Amaliy mashG’ulotlar texnologiyasi 1-mavzu. Nuqta kinematikasi, Qattiq jism kinematikasiga doir masalalar yechish
yaxshi ko’rish masofasi ham 25 sm.dan kichik bo’ladi. Ko’zning yaqindan ko’rarlik
Download 1.24 Mb. Pdf ko'rish
|
|
yaxshi ko’rish masofasi ham 25 sm.dan kichik bo’ladi. Ko’zning yaqindan ko’rarlik nuqsoni sochuvchi linzalar o’rnatilgan ko’zoynak (-ko’zoynak) taqish orqali tuzatiladi. Parallel nurlar bunday linza orqali o’tar ekan ko’zga cheksizlikdan kelayotgandek ko’rinadi va tasvir to’r pardada xosil bo’ladi (112-b,rasm). Ko’zning uzoqdagi narsalar tasviri to’r parda orqasiga tushishi bilan bog’liq nuqsoni uzoqdan ko’rarlik deyiladi. Uzoqdan ko’rar ko’zning eng yaxshi ko’rish masofasi 25 sm dan katta bo’ladi. Uzoqni ko’rarlik yig’uvchi linzalar o’rnatilgan ko’zoynak (+ ko’zoynak) taqish bilan tuzatiladi. Uzoqdagi narsalarni ko’rish uchun linzaning optikaviy kuchi parallel nurlar ko’zning to’r pardasida fokuslanadigan darajada bo’lishi kerak (113-rasm). Agar nuqsonli ko’zning eng yaxshi ko’rish masofasi d 1 bo’lsa, bu ko’z uchun tavsiya etiladigan ko’zoynakning optik kuchi quyidagicha: 1 0 1 1
d D [dptr] Bu yerda: d 0 =25 sm, 4-ilova Qaytayotgan va tushayotgan nurlar orasidagi burchak 70 0 ga teng bo’lishi uchun yassi ko’zguga nur qanday burchak ostida tushishi lozim? Berilgan 0 70
?
Echish
0 70 2
2 70 0
Hisoblash 0 0 35 2 70 [7]dan 134, 136, 138, 140, 142, 144, 146 masalalarni
birin ketin yechtiradi 5-ilova Mustaqil ish uchun vazifa: [7]dan . 135, 137, 139, 141, 143, 145, 147, 149, 151, 153
yechish. 8.1. Amaliy mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi
Vaqti – 2 soat Talabalar soni: 25-30 nafar O’quv mashg’ulotining shakli Amaliy, aqliy hujumdan foydalangan holda Amaliy mashg’ulotining rejasi
1. Yorug’likning tezligiga doir masalalar yechish. 2. Yorug’likning interferentsiyasiga doir masalalar yechish. 3. Yorug’likning difraktsiyasiga doir masalalar yechish. O’quv mashg’ulotining maqsadi: Yorug’lik interferentsiyasi va difraktsiyasiga doir masalalar yechish va nazariy olgan bilimlarini mustahkamlash. Pedagogik vazifalar:
- Yorug’likning tezligiga doir masalalarni tushuntirish va yechish; O’quv faoliyatining natijalari: Talaba:
- Yorug’likning tezligiga doir masalalarni tushunadi va yechadi;
- Yorug’lik interferentsiyasiga doir masalalarni tahlil qilish; - Yorug’lik interferentsiyasiga doir masalalarni tahlil qiladi; - Yorug’likning difraktsiyasiga doir massalarini hisoblashni o’gatish; - Yorug’likning difraktsiyasiga doir massalarini hisoblashni o’ganadilar; O’qitish uslubi va texnikasi Amaliy, aqliy hujum texnologiyasi O’qitish vositalari Fizikadan masalalar to’plami, proektor, tarqatma materiallar, grafik organayzerlar. O’qitish shakli Jamoa, guruh va juftlikda ishlash. O’qitish shart-sharoiti Doska, bo’r, proektor, kompyuter bilan jihozlangan auditoriya
Bosqichlar, vaqti Faoliyat mazmuni O’qituvchi talaba 1-bosqich. Kirish (10 min). 1.1.Mavzu, reja, uning maqsadi va o’quv faoliyatining natijalari ma’lum qilinadi (1- ilova). 1.1. Eshitadi, yozib oladi.
2-bosqich. Asosiy (60 min.) 2.1. Talabalar e’tiborini jalb etish va bilim darajalarini aniqlash uchun tezkor savol javob o’tkazadi (2 -ilova)
2.2. O’qituvchi vizual materiallardan foydalangan holda masalalar yechishga doir asosiy formulalar bilan tanishtiradi va auditoriyada [7]dan 134, 136, 138, 140, 142, 144, 146 masalalarni
birin ketin yechtiradi 2.1. Eshitadi. O’ylay di, javob beradi. Javob
beradi va
to’g’ri javobni
eshitadi 2.2. Ilovada berilgan ma’lumotlarni asosiy joylarini yozib oladilar berilgan masalalarni (3-,4-ilovalar) 2.3. Talabalarga masalalarning asosiy tushunchalariga e’tibor qilishni va yozib olishlarini ta’kidlaydi. yechadilar. 2.3. E’tibor qaratadi, yozib oladi. 3-bosqich. Yakuniy (10 min.) 3.1. Mavzuga yakun yasaydi va talabalar e’tiborini asosiy masalalarga qaratadi. 3.2. Mustaqil ish uchun vazifa: [7]dan . 135, 137, 139, 141, 143, 145, 147, 149, 151, 153 masalalarni yechishni vazifa qilib beradi, baholaydi. (5-ilova) 3.1. Eshitadi, aniqlashtiradi. 3.2.
Topshiriqni yozib oladi, baholarni eshitadi.
1. Yorug’likning tezligiga doir masalalar yechish. 2. Yorug’likning interferentsiyasiga doir masalalar yechish. 3. Yorug’likning difraktsiyasiga doir masalalar yechish.
yechish va nazariy olgan bilimlarini mustahkamlash. O’quv faoliyatining natijalari: - Yorug’likning tezligiga doir masalalarni tushunadi va yechadi; - Yorug’lik interferentsiyasiga doir masalalarni tahlil qiladi; - Yorug’likning difraktsiyasiga doir massalarini hisoblashni o’ganadilar;
3-ilova FIZIK OPTIKA Fizik optika - yorug’likning xossalari va uning modda bilan bo’ladigan ta’sirini o’rganuvchi optikaning bir bo’limi. Geometrik optikada to’siq yoki tirqishlardan o’tgach nur aniq soyalar 1. Yoruglik tezligi ifodasini yozing? 2.Yorug’likning interferentsiyasi deb
nimaga aytiladi? 3.Yorug’likning difraktsiyasi deb nimaga aytiladi?
hosil qilsa. Fizik optikada esa yorug’likning to’siqlarni aylanib o’tish xossalari o’rganiladi. Bundan tashqari dispersiya, interferensiya xossalari o’rganiladi . Yorug’lik tezligi 1.Astronomik usul (Ryumer usuli). Yorug’lik tezligini 1-marta astronomik usul bilan daniyalik astronom Ryumer 1676-yil o’lchagan. Unda Yupiter sayyorasi yo’ldoshi Ioning Yupiter orqasidan o’tishidagi kechikishiga aniqlangan. Ryumer yorug’lik tezligini 215000 km/s deb aniqlagan. 114- rasm 2.Labaratoriya usuli(Fizo usuli). 1849-yil 1- marta labaratoriya usulida fransuz fizigi I.Fizo aniqlagan. Aylanib turuvchi tishli g’ildiraklar orasidan o’tkazilib yuborilgan nurning 8,6 km.masofadagi ko’zgudan qaytib kelish yo’li, g’ildirakning tishlar soni va aylanish chastotasi orqali topdi. Bunda u yorug’lik tezligi 313000 km/s ga teng deb chiqardi (114-rasm). Keling ko’zgu va tishli g’ildiraklar orasidagi masofa ℓ, g’ildirakning aylanish chastotasi ν, g’ildirakdagi tishlar soni N bo’lsin. Tishlar orasidan yuborilgan nur ko’zgudan qaytib kelganda
tezligi quyidagicha: ] / [ 2 c с м k N 3.Labaratoriya usuli(Fuko usuli). SA o’nalishida kelgan nur aylanuvchi ko’zguga tushib, so’ng yana qaytib nay ichiga yo’naladi. Nay uchidagi B ko’zgudan qaytib yana A nuqtaga tushadi. Bunda nur 2l masofa bosib o’tadi, aylanuvchi ko’zgu esa ma’lum burchakka burilgan bo’ladi. Shuning uchun qaytib kelgan nur aylanuvchi ko’zgudan ham qaytib nuqtada qayd etiladi. Fuko tezlikni 296000 km/s chiqardi (115-rasm). Agar nur borib yekelguncha aylanuvchi ko’zgu ixtiyoriy α burchakka burilgan bo’lsa, va ko’zguning aylanish chastotasi ν bo’lsa, yorug’lik tezligi quyidagicha: ] / [ 4 c с м 116-rasm 115-rasm 4.Labaratoriya usuli(Maykelson usuli). Maykelson Fizo va Fuko tajribalarini takomillashtirib 8 qirrali aylanuvchi prizmatik ko’zgudan foydalandi. Oralig’i S=35,373 km bo’lgan Vilson va San-antoniya tog’larida tajriba o’tkazdi. Maykelson yorug’lik tezligini 299796 km/s chiqardi (116-rasm). Keling Maykelson tajribasida prizmatik ko’zgu qirralar soni N , aylanish chastotasi ν, A va B nuqtalar orasidagi masofa ℓ bo’lsin. Nur barcha yo’lni o’tib ko’zguning boshqa qirrasiga tushganda ko’zgu kta qirraga burilgan bo’lsin. Bunda yorug’lik tezligi quyidagicha: ] / [ 2 c с м k N Eng zamonaviy usullar yorug’likning vakkuumdagi tezligini juda aniq o’lchashga imkon berdi. Yorug’likning vakkuumdagi tezligi quyidagicha: s=299792,2±1,1 m/s Yorug’lik interferensiyasi Chastotalari bir xil, faza farqlari o’zgarmas bo’lgan to’lqinlarning uchrashganda bir- birini kuchaytirishi yoki susaytirishiga interferensiya deyiladi. Bir xil chastotali va fazalar farqi o’zgarmas bo’lgan to’qinlar o’zaro kogerent to’lqinlar deyiladi. . 2 2 2 1 2 2 2 2 2 2 d x
x
118-rasm Bundan yo’llar farqi quyidagicha: 2 1 1 2 2 d x
Agar l >> d bo’lsa, yo’llar farqi quyidagicha: [M]
x d
Agar 2-to’lqin 1-to’lqindan butun to’lqin uzunligi qadar kechikib kelsa, kogerent manbalardan yetib kelgan nurlar bir xil fazada tebranayotgan bo’ladi. Bu to’lqinlar qo’shilib biri-birini kuchaytiradi. Bunga maksimumlar sharti deyiladi. Agar 2-to’lqin 1-to’lqindan yarim to’lqin uzunligidan toq son marta kechikib kelsa, kogerent manbalardan yetib kelgan nurlar har xil fazada tebranayotgan bo’ladi. Bu to’lqinlar qo’shilib biri-birini susaytiradi. Bunga minimumlar sharti deyiladi. Maksimum va minimumlar sharti quyidagicha: шарти минимумлар шарти максимумла МАКС 2 1 k 2 k МИН
Bu yerda: yorug’ xalqalar uchun k = 0,1,2,3,4….Qorong’u xalqalar uchun k = 1,2,3,4….. Ekran markazidan ixtiyoriy k – tartibli maksimugacha va minimumgacha masofalar quyidagicha: а минимумгач d x ча максимумга d k K 2 1 k 2 x K Ikkita qo’shni maksimumlar orasidagi masofa ikkita qo’shni minimumlar orasidagi masofaga teng va quyidagicha (118-b,rasm): ] [ x M d Yupqa plastinkalardagi interferensiya. Qalinligi d o’zgarmas plastinkani monoxromatik nur bilan yoritilganda ham interferension manzarani kuzatish mumkin (119-rasm). 1 va 2 nurlar plastinkaga α burchak ostida tushsin. 2- nurning plastinka tashqi sirtidan qaytgan nuri 2 1 va 1- nurning qaytib havoga chiqqan nuri 1 11 o’zaro interferensiyalashadi. 1 11 va 2 1 nurlar interferensiyalashishi uchun bu nurlar yurgan geometrik yo’llar farqi emas, balki optik yo’llar farqi maksimumlar yoki minimumlar shartiga bo’ysunishi kerak. 119-rasm Optik yo’l uzunligi – sindirish ko’rsatkichi n bo’lgan muhitda yorug’lik to’lqini biror masofani bosib o’tishi uchun ketgan vaqt davomida yorug’lik vakkumda qanday yo’lni bosib o’tishi mumkinligini ko’rsatuvchi kattalikdir. ] [ 2 sin
n d 2 2 2 2 1 м ОПТИК ОПТИК Maksimumlar va minimumlar sharti quyidagicha: шарти р максимумла k 2 sin n d 2 2 2 шарти минимумлар 2 1 k 2 2 sin n d 2 2 2
Bu yerda: k = 0,1,2,3,4….n – plastinkaning absalyut sindirish ko’rsatkichi. Maksimumlar sharti bajarilganda plastinka yuzi λ to’lqin uzunlikli nurning rangiga bo’yalgandek ko’rinadi. Minimumlar sharti bajarilganda esa plastinka yuzi qop-qora rangda ko’rinadi. Nyuton xalqalari. a) b) 120-rasm
минимумлар k R r шарти р максимумла k k 2 1 2 2 2 R r 2 2 k
k-tartibli yorug’ va qorong’u xalqalar radiuslarini topish formulalari quyidagicha: ..... 4 , 3 , 2 , 1 , 0 R k ..... 5 , 4 , 3 , 2 , 1 2 1 - k 2 r kММАК
k r k R kММИНИМ Qorong’u xalqalar interferension manzaraning markazidan boshlanadi. Shuning uchun qorong’u xalqalar hisobi k=0 dan, yorug’ xalqalar hisobi k=1 dan boshlanadi. Agar tajribada monoxromatik nurdan emas, oq yorug’likdan foydalanilsa interferension manzaralar rang-barang bo’yalgan bo’ladi. Agar linza va plastinka orasiga shaffof muxit kiritilsa, interferension xalqalar soni ortib,maksimumlar orasidagi masofa kmayadi, xalqalar kenligi ensizlashadi.
Difraksion panjara Difraksion panjara deganda bir-biridan b uzoqlikda joylashgan bir xil a kenglikdagi tirqishlar to’plamidan iboratoptik asbob tushuniladi Qo’shni tirqishlarning mos nuqtalari orasidagi masofa difraksion panjara domiysi yoki davri deyiladi. Agar shaffof tirqishlarning kengliklari a bilan, shaffofmas oraliqning kengligi b bilan belgilansa, panjaraning davri quyidagicha: (124-rasm). b a d Tirqishlardagi ikkilamchi manbalar barcha
yo’nalishlarda tarqaluvchi yorug’lik to’lqinlarini hosil qiladi. Tirqishdan ixtiyoriy φ burchak ostida sochiluvchi nurni tekshiraylik. Qo’shni tirqishlarning chetlaridan chiqayotgan to’lqinlar orasidagi yo’l ayirmasi
kesmaning uzunligiga teng
va quyidagicha (124-rasm): sin sin
d AB AC
Difraksion panjara uchun
maksimum va
minimumlar sharti quyidagicha: минимум асосий k d максимум асосий k d 2 1 2 sin sin
124-rasm
Bu yerda: k = 0,1,2,3,4…. k = 0 xolatda 1-maksimum ekran markazida , undan keyin 1- Download 1.24 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|