sirlaryo  harbiy  gubyernatoriga  bo’ysundirilgan  edi.  SHunday  qilib,  o’lka  va 

viloyatlardan yuqori ma’muriy mansablarning hammasi harbiy kishilar qo’lida edi. Uyezllarning boshliqlari 

ham harbiy xixmatchilardan tayinlanar va uyezdlarga tanho o’zlari hukmron edipar.  

SHunday  qilib,  1867  yilgi  nizom  Turkiston  gyenyeral-gubyernatoriga  yangi  mustamlakadagi  xalq 

ommasini qo’rqitib va itoat ettirib turish imkoniyatini ta’minlab byerdi.  

1873  yilda  gyenyeral  Kaufman  "Turkistonni  boshqarish  to’g’risidagi  nizom"  ning  yangi  loyihasini 

taqdim etdi. By loyiha hokimiyatni kuchaytirish g’oyasi bilan sug’orilgan edi.  

Birov xukumat doiralarida bu loyihani ko’rib chiqish uzoqqa cho’zildi. 1882-1883 yillarda yashirish 

maslaxatchi Girs tomonidan Turkiston gyenyeral-gubyernatorligida birinchi syenat ryeviziyasi  o’tkazildi.  U 

Turkistonda  o’lkani  boshqarish  to’g’risida  to’rtta  Muvaqqat  nizomi  amalda  ekanligin  aniqladi.  Sirdaryo 

viloyati  1867  yilda  nizom  asosida,  Zarafshon  okrugi  1868  yilda  Kaufman.tasdiqlagan  Muvaqqat  nizom 

bo’yicha  Amudaryo  bo’limi  1847  yilda  gyenyeral-gubyernator  tasdiqlagan  Muvaqqat  qoidalar  asosida, 

Farg’ona viloyatlari  esa Kaufman tomonidan 1873 yilda taklif qilingan poyiha asosida boshqarilmoqda  edi. 

Girs  taqdim  etgan  loyihaga  binoan  1884  yilla  alohida  komissiya  tuzildi.  By  komissiya  Turkiston  o’lkasini 

boshqarish to’g’risidagi nizomni ishlab chiqdi. (1886 yil) va uni podshoning o’zi ma’qulladi. By nizom 1917 

yilgacha davom etdi. 1986 yilgi nizomnnng asosiy maqsadi Rossiyaning o’lkada mustahkam o’rnashib olish, 

xazina  tomonilan  uni  boshqarish  uchun  qilinadigan  xarajatlarni  kamaytirish  va  daromadlarni  ko’paytirish 

maqsadida xizmat qiladigan boshqarish vujudga kyeltirish edi.  

CHor  Rossiyasi  Turkiston  o’lkasida  markazlashgan  kuchki  harbiy  hokimiyat  zarur  dyeb  hisoblab 

gyenyeral-gubyernatorlikka  chyeklanmagan  vakolatlar  byerdi.  Bu  hokimiyat  rasman  "Harbiy  xalq 

boshqaruvi" dyeb ataldi. Aslida bu hokimiyat to’la harbiylar qo’lida edi.  

Rossiya impyeriyasi harbiy vaziri graf D.Milyutin 1867 yilda vazirlar qo’mitasiga Turkiston o’lkasi 



 

383 


                                                                                                                                                                                        

boshqaruviga  doir  qonun  loyihasini  taqdim  etdi.  Loyiha  Rossiya  tomonidan  istilo  etilgan  Yettisuv  va 

Sirdaryo  viloyatlarila  Turkiston  gyenyeral  gubyernatorligini  tashkil  etish  va  uni  harbiy  vazirlik  ixtiyoriga 

byerishni nazarda tutgan edi.  

Vazirlar  Qo’mitasi  tasdiqlagan  qonun  tariqasida,  barcha  tashkiliy,  siyosiy,  iqtisodiy  tadbirlarni 

amalga  oshirish  shaxsan  gyenyeral-gubyernator  ixtiyoriga  topshirildi.  SHu  tariqa  1867  yildan  1881  yilga 

qadar Turkiston xalqlari taqdirini hal etish gyenyeral-gubyernator Kaufman ixtiyorida bo’ldi.  

Turkiston  o’lkasi  Markaziy  bosh  boshqarmasi  tarkibida  gyenyeral-gubyernatorga  bo’ysunmaydigan 

markaz vakillari - adliya, moliya, ziroat va davlat mulklari vazirliklari idoralari ham bo’lgan. Ular to’g’ridan-

to’g’ri Sankt-Pyetyerburg Oliy hukmdoriga bo’ysungan. 

Viloyatlar  boshqaruvi.  Turkiston  gyenyeral  gubyernatorligi  90-yillarga  kyelib  byesh  viloyatga 

bo’lingan.  Sirdaryo,  Farg’ona,  Samarqand,  Yettisuv,  Kaspiyorti  viloyatlarini  rus  armiyasi  gyenyerallaridan 

shaxsan  impyeratorning  o’zi  tayinlagan  harbiy  gubyernator  boshqarar  edi.  Ular  o’zlarida  harbiy  va  fuqaro 

hokimiyatini  mujassamlashtirgan.  Ular  harbiy  soda  viloyatlardagi  qo’shinlar  (diviziya  yoki  korpus) 

qo’mondoni, fuqaro ishlarida esa kyeng huquq va majburiyatlarga ega bo’lishgan. Barcha ma’muriy polisiya 

va sud hokimiyati ham ular qo’lida jamlangan. 

Harbiy  gubyernatorlar  qoshida  viloyat  boshqarmalari  bo’lib,  ular  gubyernator  boshqarmasi 

huquqlariga  ega bo’lishgan.  Viloyat hayotining barcha  masalalari shu boshqarmada ko’rib chiqilgan.  1886 

yilda  impyerator  Alyeksandr  III  (1881-1894)  tasdiqlagan  «Turkiston  o’lkasini  boshqarish  haqidagi  nizom»  

bo’yicha  kyengash  Rossiyadagi  gubyernator  muassasa  sifatida  byelgilangan  bo’lsa  ham  aslida  u  katta 

vakolatga,  hal  qiluvchi  kuchga  ega  tashkilot  edi.  Harbiy  gubyernator,  sud  palatasi  raisi,  prokuror,  okrug 

shtabi boshlig’i, gyenyeral-gubyernator a’zolaridan iborat bo’lgan gyenyeral-gubyernatorlik Kyengashi o’lka 

boshqaruvining eng dolzarb masalalarini hal qilgan. 

Markaziy  boshqaruvda  gyenyeral  –gubyernator  mahkamasining  ham  ahamiyati  katta  edi.  Bosh 

boshqarmaning ijroiya organi bo’lgan gyenyeral-gubyernator mahkamasi  dastlab to’rt bo’limdan iborat edi. 

Birinchi  bo’lim  ma’muriy  va  nazorat  ishlarini  boshqargan.  Ikkinchi  bo’lim  esa  bosh  boshqarmaning 

moliyaviy –xo’jalik ishlariga qaragan. Uchinchi bo’lim soliqlar, shaharlar mablag’lari ham boshqaruvga doir 

nizomlar  loyihalarini  tayyorlash  bilan  shug’ullangan.  To’rtinchi  bo’lim  esa  maxsus  bo’lim  bo’lib,  uning 

faoliyat doirasi kyeng va syerqirra bo’lgan. 1886- yilgacha mustaqil ish ko’rgan bu bo’lim harbiy va adrliya 

vazirlari ko’rsatmalariga xilof ravishda sud qarorlarini ham qayta ko’rish bilan shug’ullangan.  

1886 yilgi nizomga binoan, sud tuzilishining hamda o’troq va ko’chmanchi aholiga mansub bo’lgan 

yer  tuzilishining  asosiy  nyegizlari  byelgilandi.    Soliqlar  va  yerdan  olinadigan  o’lponlar,  o’lkadagi  tabiiy 

boyliklarni ishlatish miqdori va shu kabilar byelgilab byerildi. 

Rossiyaning ko’pgina gubyernalari va viloyatlardan farqli o’laroq Turkiston ma’muriyati ichki ishlar 

vazirligiga  bo’ysundirilmasdan,  balki  harbiy  vazirlikka  bo’ysundirildi.  Turkiston  gyenyeral  –

gubyernatorining  vakolati  juda  kyeng  bo’lib,  harbiy  va  fuqarlik  boshqarmasini  avvalgidyek  o’z  qo’lida 

saqlab qolgan edi. 

Sud  hokimiyati  qisman  qozilar qo’lida  qoldi  va  myeros da’volarini  qozilarga itoat  qiluvchi  maxsus 

muftilar  hal  qiladigan  bo’ldi.  Qonunlarning  hammasi  o’zgarmay  qoldi.  Garchi  qozilar  mahalliy  aholi 

o’rtasidagi  fuqarolik  ishlarini  tyekshirish  bilangina  shug’ullangan  bo’lsalar  ham  ular  o’z  qarorlarini    islom 

dini shariat hukmi asosida chiqarar edilar. Sudyalar,.ya’ni qozi va byeklar saylovchi vakillarining syezdlarida 

uch yil muddatga saylanar, viloyatlarning harbiy gubyernatori tomonidan tasdiqlanardi.  

Turkistonning Toshkyentdagi boshqa shaharlari o’z-o’zini boshqarish  huquqiga  ega emas  edi. 1877 

yilda  Toshkyentda  shahar  nizomi  dyeb  atalgan  nizom  joriy  qilindi.  SHu  nizomga  muvofiq  Toshkyentda 

shaxar  dumasining  «glasnoy»  (dyeputat)lari  va  shaxar  "golovasi"  (boshlig’i)  saylab  qo’yiladigan  bo’ldi. 

SHahar dumasi "glasnoy" larning faqat uchdan bir qismini shaharning Osiyoliklar qismidagi aholi uchun ikki 

kismini  esa  Toshkyent  shahrining  "ruslar"  qismidagi,  aholi  saylar  edi.  "Glasnoy"likka  mahalliy  burjuaziya 

vakillari, chinovniklar va burjua ziyolilari saylanardi.  



Download 8.06 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   53   54   55   56   57   58   59   60   ...   81




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling