Amaliy ish 2

foydalanish samaradorligi ko’rsatkichi ham aniqlanadi. Bu ko’rsatkich olingan 
mahsulot hajmining yer maydoniga (gektarga) nisbati bilan hisoblanadi. 
Ishlab chiqarish samaradorligini oshirish uchun unga ta’sir qiladigan omillarni 
ham bilish zarurdir. Ishlab chiqarish samaradorligini oshirishga bir qancha omillar 
ta’sir qiladi: 
1. Ilmiy-texnik taraqqiyotni tezlashtirish va uning natijalarini tezlik bilan ishlab 
chiqarishda qo’llash. 
2. Ishlab chiqarishni ratsional joylashtirish, ixtisoslashtirish va kooperatsiyalash. 
3. Iqtisodiyotning tarkibiy qismlarini va uning tashkiliy bo’g’inlarini o’zgartirish. 
4. Ishlab chiqaruvchilarni rag’batlantirish va ularning faolligini oshirish. 
5. Mavjud tabiiy, moddiy va mehnat resurslaridan oqilona, tejab-tergab 
foydalanish, yangi, arzon, sifatli xomashyo va energiya turlarini, ekinlarning yangi 
hosildor navlarini, chorva mollarining mahsuldor zotlarini topib ishlab chiqarishga 
joriy qilish. 
6. Kishilarning bilim saviyasini, malakasini oshirish, yetuk ishchi va 
mutaxassislar tayyorlash. 

---

Tovar (rus.) — 1) ishlab chiqarish.iqtisodiy faoliyatning moddiybuyum 
shaklidagi har qanday mahsuloti; 2) sotuvchilar va xaridorlar oʻrtasida oldisotdi, bozor 
munosabatlari obʼyekti. T. bozorda sotish, ayirboshlash uchun va shu orqali 
boshqalarning ehtiyojlarini qondirish uchun ishlab chiqariladigan mehnat mahsulotidir. 
T. faqat modsiy shaklga ega boʻlmay, u turli xizmatlar, maʼnaviy neʼmatlar va boshqa 
koʻrinishlarda ham boʻlishi mumkin. T. shaklini olgan mahsulot ikki yoqlama 
xususiyatga ega boʻlishi, yaʼni bir tomondan, u faqat sotish uchun ishlab chiqarilgan, 
ikkinchidan, kishilarning bironbir ehtiyojini qondira olishi kerak. Iqtisodiyotda T.ning 
bu ikki yoqlama xususiyati — isteʼmol qiymati, uning mehnat mahsuli ekanligi qiymat 
tarzida oʻrganiladi. 
T.larning isteʼmol qiymati ularning boshqa tovarlar bilan almashtirish imkonini 
beradi. Shuning uchun tovar ishlab chiqaruvchilarni tovarning almashuv qiymati 
qiziqtiradi. Tovarlarni sotishdagi ularning narx koʻrsatkichi almashuv qiymatini 
koʻrsatadi. T.ning almashuv qiymati — biror turdagi isteʼmol qiymatning boshqa 
turdagi isteʼmol qiymatga ayirbosh qilinadigan miqdoriy nisbatdir. Tovarlarning 
almashuv qiymatiga qarashlarda turlicha taʼlimotlar mavjud boʻlib, ulardan biri 
"qiymatning mexnat nazariyasi" deb nom olgan. Bu nazariya asoschilari A.Smit, D. 
Rikardo, U.Petti va boshqa fikricha, tovarlarning tabiiy xususiyatlaridan birortasi — 
ogʻirligi, shakli, hajmi kabilar almashuv qiymatiga asos boʻla olmaydi, uning asosini 
tovarga sarflangan mexnat, almashishning zarur shartini esa ayirboshlanadigan 
tovarning har xil isteʼmol qiymatlari (xususiyatlari) tashkil etadi. Lekin har xil 
tovarlarning isteʼmol qiymati sifat jihatidan turlicha boʻlishi mumkin. Bu qarash 
tarafdorlarining fikricha, tovarlarni miqdor va sifat jihatlardan solishtirish, yaʼni 

---

barobarlashtirish asosi faqat unga sarflangan mehnat boʻlishi mumkin. T.da 
mujassamlashgan ijtimoiy mehnat uning qiymatini tashkil qiladi. 
Avstriya iqtisodiyot maktabi namoyandalari fikricha, ayirboshlash mutanosib 
tovarlarning isteʼmol uchun qay darajada foydaliligi, yaʼni nafliligi (qarang Naflshshk) 
bilan belgilanadi. Bozor iqtisodiyoti sharoitlarida T.da gavdalangan mexnat va uning 
nafliligi T. qiymatini vujudga keltiradi.