Allergik kasalliklar bilan kasallangan bolalarda oziq-ovqat mahsulotlarining sensibilizatsiya xususiyatlarini gigiyenik asoslash

4-bob boyicha hulosa.
Biz ovqat allergiyasi bilan kasallangan bemorlar faktik ovqatlanishini o‘rganish va unga baho berish maqsadida ularning sutkalik ovqat ratsionini qish- baqor va yoz — kuzgi mavsumlar bo‘yicha o‘rganib chiqdik. Sutkalik ovqat ratsioni tarkibidagi asosiy ozuqaviy moddalar, ya’ni oqsil, yof, uglevodlar, ratsionning energetik qiymati, inson organizmi uchun muhim bo‘lgan asosiy minerallar va vitaminlar miqdorini kunlik fiziologik me’yorlar bilan solishtirib chiqdik va quyidagi natijalarni oldik.
AK bilan xastalangan bemorlar taomnomalari tarkibini o‘rganish natijasida quyidagilar aniqlandi. Qishki — baqorgi mavsumda oqsillarning o‘rtacha qiymati maksimal me’yorlardan 2,64% gacha ortib ketgan.
Taomnomolardagi asosii minerallar tarkibini o‘rganish maqsadida natriy, kaliy, kalsiy, magniy, fosfor va temir miqdorini A.A.Pokrovskiyning oziq-ovsat mahsulotlarining ximiyaviy tarkibi zqaqidagi qo‘llanmasi yordamida hisoblandi. Bemorlar sutkalik ratsionida qishki - baqorgi va yozgi-kuzgi mavsumlarda kalsiy va natrii mikroyelementlarining yetishmasligi, ya’ni kalsiy miqdori barcha tekshirilgan oylarda fiziologik me’yorlardan 1,3-2,1 marta kamligi aniqlangan.
Ovqat allergiyasi (OA) keng tarqalgan kasallikdir, aholi orasida tarqalishi 0,1% dan 50% gacha. Ovqat allergiyasining klinik ko‘rinishlari keng doirani qamrab oladi, masalan, teri, oshqozon-ichak trakti va nafas yo‘llarining kasalliklari. Oral allergiya sindromi (OAS) ko‘rinishlaridan biri polen sezgirligi bilan bog‘liq bo‘lgan oziq-ovqat allergiyasi. OAS termolabil o‘simlik gulchanglari, yangi meva va sabzavotlar oqsillarning homologiyasi bilan tavsiflanadi [89].
AK larda parxez ovqatlanish ratsionidan aniqlangan va gumon qilingan barcha oziq-ovqat allergenlarini cheklash orqali amalga oshirilishi kerak. Agar oziq-ovqat allergenlari noma’lum bulsa, cheklovchi parzqez usuli 1—2 hafta davomida (bemorga ta’sir qilgan mahsulot topilgunga qadar ratsiondagi turli mahsulotlar ketma —ket cheklab boriladi) qo‘llanadi. Keyin maxsus gipoallergen yoki individual parxezdan foydalaniladi. OA bilan orrigan bemorlar ovqatlanishini mutanosiblash orqali kup natijalarga erishish mumkin. OA kelib chiqishini oldini olish va uni kamaytirish uchun barcha chora — tadbirlarni bola tug‘ilmasdanoq, ya’ni homiladorlik davridan boshlash kerak.
Homiladorlik davrida onaning ovqatlanish holati, yashash sharoitiga qancha ahamiyat berilsa va ko‘riklardan o‘tkazib, nazorat ostiga olinsa, tug‘iladigan bolada turli kasalliklar, jumladan homiladorlik davrida parxez tutib, undan kup mahsulotlarni cheklaganda bolaga yordam berishi, ya’ni parxezning foydasi xali tuliq o‘rganilmagan. Oilada atopik kasalliklar mavjud bo‘lganda ayniqsa, ona ko‘krak suti bilan bolani boqish davrida yuqori allergen mahsulotlardan holi bo‘lgan parxezga amal qilishi maqsadga muvofiq bo‘ladi. Bolani ko‘krak suti bilan boqishning ko‘p afzalliklari bo‘lib, barchaga buni tavsiya qilish zarur.
Bolani ko‘krak suti bilan boqish tashqi muhit turli omillariga nisbatan unda moslashish yuzaga kelishiga juda katta ta’sir ko‘rsatuvchi omil hisoblanadi. Bolani ko‘krak suti bilan boqish unda O A ni oldini olishda muhim rol o‘ynaydi.
Quyidagi parxezlarga amal qilingan: sigir suti cheklangan (62%), tuxum cheklangan (20%), laktozadan holi (14%), dondsiz (20%) va rangli qo‘shimchalarsiz (20%). Parxezga bemorlar quyidagi sabablar: gastrointestinal (47 %), dermal (51 %), asab tizimi (2/%) shikoyatlari bo‘yicha amal qilishgan. 65% hollarda bemorlarniig ota- onalari parxezni samarador deb baholaganlar, 61% hollarda esa hech qanday muammo kelib chiqmagan [104|.
Bemor uchun parxez yordamida davolash usulini tanlash bemor organizmidagi patologik jarayonning ogirligiga, teridagi lanish va infiltratsiya jarayonlarining darajasiga, anitslangan sababchi allergenlarga bogliq. OA bilan kasallangan bolalarda gipoallergen parxezga qat’iy amal qilinganda 90% hollarda kasallik kechishi yaxshilangan va ularning 1/3 qismida kasallik belgilari umuman yo‘qolgan [54].
Tarkibida feniletilamin (shokolad, pishlots, qizil vino), natriy nitrit (mikroblarga tsarshi ta’sirga ega konservant — antioksidant bo‘lib, pishlou marinadlar tayyorlashda ishlatiladi) satslovchi mahsulotlarning zqam allergik reaksiya chatsirish xususiyati kuchli. Ularniing ta’sir mexanizmi tuliq urganilmagan, lekin taxminlarga kura, mukoproteidlar denaturatsiyasi, SIgA molekulyar tarkibining buzilishi, monoaminooksidazaning fermentativ faolligi ingibitsiyasi yuzaga keladi. Alkogol tarkibidagi etanol aldegid kuchli gistamin liberatori hisoblanadi va ba’zi qizil vinolarda gistamin yuqori konsentratsiyalarda saqlanadi. Ba’zi kimyoviy moddalarga sensibilizatsiyalangan kishilarda yangi sabzavot va mevalarga nisbatan OA yuzaga kelishi mumkin. Bunda oziq —ovqat antigenlari emas, balki bu mahsulotlar tarkibidagi pestitsidlar allergik reaksiya kelib chidishida rol uynaydi. Muzlatilgan mahsulotlarni iste’mol dilganda dam ba’zilarda allergik reaksiyalar kelib chidishi mumkin, bunga asosiy sabab — oziq —ovqat allergenlari emas, balki ushbu mahsulotlarga ishlov berishda ishlatiladigan kimyoviy moddalar hisoblanadi. Ovqatga turli hashoratlar, antibiotiklar, ximikatlar, dorilar, bakteriya va zambug‘lar tushib qolganda («ovqat allergiyasi») ham psevdoallergik reaksiyalar kelib chiqishi mumkin [60].
Bemorlar ratsionida oson o‘zlashtiriladigan oqsillar bo‘lishi, allergik reaksiyalar chaqirish ehtimoli ko‘p bo‘lgan oqsillar miqdorini kamaytirish muhim hisoblanadi. Umuman olganda allergik xastaliklar bilan og‘rigan bemorlar sutkalik ratsionida oqsillar miqdorini sog‘lom shaxslarnikiga nisbatan chegaralash yaxshi natija beradi. Lekin kasallik og‘ir va sust kechuvchi teri simptomlari bilan o‘tsa, uzoq davom etgan gormonal davolashda oqsillar miqdori sutkalik ratsionda oshiriladi.
Bemorlar ratsionida yog‘lar miqdori sog‘lom shaxslar uchun tuzilgan yosh va jins aspektlariga muvofiq me’yorlar bo‘yicha qoldiriladi. Ovqat allergiyasi bilan og‘rigan bemorlar sutkalik ratsionida tez parchalanuvchi uglevoddar miqdori kamaytiriladi va bemorlarning uglevodlarga bo‘lgan ehtiyoji sekin so‘riluvchi uglevoddar hisobiga qondiriladi. Shuni esda tutish lozimki, katta miqdordagi tez so‘riluvchi uglevoddar (shakar, asal, murabbo, shokolad) organizmning allergiyaga «tayyorgarligini» oshiradi.
OA tufayli oziq-ovqat mahsuzulotlarini cheklash natijasida ko‘pgina zararsiz mahsulotlar ham chegaralanishi mumkin. Parxezdagi keraksiz cheklashlar muammoni yanada chigallashtirishi mumkin. Keraksiz cheklashlarning oldini olish uchun OA diagnozini tuliq isbotlash kerak. Allergen oziq ovqat mahsulotlarini topish va ularning o‘rniga boshqa mahsulotlarni berish, allergen oziq-ovqat mahsulotlarini iste’mol qilishdan saqlanish choralarini aniqlash kerak. Oziq-ovqat bilan bog‘liq muammolarni erta hal qilish uzoq muddatga sog‘lom bo‘lishga yordam beradi.


NATIJALAR TAHLILI
Allergik kasalliklar, jumladan, OA xastaligining keyingi yillarda o‘sib borishi, olimlar izlanishlarining ko‘rsatishicha, yer yuzidagi aholining 2/3 xismi allergik tabiatli kasalliklar bilan xastalanishi ushbu kasalliklar profilaktikasi hamda davolash tizimida o‘ziga xos chora — tadbirlarni ishlab chiqishni talab qilmoqda. OA xastaligining profilaktikasida eng asosiy usul aholi ovqatlanish holatini sinchkovlik bilan o‘rganish va uni mutanosiblash bo‘lib qolmoqda.
Oziqlanish holati, ya’ni. xavfsizlik darajasi energiya va bir qator (birinchi navbatda zarur) oziq moddalar katta darajada inson salomatligini belgilaydi.
Semirib ketish, surunkali charchoq sindromi, teri va soch kasalliklari, osteoporoz, erta qarish kabi muammolar, birinchi navbatda, organizm uchun zarur bo‘lgan moddalar va aksincha, zararli moddalarni o‘z ichiga oladi hamda noto‘g‘ri ovqatlanish natijasidir. [47].
Inson butun umri davomida ekologik omillar - atrof-muhit va ijtimoiy kabi omillar ta’siri ostida bo‘ladi, ushbu omillarning barchasi bevosita inson hayotiga, sog‘lig‘iga va, pirovardida, umr ko‘rish davomiyligiga ta’sir qiladi. Aholi salomatligining turli omillari to‘rtta shaklda baholanadi: turmush tarzi, inson genetikasi (biologiyasi), atrof-muhit va sog‘liqni saqlash [5, 77].
Ekologik vaziyatning yomonlashuvi oziq-ovqat mahsulotlarining radionuklidlar, zaharli elementlar (simob, mishyak, qo‘rg‘oshin, rux, mis, kadmiy), nitro birikmalar (nitratlar, nitritlar, nitrozaminlar), pestitsidlar, antibiotiklar bilan ifloslanishi bilan bog‘liq. Bu oxir-oqibat ichki organlarning ifloslanishiga olib keladi, bu moddalar inson organizmida salbiy oqibatlarga olib keladi.
Noqulay ekologik sharoitga ega bo‘lgan hududlarda yashovchi fuqarolar uchun almashtirib bo‘lmaydigan muhim moddalarga bo‘lgan ehtiyoj yuqori ekanligi aniqlangan (V.B. Spirichev bo‘yicha) [76]. Inson organizmidan ksenobiotiklarni olib tashlash, tananing kurashishini oldini olish uchun diyetada vitaminlar (A, C, E, b-karotin va boshqalar), antioksidantlar, polifenollar, tolalar, ayniqsa, ba’zi og‘ir metallarni bog‘laydigan pektinlar, radionuklidlar kabi moddalar etarli miqdorda bo‘lishi kerak [56, 62].
To‘g‘ri ovqatlanish inson salomatligini ta’minlashning eng muhim omili, uning
belgilaydigan tashqi salbiy ta’sirlarga qarshilik ko‘rsatish qobiliyati sifati va umr ko‘rish davomiyligiga ta’sir qiladi. Insoniyat jamiyati rivojlanishining hozirgi bosqichining xususiyatlari jismoniy kamayishi va neyro-emotsional stressning kuchayishi bilan tavsiflanadi. hayot, ish va ovqatlanish ritmining o‘zgarishi, bu energiya xarajatlarining, ayniqsa, shaharlarda yashovchi aholining, shuningdek, iste’mol qilinadigan oziq-ovqat miqdorining pasayishiga olib keladi [28].
Hozirgi vaqtda oziq-ovqat allergiyasi muammosi saqlanib qolmoqda. Dunyo bo‘yicha Sog‘liqni saqlash tashkilotlari aholining 47% allergik kasalliklardan aziyat chekmoqdaligini ma’lum qilgan. Oziq-ovqat bilan bog‘liq yuqori sezuvchanlikni aniqlash uchun zarur bo‘lgan yangi diagnostika usullari mavjud [43].
Shifokorlar mintaqadagi ekologik vaziyat bilan allergiya, bronxial astma, saraton bilan og‘rigan odamlar sonining ko‘payishi o‘rtasida to‘g‘ridan-to‘g‘ri bog‘liqlikni aniqladilar. Xrom, nikel, berilliy, asbest kabi ishlab chiqarish chiqindilari va ko‘p pestitsidlar saraton kasalliklariga sabab bo‘ladi. O’tgan asrda bolalarda saraton deyarli noma’lum edi, va endi u tobora keng tarqalgan. Biosferaning ifloslanishi natijasida yangi, ilgari noma’lum kasalliklar paydo bo‘ladi. Ularning sabablari juda o‘rnatish qiyin. Turli ekzoallergenlar chaqiradigan kasalliklar keng tarqalgan bo‘lib, ularning chastotasi o‘sish tendensiyasiga ega bo‘lib bormoqda [39].
Ushbu kasalliklarining asosiy patogenetik mexanizmi bo‘lib yuqori immunlogik reaktivlik xizmat qiladi, u immun (sistemaning alohida omillari: ma’lum sinf antitelolari (ko‘pincha IgE), sensibilizatsiyalangan limfotsitlar, ularning A turlari ko‘p ishlab chiqarilishi (giperproduksiya) bilan xarakterlanadi.
Odatda oziq-ovqatlar sezuvchanlik xususiyatiga ega bo‘lmagan birikmalarga (aminokislotalar va boshqa antijenik bo‘lmagan tuzilmalar) bo‘linadi va ichak devori hazm bo‘lmaydigan moddalarni o‘tkazmaydi. Muayyan sharoitlarda sezgirlashtiruvchi faollikka ega yoki psevdo-allergik reaktsiyalarni keltirib chiqarish qobiliyati bo‘lishi mumkin bo‘lgan mahsulotlar mavjud. Tartibsiz ovqatlanish, kamdan-kam yoki tez-tez ovqatlanish oshqozon sekretsiyasining buzilishiga, gastritning rivojlanishiga, shilimshiqning yuqori sekretsiyasiga va oziq-ovqat allergiyasining shakllanishiga olib keladigan boshqa kasalliklarga olib keladi [74].
O’tgan o‘n yilliklar davomida rivojlangan mamlakatlarda oziq-ovqat mahsulotlariga allergiyalar ko‘paydi va rivojlana boshladi. U bog‘langan oziq-ovqat sifatining pasayishi va tabiiy ovqatlar arzon analoglari bilan almashtirilishi sababli kelib chiqdi [117]. OA keng tarqalgan kasalliklardan biri bo‘lib, dunyoning turli mamlakatlarida uning ortib borishini ekologik vaziyatning yomonlashuvi, turli oziq —ovqat qo‘shimchalaridan keng foydalanish, ovqat hazm qilish a’zolari kasalliklari sonining ortishi, ko‘krak yoshdagi bolalarning sun’iy boqish usuli ko‘payayotgani bilan izohlanadi [39].
Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti ma’lumotlariga ko‘ra, salomatlik jismoniy, ruhiy va ijtimoiy farovonlik holati bo‘lib, nafaqat kasallik yoki nogironlikning yo‘qligidir. Inson salomatligi darajasi 50-60% yashash sharoitlariga bog‘liq, 20% irsiyatga, 20% atrof-muhit va ekologiyaga, 10% tibbiy yordamga bog‘liq. Keyingi o‘n yillikda atrof — muhitning antroponoz zararlanishi geometrik progressiya bo‘yicha oshib bormoqda va uning oqibatida ekologik muhitdagi o‘zgarishlar hamon muammoligicha qolib kelmoqda.Eng kup uchrovchi va muhim ekolgik kasalliklarga nafas a’zolarining surunkali nospetsifik kasalliklari, reproduktiv funksiya va chapaloiyvap kasalliklari, allergik hamda autoimmun xastaliklar, usmalar, qon va yurak-qon tomir kasalliklari, kasb kasalliklari misol bo‘ladi [73].
Chin OA faqat erta bolalik davrida yuzaga keladi va butun umr saqlanib qoladi, bir yoki bir necha mahsulotga nisbatan allergik rayeaksiya bilan kechadi. OA ning bonnsa bir turi mavjud bo‘lib, u kuproq uchraydi va MIT holatiga bog‘liq ravishda rivojlanadi. Bunda disbakterioz, surunkali gastrit, surunkali xoletsistit va boshqa kasalliklar ahamiyatga ega bo‘lib, asab tizimining holati va eliminatsion fon ham muhim rol o‘ynaydi. Bu holatda alohida ovqat allergenlari allergik reaksiya vujudga kelishida yetarli bo‘lmaydi, biroq ularning birgalikdagi (summatsion) ta’siri kasallik yuzaga kelishiga sabab bo‘ladi [25].
Allergik kasalliklar siklik ravishda kechgani uchun (avj olish davri tinch davr bilan almashib) bu patolgiya uchrash tezligini o‘rganish uchun alohida tekshirish usullarini talab qiladi. Shaharlar allergolog —shifokorlar bilan yetarli darajada ta’minlamaganligi uchun 45% ga yaqin bemorlar hisobda turmaydi [69].
Yuqori sensibilizatsiya xususiyatiga ega mahsulotlar ko‘lami keng bo‘lib, ko‘pincha sut, tuxum, baliq, qulupnay, sitrus mevalari, yong‘oqlar, banan, tomat, bug‘doy, shokolad, asal, mollyuskalar allergiya chaqiradi. Sigir suti juda kup hollarda, ayniqsa, bolalarda OA ga sabab bo‘ladi va ular yoshi ortgan sayin sutga nisbatan sezuvchanligi kamaya boradi. Ikra, krevetkalar, krablar, qisqichbaqasimonlar va boshqa dengiz mahsulotlarini ko‘tara olmaslik holatlari ma’lum. Ayniqsa, daryolar buyida yashovchi aholida baliqqa nisbatan allergiya ko‘p uchraydi. Cho‘chqa, tovuts, ot go‘shtlari mol va qo‘y go‘shtlariga nisbatan ko‘proq allergiya chatsiradi. Meva va sabzavotlvr ichida pomidor, sabzi, piyoz, tsovun, shaftoli, sitrus mevalari, tsulupnay, malina, qora smorodinaning allergenlik xususiyatlari boshqalariga nisbatan kuchli hisoblanadi. Yong‘oq eng ko‘p tarqalgan allergenlardan bo‘lib, ba’zan tort yoki shokoladda ozgina yong‘oq qo‘shilgan bo‘lsa ham kuchli allergik reaksiya vujudga kelishi mumkin. Ammo allergik reaksiya yong‘oqning qaysidir turiga nisbatan tanlangan bo‘ladi. Sut, tuxum, mevalarga nisbatan allergiya qaytalamasligi mumkin, lekin yong‘oq va baliqlarga nisbatan allergiya juda turg‘un bo‘ladi [66].
Ichak disbiyozining mavjudligi, hatto subkompensatsiyalangan shakllari ham ko‘pincha ichaklarida mahsulotlarining hazm qilish jarayoni to‘liq bo‘lmasligini keltirib chiqaradi. Ular, o‘z navbatida ovqat allergiyalari klinik ko‘rinishlarni qo‘llab-quvvatlaydi, chunki ular o‘zlari alergen bo‘lishi mumkin va shu bilan birga oshqozon-ichak traktining shilliq qavatida yallig‘lanish o‘zgarishlarini kuchaytiradi [41].
Shunday qilib, klinik tadqiqotlar va adabiyot ma’lumotlari natijalariga ko‘ra, allergik kasalliklar aniq bo‘lishi mumkin degan xulosaga kelish enterosorbsiya fonida hujayra va gumoral immunitetning oshishi sodir bo‘ladi, T-limfotsitlar miqdori, eozinofiliya kamayadi, aylanma immun komplekslar darajasi pasayadi, M va E immunoglobulinlari barqarorlashadi, qichishish kamayadi va shish va qavaqrchiqlar kamayadi. [58].
Izlanish O’zbekiston Respublikasi sog‘liqni caqlash vazirligi qoshidagi ilmiy - ixtisoslashgan allergologiya markazi bazasida va Toshkent tibbiyot akademiyasi bolalar, o‘smirlar va ovqatlanish gigiyenasi kafedrasida (kafedra mudiri prof. N.J.Ermatov) olib borildi.
Klinik va allergologik tekshiruvga oziq —ovqat mahsulotlariga nisbatan yuqori sensibilizatsiya xususiyatiga ega bo‘lgan 15 yoshdan oshgan allergologiya markazida statsionar sharoitda davolangan 22 nafar va ambulator sharoitda davolangan 282 nafar bemorlar 131 nafar maktab o‘quvchilari jalb qilindi. Allergik kasalliklar bilan xastalangan bemorlar faktik ovqatlanishini o‘rganish maqsadida TTA ovqatlanish tarmmog‘ida 2021 — 2022 yillarda allergik kasalliklar bilan kasallangan bemorlar uchun tuzilgan 75 ta taomnomalar (menyu —raskladka) ni hisob —kitob usullari yordamida o‘rgandik.
Bemorlarni klinik va tibbiy - ijtimoiy tekshiruvdan o‘tkazildi. Tibbiy-ijtimoiy tekshiruv tibbiy skrining tekshiruv, bemorlar tibbiy varaqasidan ko‘chirma, maxsus tuzilgan karta —anketa bo‘yicha so‘rov asosida o‘tkazildi. Anketa yordamida so‘rov o‘tkazilganda bemorlarning yoshligida o‘tkazgan kasalliklari. surunkali kasalliklari, ijtimoiy holati, oilasi va oilasidagi holat, allergik kasalliklarning naslida mavjudligi, ovqatlanish xususiyatlari, allergik reaksiya chakiruvchi oziq-ovkat mahsulotlari, dori-darmonlar, o‘simlik va maishiy chang va boshqa allergenlarga munosabati kabi omillarga e’tibor qaratildi.
Taomlarning ximiyaviy tarkibini laborator usullar yordamida tekshirishdan avval namuna olish tartibiga asosan quyidagilarni amalga oshirdik. Tayyor taomni ovqat tarqatish joyidan va bemorlarga berilayotganda olindi. Namunani olishdan avval ov1qat tayyorlash oshxonasi ogoqantirilmadi. Tekshirish uchun olingan namunalarda taomlarning temperaturasini metall tilofli spirtli termometr yordamida ovqatlarga 1—2 minut davomida solib aniqlandi. Olingan namunalarni ilgaridan vazni tortilgan laboratoriya idishlariga joylandi. Birinchi va ikkinchi taomlarga xom —ashyoning tutri solinganini tekshirish maqsadida tarqatish joyidan qushimcha ravishda 100 — 200 gramm vaznda yogsiz va soussiz qismidan va aloqida sousidan namuna olindi.
Taomlarning ximiyaviy tarkibini tekshirishdan avval barcha taomlarning vazni tarozida tortish yuli bilan aniqlandi. Birinchi taomlarda tarkibidagi barcha mahsulotlar, bo‘lmaydigan qismi chiqarib tashlangandan so‘ng, gomogenizatsiya qilindi. Yeb bo‘ladigan qismi tarozida tortildi. Ikkinchi taomlarda ham yeb bo‘lmaydigan qismi olib tashlandi va qolgan qismi maydalagichda maydalandi.
Izlanishlarimiz natijasida OA va bonnsa allergik kasalliklar bilan og‘rigan bemorlar ichida asosan ayollar salmog‘i yuqori ekani aniqlandi. Bu xastaliklar bilan, ayniqsa, mehnat qilish qobiliyati yuqori bo‘lgan va fertil yoshdagi (20 — 39 yosh) ayollar ko‘proq kasallanishi ma’lum bo‘ldi. Erkaklar orasida AK asosan 30 — 39 yoshda va OA kasalligi 40 — 49 yoshda eng yuqori ko‘rsatkichlarga ega ekanligi muammoning naqadar dolzarb ekanini isbotladi. O’smirlik yoshidagi qizlarda ham yigitlarga nisbatan yuqori natijalar olingan.
OA bilan kasallangan bemorlarni davolashda eng samarali usul parxez yordamida davolash usuli bo‘lib, tibbiyot soqasida xizmat qilayotgan shifokorlardan hududimiz iqlimi, aqolining yashash sharoiti, milliy xususiyatlarini xisobga olib, har bir bemorning indiidual xususiyatlarini e’tiborga olgan holda bu muammoga yondoshish talab qilinadi.
Kasallanish aholi salomatligining muhim ko‘rsatkichi bo‘lib, hayotning ijtimoiy — iqtisodiy sharoitlarini baholash mezoni hisoblanadi. Kasalanish ko‘rsatkichini o‘rganish yordamida turli kasalliklarni oldini olish va davolash ishlarining darajasini aniqlash, aholi salomatligini yaxshilash bo‘yicha chora- tadbirlarni ishlab chiqish mumkin bo‘ladi.
Allergik kasalliklar bilan xastalangan bemorlar soni yer yuzida tobora ortib borayotgani va kasallik tarqalish chastotasi har bir xalkning o‘ziga xos turmush tarziga bog‘likligini isbotlash maqsadida, turli mamlakatlarda turli xildagi allergenlarga nisbatan allergik reaksiyalar kuzatilishini hisobga olgan xolda izlanish olib bordik.
Murojatlar bo‘yicha kasallanish ko‘rsatkichini bemorlar yoshi, jinsi buyicha tahlil qilganda quyidagilar aniqlandi. Oziq —ovqat mahsulotlariga nisbatan allergiya bilan kasallangan va allergologiya markazi poliklinikasida ambulator sharoitda davolangan 87 ta bemorlarning aksariyatini 14-18 yoshdagi (49,4%) bemorlar tashkil qildi, ulardan 30 nafari (34,5%) qizlar, 13 nafari (14,9%) o‘g‘il bolalar bo‘lib chiqdi. Bolalar ichida 7-14 yoshda OA 50,6% ni tashkil etdi, ulardan 21 nafari (24,1%) qizlar, 23 nafari (26,5%) o‘g‘il bolalar edi.
Xastalik boshqa guruh allergenlariga ham sezuvchanlik bilan kechishi ma’lum bo‘ldi. 7-14 yoshdagi (21,8%) va 14-18 yoshdagi (45,9%) bemorlarda osimlik changlari, uy changi, hayvonlar allergenlariga nisbatan sezuvchanlik aniqlandi.
Oziq — ovqat mahsulotlariga nisbatan allergiya bilan kasallangan va allergologiya markazi poliklinikasida ambulator sharoitda davolangan 87 nafar bemorlarga poliklinika vrachlari tomonidan qo‘yilgan tashxislar asosida allergik kasalliklarning uchrash chastotasini taxlil xilganimizda bemorlarning aksariyatini ayollar tashkil qilishi ma’lum bo‘ldi.
Jumladan, qavarchiqlar tekshirilgan qizlarning 15 nafarida, o‘g‘il bolalarning 11 nafarida, allergik dermatit xastaligi qizlarning 10 nafarida, o‘g‘il bolalarrning 7 nafarida, uchrashi ma’lum bo‘ldi. Ovqat allergiyasi tashxisi bilan davolangan qizlar barcha bemorlarning 58,6% ini, o‘g‘il bolalar esa 41,4% ini tashkil qildi.
18 nafar qiz va 12 nafar o‘g‘il bolalarni allergik rinit OA bilan birga kechishi ma’lum bo‘ldi. Bemorlar ichida 1 nafar qizda dori allergiyasi ham bezovta qilishi aniqlandi. 8 nafar qizda va 6 nafar o‘g‘il bolalarda boshqa allergik kasalliklar mavjudligi qayd qilingan.
Pollinoz va allergic rinit bilan kasallanish ko‘rsatkichlari bolalar orasida ancha yuqori bo‘lib, barcha tekshirilgan bemorlar ichida 34,5% ni tashkil qildi.
Bemorlarda surunkali xastaliklarning jins bo‘yicha uchrash chastotasini aniqlab, quyidagi natijalarni oldik: Tekshirilgan bemorlar ichida anamnezida asosan allergik xastaliklar bilan oirgalikda me’da —ichak, nafas va jigar, ug yo‘llari xastaliklari bilan xastalangan o‘g‘il bolalar va qizlarning yosh guruhlari bo‘yicha taqsimlanishi diagrammada aks ettirilgan.
Barcha tekshirilganlar ichida me’da—ichak kasalliklari erkaklar orasida 3,2% bemorda, qizlar orasida esa 8,2% bemorda, nafas a’zolari kasalliklari erkaklar orasida 3,9% bemorda, qizlar orasida esa 6,7% bemorda, jigar va o‘t yo‘llari kasalliklari esa o‘g‘il bolalar orasida 2,1 % bemorda, qizlar orasida esa 8,5% bemorda qayd qilindi. Umuman olganda o‘g‘il bolalar orasida 9,2% hollarda va qizlar orasida 23,4% hollarda surunkali kasalliklar bilan xastalanish kuzatildi. Bu ko‘rsatkichlar, albatta nisbiy, chunki ko‘p hollarda bemorlar ambulator kartalarida ularning anamnezidagi o‘tkazgan barcha kasalliklari to‘liq yoritilmaganligini e’tiborga olish muhim.
Bemorlarning yosh bo‘yicha tahlilida quyidagilar aniqandi. Ambulator kartalarida teri skarifikatsion sinamalari qayd qilingan bemorlarning qaysi mahsulotlarga nisbatan musbat reaksiya berishini urganib chiadik. Bemorlarga asosan limon, apelsin, mol go‘shti, tovutq go‘shti, sigir suti, guruch yormasi, ovsyanka yormasi, butdoy uni, javdar uni, treska va xek baligi, grechka yormasi, tovuq tuxumi, tuxum oqsili, kakao kabi oziq-ovqat allergenlari bilan teri —skarifikatsion sinamalari o‘tkazilgan. Tekshiruvlar natijasida quyidagi oziq-ovqat allergenlariga musbat javob aniqlandi.
Tekshiruvlar natijasida qizlar va o‘g‘il bolalarda limon (5,7% va 4,6%), baliq (3,4 va 2,3%), sigir suti (3,4), tuxum (5,7% va 3,4%), qulupnay (9,2% va 8%), shaftoli (11,5% va 9,2%), dukkakli mahsulotlar (6,9% va 5,7%) ga nisbatan laborator sinamalarida musbat javob aniqlandi.
Biz tuzgan maxsus anketa yordamida so‘rov natijasida 60 ta o‘quvchida, ya’ni tekshirilgan maktab o‘quvchilarining 45.7% ida 36 ta qiz (27.2%), 24 ta o‘g‘il bola (18.3%) da ba’zi oziq-ovqat mahsulotlarini ko‘tara olmaslik va allergiya holatlari mavjudligi aniqlandi.