Amaliy mashG’ulotlar texnologiyasi 1-mavzu. Nuqta kinematikasi, Qattiq jism kinematikasiga doir masalalar yechish
Download 1.24 Mb. Pdf ko'rish
|
|
Vizual materiallar 1-ilova Mavzu: Elektromagnetizmga doir masalalar yechish. Reja: 1. Tokning magnit maydoniga doir masalalar yechish. 2. Magnit induktsiyasi. Magnit oqimiga doir masalalar yechish. 3. Amper qonuni. Lorents kuchiga doir masalalar yechish. 4. Moddalarning magnit xossalariga doir masalalar yechish.
bilimlarini mustahkamlash. O’quv faoliyatining natijalari: - Tokning magnit maydoniga doir masalalarni tushunadi va yechadi; - Magnit induktsiyasi. Magnit oqimiga doir masalalarni tahlil qiladi; - Amper qonuni. Lorents kuchiga doir massalarini hisoblashni o’ganadilar; - Moddalarning magnit xossalariga doir masalalar yechishni o’rganadi;
1. Tokning magnit maydoni ifodasini yozing? 2. Magnit induktsiyasi deb nimaga aytiladi? 3.Magnit oqimi deb
nimaga aytiladi? 4.Amper qonuni
deb nimaga
aytiladi? 5. Lorents kuchi ifodasini yozing? 6.Moddalarning magnit xossalari deganda nimani tushunasiz?
MAGNETIZM Magnit maydon va uning xossalari. Magnit va toklarning ta’sirlari. 1.
Magnit maydonni elektr toki (harakatlanayotgan zarralar) hosil qiladi. 2.
Magnit maydon tokka (harakatlanayotgan zarralarga) ko’rsatadigan ta’siriga qarab payqaladi. 3.
Magnit maydon elektr maydondan farqli ravishda berk uyurmali maydondir. Doimiy magnitlar ikkita shimoliy (N) va janubiy (S) qutbga ega. Domiy magnit ichida magnit maydon chiziqlari janubdan shimolga tomon magnit tashqarisida esa shimoldan janubga tomon yo’nalgan (71-rasm). Bir xil qutbli magnitlar itarishadi har xil qutbli magnitlar tortishadi (72-rasm). 71-rasm
72-rasm
Agar tokning magnit maydoniga erkin magnit strelka kiritilsa , magnit strelkaning maydon chiziqi yo’nalishi tokning maydon chizig’i yo’nalishi bilan ustma-ust tushguncha magnit streka buraladi (73-a,b- rasm) 73-rasm a
b Agar qo’zg’almas doimiy magnitning maydoniga erkin buraladigan tokli kontur kiritilsa ham tokning magnit maydon chizig’i yo’nalishi doimiy magnit bilan ustma-ust tushadi (74-a,b,rasm). 74-a-rasm 74-b-rasm
O’ng parma qoidasi: Agar o’ng parmaning ilgarilanma harakati yo’nalishi o’tkazgichdagi tok yo’nalishi bilan bir xil bo’lsa, u holda parma dastasining aylanish yo’nalishi magnit induksiya vektorining yo’nalishi bilan bir xil bo’ladi (75-a-rasm). Agar tokli o’tkazgich aylanma tok bo’lsa va tokning aylanish yo’nalishi bilan o’ng parmaning aylanish yo’nalishi bir xil bo’lsa, u holda parmaning ilgarilanma harakat yo’nalishi magnit induksiya vektori yo’nalishi bilan bir xil bo’ladi (75-b-rasm).
75 -a-rasm 75-b-rasm Tokli o’tkazgichlarda tok yo’nalishlari bir xil bo’lsa ular tortishadi, tok yo’nalishlari har xil bo’lsa ular itarishadi. Tok yo’nalishi deb musbat zaryadli zarralar yo’nalishi qabul qilingan (76-a,b-rasm).
76-a-rasm 76-b- rasm
: H B 0
[Tl] Bu yerda: μ 0 =4*10 -7 [N/A 2 =Gn/m]-magnit doimiysi; k=2*10 -7 [N/A 2 =Gn/m]- proporsionallik koeffi- sienti; μ 0 =2 π k; μ – tokli o’tkazgich kiritilgan muxitning magnit singdiruvchanligi. Amper kuchi va yo’nalishi Magnit maydoni tomonidan tokli o’tkazgichga ta’sir qiladigan kuch Amper kuchi deyiladi. Amper kuchi magnit induksiyasi, tok kuchi, o’tkazgich qismining uzunligi va magnit induksiyasi bilan o’tkazgich qismi orasidagi burchak sinusi ko’paytmasiga teng. Magnit maydoni tomonidan magnit maydoniga kiritilgan to’g’ri tokli o’tkazgichning l uzunligiga ta’sir qiladigan kuch quyidagicha: sin
B F [N] Chap qo’l qoidasi: Agar chap qo’limizni induksiya vektorining o’tkazgichga perpendikulyar bo’lgan tashkil etuvchisi kaftimizga kiradigan qilib tutib, yoyilagn to’rt barmoq tok yo’nalishi bo’yicha ochilsa, 90 0 ga kerilgan bosh barmog’imiz esa o’tkazgich kesmasiga ta’sir etuvchi kuchning yo’nalishini ko’rsatadi (77-rasm). Bir-biridan d masofada joylashgan va l uzunlikka ega I 1 va I 2 parallel toklarning ta’sir kuchi: ] [
I 2 1 2 1 0 Н d l I I k d l I F Magnit maydoniga kiritilgan tokli berk konturda yuzaga keladigan burovchi moment (α- magnit maydoni yo’nalishi bilan kontur tekisligiga tushirilgan normal
orasidagi burchak, S- kontur yuzi) : sin S I B M [N∙m] 77-rasm
Harakatlanayotgan zaryadli zarraga magnit maydoni tomonidan ta’sir qiluvchi kuch Lorens kuchi deyiladi. Magnit maydonida harakatlanayotgan elektr zaryadga ta’sir etuvchi kuch , shu zaryad miqdori, zaryad tezligi, magnit maydon induksiya vektori, tezlik bilan induksiya vektori orasidagi burchak sinusi ko’paytmasiga teng. ] [ sin Н B q F Л Agar chap qo’limizni V magnit induksiyasining zaryad tezligiga perpendikulyar bo’lgan tashkil etuvchisi kaftimizga kiradigan qilib tutib , yoyilgan to’rt barmog’imiz musbat zaryad yo’nalishida (manfiy zaryad yo’nalishiga teskari yo’nalish) ochilsa, 90 0 ga kerilgan bosh barmog’imiz zaryadga ta’sir etuvchi F L Lorens kuchining yo’nalishini ko’rsatadi.(79-rasm)
79-rasm Lorens kuchi zarraning kinetik energiyasini va tezligining modulini o’zgartirmaydi, faqat tezlik yo’nalishini tinimsiz o’zgartiradi. Shuningdek Lorens kuchi bajargan ishi xam nolga teng. m B q B q m T B q m r 2 1 ; 2 ; Magnit oqimi. Elektromagnit induksiya qonuni Agar n
deb, magnit induksiya vektorining moduli B, S yuza hamda B
n
kosinusi ko’paytmasiga aytiladi. cos S B Ф
[Vb]
Solenoiddan (simli g’altak) o’tuvchi magnit indksiya oqimi.(N-o’ramlar soni, l-g’altak uzunligi,I - altakdagi tok kuchi) S l N I Ф 0 Agar solenoid ichiga ikki xil μ 1 va μ 2 singdiruvchanlikka ega bo’lgan o’zaklar kiritilsa, magnit oqimi quyidagicha: (l 1 ,l 2 --1-va 2- o’zaklar uzunliklari). 2 2
1 0
l S N I Ф 4-ilova Aktiv uzunligi 5 sm bo’lgan o’tkazgichga 50 mN kuch bilan ta’sir qilib turgan magnit maydon induksiyasi qanday? O’tkazgichdagi tok kuchi 25 A. O’tkazgich magnit maydon induksiyasiga perpendikulyar joylashgan. Berilgan
2 10 * 5 5 F=50 mN=5*10 -2 N
I=25 A α=90
0 B=?
Echish
sin IBl F A ; sin
Il F B A
Hisoblash Tl m A N B 04 , 0 90 sin * 10 * 5 * 25 10 * 5 0 2 2
[7]dan 134, 136, 138, 140, 142, 144, 146 masalalarni birin ketin yechtiradi 5-ilova Mustaqil ish uchun vazifa: [7]dan . 135, 137, 139, 141, 143, 145, 147, 149, 151, 153
fotometriyaga doir masalalar yechish. 7.1. Amaliy mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi
Vaqti – 2 soat Talabalar soni: 25-30 nafar O’quv mashg’ulotining shakli Amaliy, aqliy hujumdan foydalangan holda Amaliy mashg’ulotining rejasi
1. Fotometriya. Qaytish qonunlariga doir masalalar yechish. 2. Yorug’likning sinish qonunlariga doir masalalar yechish. 3. Linza. Optik asboblarga doir masalalar yechish. O’quv mashg’ulotining maqsadi: Yorug’lik to’lqin nazariyasi elementlari, geometrik optika va fotometriyaga doir masalalar yechish va nazariy olgan bilimlarini mustahkamlash. Pedagogik vazifalar: - Fotometriya. Qaytish qonunlariga doir masalalarni tushuntirish va yechish; - Yorug’likning sinish qonunlariga doir masalalarni tahlil qilish; - Linza. Optik asboblarga o’gatish;
Talaba:
- Fotometriya. Qaytish qonunlariga doir masalalarni tushunadi va yechadi;
- Yorug’likning sinish qonunlariga doir masalalarni tahlil qiladi;
- Linza. Optik asboblarga doir massalarini hisoblashni o’ganadilar;
O’qitish uslubi va texnikasi Amaliy, aqliy hujum, blis-so’rov, bayon qilish, “FSMU”, klaster, insert, “Qanday” texnikasi O’qitish vositalari Fizikadan masalalar to’plami, proektor, tarqatma materiallar, grafik organayzerlar. O’qitish shakli Jamoa, guruh va juftlikda ishlash. O’qitish shart-sharoiti Doska, bo’r, proektor, kompyuter bilan jihozlangan auditoriya
Bosqichlar, vaqti Faoliyat mazmuni O’qituvchi talaba 1-bosqich. Kirish (10 min). 1.1.Mavzu, reja, uning maqsadi va o’quv faoliyatining natijalari ma’lum qilinadi (1- ilova). 1.1. Eshitadi, yozib oladi.
2-bosqich. Asosiy (60 min.) 2.1. Talabalar e’tiborini jalb etish va bilim darajalarini aniqlash uchun aqliy hujum savol javob o’tkazadi (2 -ilova)
2.2. O’qituvchi vizual materiallardan foydalangan holda masalalar yechishga doir asosiy formulalar bilan tanishtiradi va auditoriyada [7]dan 134, 136, 138, 140, 142, 144, 146 masalalarni
birin ketin yechtiradi (3-,4-ilovalar) 2.3. Talabalarga masalalarning asosiy tushunchalariga e’tibor qilishni va yozib olishlarini ta’kidlaydi. 2.1. Eshitadi. O’ylay di, javob beradi. Javob
beradi va
to’g’ri javobni
eshitadi 2.2. Ilovada berilgan ma’lumotlarni asosiy joylarini yozib oladilar berilgan masalalarni yechadilar. 2.3. E’tibor qaratadi, yozib oladi. 3-bosqich. Yakuniy (10 min.) 3.1. Mavzuga yakun yasaydi va talabalar e’tiborini asosiy masalalarga qaratadi. 3.2. Mustaqil ish uchun vazifa: [7]dan . 135, 137, 139, 141, 143, 145, 147, 149, 151, 153 masalalarni yechishni vazifa qilib beradi, baholaydi. (5-ilova) 3.1. Eshitadi, aniqlashtiradi. 3.2.
Topshiriqni yozib oladi, baholarni eshitadi.
fotometriyaga doir masalalar yechish.
1. Fotometriya. Qaytish qonunlariga doir masalalar yechish. 2. Yorug’likning sinish qonunlariga doir masalalar yechish. 3. Linza. Optik asboblarga doir masalalar yechish. Darsning maqsadi: Yorug’lik to’lqin nazariyasi elementlari, geometrik optika va fotometriyaga doir masalalar yechish va nazariy olgan bilimlarini mustahkamlash. O’quv faoliyatining natijalari: - Fotometriya. Qaytish qonunlariga doir masalalarni tushunadi va yechadi; - Yorug’likning sinish qonunlariga doir masalalarni tahlil qiladi; - Linza. Optik asboblarga doir massalarini hisoblashni o’ganadilar; 2-ilova 3-ilova OPTIKA Fotometriya Fotometriya - Yorug’lik energiyasining o’lchash usullarini o’rganuvchi optikaning bir bo’limi. Yorug’lik manbaining o’lchamlari shu manba ta’siri baxolanadigan masofalardan ancha kichik bo’lsa, bunday yorug’lik manbaini nuqtaviy manba deyiladi.
] [ 2 2 2 м м стерадиан R S 1 steradianga teng fazoviy burchak sferadan sfera radiusining kvadratiga teng yuza ajratadi. Nuqta atrofidagi butun fazoni qamrovchi to’liq fazoviy burchak quyidagicha: стерадиан R R S 4 R 4 2 2 2 Biror sirt orqali vaqt birligi ichida o’tadigan va ko’rish tuyg’usi bilan baxolanadigan yorug’lik energiyasi yorug’lik oqimi deyiladi. Boshqacha qilib aytganda , yorug’lik oqimi nurlarining biz ko’zimiz sezadigan qismiga tegishli quvvatidir. Agar biror manba biror t vaqt ichida atrofga W energiyaga ega bo’lgan ko’rinuvchi nurlar nurlasa, yorug’lik oqimi quyidagicha: ] [ ; t W Люмень Ватт сек Жоуль Ф Yorug’lik manbaidan birlik fazoviy burchakda hosil bo’lgan yorug’lik oqimi shu manbaning yorug’lik kuchi deyiladi. Agar manba Ω fazoviy burchakda F yorug’lik oqimi xosil qilsa, manba yorug’ligining kuchi I quyidagicha: кд.
канделла] стерадиан Люмень
[ ´;
I Tuliq fazoviy burchak 4π st.dan iborat bo’lgani uchun nuqtaviy manbaning kuchi quyidagicha: кд]
[ ´; 4 Ф I Yuzaning biror qismiga tushuvchi F yorug’lik oqimining shu qismning yuziga nisbati E yoritilgshanlik deyiladi. . ] [ S 2 лк люкс м люмень Ф E 1. Fotometriya deganda nimani tushunasiz? 2. Yorug’likning qaytish qonuni deb nimaga aytiladi? 3.Yorug’likning sinish qonuni deb nimaga aytiladi? 4.Linzaning optik kuchi
deb nimaga
aytiladi? 5.Linzaning kattalashtirishi deb
nimaga aytiladi? Agar manbani nuqtaviy va sfera markaziga joylashtirilgan deb xisoblasak yoritilganlik quyidagicha: ] [ 4 4 S 2 2
R I R I Ф E Agar biror sirtga yorug’lik manbaining nuri R masofada turgan sirtga α burchak ostida tushsa, yoritilganlik quyidagicha: ] [ cos 2
R I E Sirtning ravshanligi deb yorug’lik kuchi ning yorug’lik nuriga tik yuzaga nisbatiga aytiladi. . ] [ cos
2 нт нит м канделла S I B
Geometrik optika Geometrik optika - yorug’lik nurining yo’nalishini, sinish, qaytish, qonunlarini o’rganadigan optikaning bir bo’limi. Geometrik optika yorug’lik nurining ichki xususiyatlarini o’rganmay, balki nurni faqat to’g’ri chiziq deb xisoblaydi. Yorug’likning qaytish qonuni: Tushuvchi nur, qaytgan nur va ikki mugarasiga nurning tushush nuqtasidan o’tkazilgan normal bir tekislikda yotadi. Tushish burchagi α qaytish burchagi γ ga teng. Botiq va qavariq ko’zgular uchun ko’zgu formulalari quyidagicha: d f 1 1 F 1 Botiq ko’zguda d>F holatda f d 1 1 F 1 Botiq ko’zguda d d f 1 1 F 1 Qavariq ko’zguda Ko’zgu-tasvir masofasi f, va ko’zgu-buyum masofasi d larni kattalashtirish K orqali ifodalash:
K K
d F K) (1 f
Botiq ko’zguda d>F holatda
K 1
d F ) 1 (K f Botiq ko’zguda d
K K
d F K) (1 f
Qavariq ko’zguda Ko’zguning kattalashtirishi quyidagicha: F d F ёки d f h H K F F - f K ; Botiq ko’zguda d>F holatda d F F ёки d f h H K F F f K ; Botiq ko’zguda d F d F ёки d f h H K F f - F K ; Qavariq ko’zguda Ko’zguning fokus masofasi uning geometrik o’lchamiga bog’liq. ] [ 2 1
R F Yorug’likning sinish qonuni. Download 1.24 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|