Amaliy mashg‘ulotlar

17-mavzu: «Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitish metodikasi taraqqiyoti va bundan keyingi mukammallashtirish perspektivasi».
Reja:
1) Revolyutsiyaga bo‘lgan rus maktabida matematikadan boshlang‘ich ta‘lim
nazariyasi va praktikasi.
2) To‘rt yillik boshlang‘ich maktab sharoitida sovet boshlang‘ich matematika ta‘limi
va metodikasining vujudga kelishi va rivojlanishi.
3) Uch yillik boshlang‘ich ta‘limga utishda boshlang‘ich matematika ta‘limi metodik
sistemasini kayta kurishning asosiy yo‘nalishlari.
4) Mustaqillik davrida boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitish.

Arifmetika o‘qitish predmeti sifatida ancha oldin paydo bo‘ldi va uy hamda maktab ta‘limida aniq va mustaxkam o‘rinni juda erta egallagan. Uni o‘qitish metodikasi esa ancha keyin yaratildi. XVIII asr oxiriga qadar arifmetika metodikasi o‘quv qo‘llanmasi sifatida mavjud emas edi. Arifmetika o‘qitish metodikasining rivojlanishiga Moskvada Pyotr I ko‘rsatmasi binoan tashkil qilingan (1701 y.) Rossiyada birinchi umumiy ta‘lim maktabi bo‘lmish «Matematika va navigao‘ion fanlar maktabi» ochildi. 1703 yilda bu maktab uchun L.F.Magnio‘skiy «Arifmetika sirechh nauka chislitelhnaya» nomli darslik yozdi. Bu o‘z vaqti uchun kitob bo‘lib, XVIII asrning birinchi yarmi davomida bir kancha avlod arifmetikani shu kitob bo‘yicha o‘rgandi. Magnio‘skiy o‘zining arifmetikasida birinchi marta sonlarni normalashni arabcha sistemasini kiritadi, bu sistema usha davrga qadar qo‘llanilib kelingan slavyancha nomerlash sistemasini siqib chiqaradi. Magnio‘skiy arifmetikasida fakat arifmetik ma‘lumotlariga berilmay, balki algebra, geometriya va trigonometriyaga doir materiallar xam berilgan. Magnio‘skiy arifmetikasida xech qanday isbot berilmagan, tushuntirish, qoidalar ta‘kidlash yoki bayon qilish bilan keltirilgan shuning uchun bu darslik o‘quvchilarni xam o‘qituvchilarni xam qanoatlantirmasdi. Kitob materiali savollar va javoblar shaklida ta‘riflar va qoidalar tarzida bayon qilinadi. Arifmetikada keltirilgan hamma masalalarning javoblari yozilgan, ammo nima uchun bunday qilish haqida xech qanday ko‘rsatma, tushuntirish yuq. Arifmetika mazmuni o‘rganishida o‘quvchilar hamma narsani yodlashlari kerak bulardi yod olishni yengillashtirish uchun kitob materialning bir qismi she‘riy tarzda berilgan. Arifmetika metodikasini yaratish ishga P.S.Gurhev ko‘p xissa qo‘shdi. Gurhevni rus arifmetika metodikasining asoschisi deb atashadi. Gurhevning pedagogik faoliyati XIX asrning 30 – yillaridan boshlandi va yarim asr davom etdi. Gurhevning quyidagi asarlari ko‘pchilikka tanish: «Arifmeticheskie listki», (1832).

«Rukovodstvo k prepodavaniyu arifmetiki malaletnem detyam», (1839). Prakticheskaya arifmetika (1861). P.S.Gurhev asarlarida berilgan g‘oyalarning qimmati va bizning zamonamizga mos keladiganlari quyidagilardan iborat:
1. O‘quv materiali kontsentrlar bo‘yicha joylashtiriladi. Xususan uchta kontsentr ajratilgan:
birinchi unlik, birinchi yuzlik, ko‘p xonali sonlar.
2. O‘quvchi og‘zaki va yozma xisoblash usullari orqali arifmetik amallar qonunlari va xossalarini o‘zlashtirishga olib kelish borasida birinchi muvaffaqiyatli harakat qilingan. 10 ichida qo‘shishni o‘rganishda bolalar qo‘shishning o‘rin almashtirish qonuni bilan tanishadilar. 100 ichida qo‘shish va ayirishning xisoblash usullari sonni yigindiga qo‘shish, yigindini sondan ayirish qoidalariga asoslangan xolda ochib beriladi:32-13=32-(10+3)=(32-10)-3= ...
3. Ko‘rsatmalilik, ayniqsa ta‘limning birinchi kadamlarida keng qo‘llaniladi.
4. Amallarni o‘rganish metodi deb atalgan metodni nazariy asoslashga va amaliy ishlab chikishga asos solindi. Lekin P.S. Gurhevning ishlari uning zamondoshlari tomonidan yetarlicha baholanmadi va amaliy praktikasida mustaxkamlanmaydi, chunki uning metodikasi mos darsliklar bilan mustaxkamlanmadi. 1860 yildan boshlab arifmetika metodikasida yangi yo‘nalishi paydo bo‘ldi. Bunga Paulsonning bosmadan chiqqan «Arifmetika po sposobu nemetskogo pedogoga Grube» nomli kitobi turtki bo‘ldi. Grube usulining moxiyati quyidagidan iborat: Grube birinchi yuzlikning xar bir sonini aloxida undan oldinchi xar bir son bilan ayirmali va karrali taqqoslash orqali o‘rganishni, shu bilan xar qanday ikki xonali sonning qo‘shiluvchilardan va ko‘paytiruvchilardan iborat tarkibini yodaki bilib olishga erishish bilan o‘rganishni taklif qiladi. Turt arifmetik amal o‘z-o‘ziga pao‘do bo‘lishi kerak emish. Sonlarni V.A.Yevtushevskiy qayta ishlab o‘z ichida amaliy va nazariy qismlarni olgan o‘qitishning amaliy usul va yo‘llari asoslab berilgan to‘la va tugallangan arifmetika metodikasini yaratdi. Yevtushevskiy tuzgan masalalar to‘plamlari shu soxada ungacha yaratilgan to‘plamlardan qiyoslab bo‘lmas darajada yuqori edi. Ammo yevtushevskiy ishlarida xatolar xam mavjud edi – bu xatolarning eng kattasi uning Grube izidan borishi edi, u sonlarni o‘rganish metodini amallarni o‘rganish metodidan afzal ko‘rdi. O‘z metodikasida yevtushevskiy Grubeni takrorlamaydi, uni shaklini o‘zgartiradi, moslashtiradi, tuzatishlar kiritadi. U quyidagi ikkita talaba javob beradigan yani:
1) bolalar idrok qilishining psixologik xususiyatlariga,
2) arifmetika o‘quv predmeti sifatida sistemalilikka javob beradigan arifmetika kursini tuzdi. U o‘z metodikasida ko‘rsatma-qo‘llanmalarga axamiyat berdi, arifmetik yashik, sinf chutlarni yaratdi. Yevtushenskiy masalalar yechish metodikaga katta o‘rin beradi. U birinchi bo‘lib makolalar yechishga asosiy bosqichlarni belgilaydi: masala shartini ukish, takrorlash, uni taxlil qilish, yechish rejasini tuzish yechishni tekshirish, bir masalani xar xil usullar bilan yechishdan ibora. Yevtushevskiy metodi, 10-15 yil Rossiya maktablarida xukimron bo‘lib keldi.
Shunga aramay bu metodni muxim kamchiliklari bor edi. Vasiliy Aleksandrovich Latishev amallarni o‘rganishning tarafdori edi. U metodikada burilish yasamadi, o‘zining metodika maktabini yaratmadi, ammo yevtushevskiy metodikasidagi salbiy tomonlarni yumshatishga, kuchsizlantirishiga doir ancha ish qildi. U og‘zaki xisoblashlar yozma xisoblashlar bilan bir vaqtda birga o‘rganilishi kerakligini, bu xisoblashlarning asosiy vazifasi tez xisoblash malaka ko‘nikmalarini xosil qilishdan iborat ekanligini ko‘rsatadi. Latishev yul-yurik beruvchi goyalarni berish bilan chegaralandi, sonlarni o‘rganish metodikasi asosining tanqidini bermadi. Bu masalani A.I.Golhdenberg xal qildi. A.I.Golhdenberg xam Gurhev tomonidan aniq belgilab berilgan yulni davom ettirib, amallarni o‘rganish metodi asosida arifmetika o‘qitish sistemasini yaratdi va asoslab berdi. U grubeizmni chiqarib tashladi va turt arifmetik amal huquqini tikladi. Amallarni o‘rganish uslubi qoidalarini soddalashtirish uchun usha vaqtda xukm so‘rgan sonlarni o‘rganish metodikaning yaroksizligini isbotlash zarur edi. Bu metodning ilmiy va jiddiy talqini birinchi marta Golhdenberg o‘z «metodika» sining ikkinchi nashri «So‘z boshi» sida (1886 y) berdi. Amallarni o‘rganish metodini asos uchun qabul qilib, Golhdenberg boshlang‘ich arifmetika o‘qitishning quyidagi sistemasini ishlab chiqdi. U butun materialni uchta kontsentrga bo‘ldi. a) birinchi o‘nlik, b) birinchi yuzlik, v) ko‘p xonali sonlar. Xar qaysi kontsentrda turt arifmetik amal ketma-ket o‘rganiladi. Amallarni o‘rganish butun kurs davomida masalalar yechish bilan, oldin soddaroq, so‘ngra qiyinroq masalalarni yechish bilan birga olib boriladi. Amallar bilan tanishtirishda Golhdenbergda boshlang‘ich moment bo‘lib masalalar yechish emas, ko‘rsatmali qo‘llanmalarda misollar yechish xizmat qiladi. Shundan keyin o‘rganilgan amallar masalalar yeechishga qo‘llaniladi. Arifmetika kurshni qayta ishlash XIX asr oxiri va XX asrning boshi metodisti Fyodor Ivanovich Igorov tomonidan amalga oshirildi. yegor butun arifmetika kursining kiritish metodikasini berdi. Bunda yegorovning asosiy xizmatlari bu tumalik, amaliy qism bilan nazariy kiyini aralashtirib berishdan iboratdir. Latishev, xam Golhdenberg xam o‘quvchilarga ba‘zi nazariy ma‘lumotlarni berish zarurligi va imkoniyatlarini inkor qilishmagan ish xam, ammo bu soxada biror aniq fikr aytishmagan. Bu kamchilikni yegorov tuldirdi. Semyon Ilhich Shoxor-Troo‘kiy «Metodika arifmetiki» (1886 y) «Geometriya na zadachax» (1908) «Metodika nachalhnogo kursa matematiki» (1924) nomli ishlari bilan arifmetika metodikasiga katta hissa qo‘shdi. S.I.Shoxor-Troo‘kiy arifmetika o‘qitishning ta‘limiy va amaliy maqsadlari bilan birga tarbiyaviy maqsadni olga surdi va asoslari. U o‘qitishning ko‘rsatmali bo‘lishiga murojat qildi, hamda vertikal chut ixtiro qildi, og‘zaki xisob uchun jadval tuzdi. XVIII asr oxiri va XIX asrning boshiga qadar arifmetika metodikasi o‘z taraqqiyotida yetarlicha katta natijalarga erishdi. Arifmetika o‘qitishning tor maqsadi o‘z urnini o‘qitishning ta‘limiy-amaliy va tarbiyaviy maqsadlariga bushatib berdi. Arifmetikaning aqliy rivojlanishiga ta‘siri tan olindi, o‘quvchilarning o‘quv materiallarni ongli o‘zlashtirishlarini ta‘minlovchi o‘qitish usullari ishlab chiqildi. Sovet boshlang‘ich maktabiga o‘tmishdan boy metodik meros qoldi. Ammo revolyutsiyagacha bo‘lgan metodistlarga tan berish bilan birga ular asoslarini ortiqcha baholab yubormaslik lozim. O‘sha davr metodistlari ilmiy asoslangan metodika yarata olishmadi. Buning uchun ularga mos sharoitlar yuq edi: ommaviy maktablarda o‘tkazilgan tajribaga asoslanish imkoni yuq edi, chunki bunday tajriba aniqlanmasdi va matbuotda bo‘sh yoritiladi. Sovet maktabi o‘z taraqqiyoti jarayonida murakkab yulni bosib utdi. Sovet maktabi rivojlanishida uchta davrni ajratib ko‘rsatish mumkin:
1) revolyutsiyaning dastlabki yillarida va kompleks sistema sharoitida matematik ta‘lim.
2) VKP (b) MK ning 1931 yilgi maktab haqidagi tarixiy qarorini va partiya, xolda
hukumatimizning 1931 yildan 1969 yilgacha bo‘lgan davrdagi boshqa bir qator qarorlarini realizatsiya qilish.
3) KPSS MK va SSSR Ministrlar Sovetining 1966 yil 10 noyabrdagi «O‘rta umumiy ta‘lim maktabi ishini bundan keyingi yaxshilash tadbirlari» nomli qarori va bundan keyingi qarorlari asosida boshlang‘ich ta‘limni tubdan o‘zgartirish.
1. Revolyutsiyadan keyingi dastlabki yillarda kuplab ilmga intilish ushb kelayotgan yosh avlodga imkon boricha ko‘p bilim berish, ular barcha bilim sirlarini ochib berishiga cheksiz intilish kuzatiladi. Shu sababli, tajribaning yetarli emasligi natijasida favkulodda katta nagruzkali dasturlar yaratildi. 1918 yilda yaratilgan bunday dasturning mo‘ljalida matematikani matematik fanlarga bo‘linmagan xolda yagona matematika kursi deb e‘lon qilindi, bu kursda II va III sinf o‘quvchilari uchun murakkab bo‘lgan algebralik material berildi. Dastur tuzuvchilar usha vaqtda matematikani maktabda mustaqil o‘quv predmeti emas deb e‘lon qilishdi. 1921 yilda yetti yillik yagona mexnat maktablarining Xalk Maorifi komissarligi tomonidan tasdiqlangan dasturlar chiqdi. Bu dasturlarda malaka arifmetika, va algebra, geometriya va trigonometriyaga bo‘linadi. Maktabda o‘qitishning 1918 yil Deklaratsiyasida e‘lon qilingan yangi maktab kurish prino‘iplariga mos keladigan ijodiy izlanishlar davom etardi. Maktablarda bu sistema bo‘yicha un yillik ishlash praktikasi – uning muxim kamchiliklari borligini ko‘rsatdi. Kompleks sistema bo‘yicha ishlash o‘quvchilarga yetarlicha chuqur va sistemali bilish bermadi, bu esa o‘quvchilarning ijtimoiy foydali faoliyatini va bundan keyingi ukishga tayyorgarlik darajalarini ancha pasaytirdi.
II. davr. Kompleks sistemaning yuqorida aytilgan kamchiliklarini xisobga olib VKP (b) MK 1931 yil «boshlang‘ich va urta maktab haqidagi qarorini qabul qildi». Bu qarorda maktab tarbiya va taelimning politexnikalashtirish soxasida erishgan bir qator yutuklari kayd qilingani xolda tub kamchiligi ko‘rsatildi. Kamchiligi shundan iborat ediki, uni yetarlicha xajmda umumiy ta‘limi bilimlar berilmasdi.
Shundan keyin partiyaning bir qator qarorlari ya‘ni stabil darsliklar, maktab kun tartibi, dars, o‘qituvchilar tayyorlash haqidagi qarorlari yuzaga keldi. Bu qarorlar maktablarning hamma predmetlar bo‘yicha maktab ishining uzoq muddatli asosiy yo‘nalishlarini belgilab berdi. Boshlang‘ich sinflar uchun matematika dasto‘rini ham shularga mos ravishda ishlab chiqildi. Boshlang‘ich matematik ta‘lim oldiga qo‘yilgan vazifalar butun natural sonlar ustida turt arifmetik amalni bajarish malakalarni shakllantirish va tegishli ko‘nikmalarni kamol toptirishga keltirilar edi. Boshlang‘ich sinflar kursiga arifmetik material bilan bir qatorda fazoviy tasavvurlarni va ulgash ko‘nikmalarini rivojlantirish bilan alokador bo‘lgan ba‘zi masalalar xam kiritilgan edi. Xar xil geometrik figuralar va ularning xossalari bilan tanishtirishni amalga oshirish darajasi aniq tasavvurlarni shakllantirish bilan kat‘iy chegaralangan edi. Programmalar chiqarilgandan keyin stabil darsliklar paydo bo‘ldi. Darsliklarning asosiy mazmunini bolalarda xisoblash ko‘nikmalarini va arifmetik masalalarni yechish malakalarini shakllantirishga mo‘ljallangan material tashkil qilardi. Bu darslikda nazariy ma‘lumotlar nixoyatda cheklangan edi. 1960 yildagina IV sinf uchun dasturga nazariyaning ba‘zi masalalari kiritildi. Arifmetika o‘qitishni turmush bilan bog‘lash borasida va bu boglanishni mustaxkamlash borasida ko‘pgina ishlar amalga oshirildi. Partiyaning XIX s‘ezdidan keyin politexnik ta‘limga ishlab chiqarish xarakteriga ega bo‘lgan masalalarga etibor kuchaydi. 1958 yildan keyin dastur va darsliklarda arifmetika o‘qitishning amaliy yo‘nalganligi kuchaydi. Problemalarni xal qilishda A.S.Pchyolka, M.I.Moro, G.B.Polyak, L.N.Popova, M.A.Bantova, L.A.Skatkin, T.K.Jigalkina, G.V.Belhtyuqovalar ish olib bordilar. Derli 40 yil davomida amalga bo‘lgan dasturga metodika fani yutuklarini xisobga olib, ba‘zi o‘zgarishlar kiritilgan bulsada, maktab arifmetika kursining odatdagi mazmuni urta maktab tubdan reforma qilinib boshlang‘ich ta‘lim turt yillikdan uch yillikka o‘tkazilgancha qadar, ya‘ni boshlang‘ich ta‘limning yangi uchinchi bosqichi boshlanguncha qadar asosan o‘zgarmay qolaverdi. Bu xol olimlar orasida kichik yoshdagi maktab o‘quvchilariga matematika o‘qitishning mazmuni, sistemasi, metodlarini aniqlashda avvalo bu yoshning obrazliligi, tafakkurning aniqliligi, umumlashtirishga oid kobiliyatini bush rivojlantirilganligi kabi xususiyatlarini xisobga olish zarur degan ishonchning mavjudligi bilan tushuntiriladi. Bir necha un yillar ilgari metodist, psixolog, fiziologlarning ba‘zi qismlari orasida kichik yoshdagi o‘quvchilar fan bilan ortiqcha yuqlangan degan fikr xukm surardi. Shu munosabat bilan dasturlar kurib chiqilib, materiallarning bir qismi I sinfdan II sinfga, II sinfdan III sinfga surildi ... Ammo natija butunlay aksincha bo‘lib chiqdi.
L.V.Zankov, V.V.Davidov, P.Ya.Galhperin, N.A.Menchinskaya va boshqa ko‘pchilik tadkikotchilar xar xil yo‘llar bilan borishdi, xar doim xam bir xil xulosaga kelishavermadi. Ammo ularning hammasi xam «boshlang‘ich ta‘limning mavjud mazmuni kichik yoshdagi o‘quvchilarning rivojlangan bilish imkoniyatlaridan orkada kolganini shu sababli xam boshlang‘ich sinflarda o‘qitish mazmunini boyitish, uning rivojlantiruvchi axamiyatini oshirish va bularning hammasi bilan bir qatorda o‘qitish muddatini qisqartirish zarurligini bir ovozdan tan olishdi». Eytib utilgan yo‘nalishda metodik tadkikotlar xar xil shaxarlarda olib borildi. Shu jumladan O‘zbekistonda xam maktab ish praktikasida keng mikyosda tekshirish tashkil qilindi. O‘zbekistonda bu eksperimental ishni UzPFITIning boshlang‘ich ta‘lim sektori boshqardi. Qilingan ishning natijasi dasturlar va darsliklarni tasdiqlashdan iborat bo‘ldi. Bu dasturda va tasdiqlangan darsliklar bo‘yicha o‘qishlar 1969 yildan boshlandi. KPSS MKning 1984 yilda qabul qilingan «Xalq ta‘limini islox qilish tug‘risidagi qaroriga asosan 6 yoshdan bolalarni tayyorlov sinflariga qabul qilish va 6 yoshdan 1 – sinfga qabul qilib o‘qitish jarayoni va 4 yillik boshlang‘ich ta‘lim joriy qilindi». 1986-1991 yillarda maktablarda ba‘zi ijobiy ishlar amalga oshirilsada o‘z nixoyasiga, maqsadiga erisha olmadi. Unda ko‘rsatilishiga bolalarni 6 yoshdan boshlab o‘qitishga utishni 1986 yildan boshlab o‘qitishga o‘quvchi o‘rinlarini yaratish bilan amalga oshirish ko‘zda tutilgan. Mustaqillik davrida boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitish.
O‘zbekiston Respublikasi birinchi prezidenti. I.A.Karimovning «Ta‘lim tarbiya va kadirlar tayyorlash turini tubdan islox qilish, barkamol avlodni voyaga yetkazish tugrisida» gi farmonida va Oliy Majlis tomonidan qabul qilingan «Ta‘lim tugrisida» gi qonun va «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» da ta‘lim tizimini nazorat qilish va shakllantirishga katta e‘tibor berilgan. Bu xujjatlarda ko‘rsatilishiga ta‘lim tizimida boshlang‘ich ta‘lim eng asosiy, tayanch bo‘lib xisoblanishi kayd qilingan. Boshlang‘ich sinf o‘quv dasto‘rini, darsliklarini qayta tuzib chikish, boshlang‘ich sinf o‘quvchilarni qayta tayyorlash, o‘qitish sifatini oshirishga e‘tibor berilgan. 1-4 sinflardagi ta‘limning turi boshlang‘ich ta‘limni qamrab oladi, hamda o‘quvchilarning fan asoslari bo‘yicha muntazam bilim olishlarini, ularda bilim o‘zlashtirish extiyojini, asosiy ilmiy va umum-madaniy bilimlarni milliy va umumbashariy qadriyatlarga asoslangan ma‘naviy axloqiy fazilatlarni, mexnat ko‘nikmalarini ijodiy fikrlash va atrof muxitga ongli munosabatda bo‘lish va kasb tanlashni shakllantiradi. Birinchi prezidentimiz I.A.Karimovning O‘zbekiston Respublikasi va Oliy Majlisi 9 –sessiyasida 1997 yil 29 avgustda so‘zlagan nutqida quyidagilar bayon qilingan: «Barkamol avlod O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori» ma‘ruzasida «Bolalarimiz necha yoshdan ukishga qabul qilinishi ma‘qul?». Olimlarning fikriga ko‘ra normal rivojlangan bolalarni 6 yoshdan maktabga qabul qilish ularning aqliy ruxiy va jismoniy kamolotiga, o‘quv dasturlarini yaxshi o‘zlashtirishda ijobiy samara beradi. Ayni zamonda bolalarni 6 yoshdan ukishga jalb etishda ularning xar biriga aloxida yojdoshish, birinchi navbatda ularning salomatligi va zexni kay darajada shakllanganligi e‘tiborga olinishi lozim. Shu bilan birga mutaxassislar o‘tkazgan ilmiy tadkikotlar shuni ko‘rsatadiki, bolalarimizning 10-30 % yuqorida aytilgan sabablarga ko‘ra xozirgi kunda 6 yoshdan maktabga yuborishga tayyor emas. jismoniy va aqliy tomondan xam turlik shakllanmagan bolalarning 6 yoshdan maktabga majburan qabul qilinishi, ularning o‘qish davomida o‘z ojizligini sezish va qiynalishiga olib kelishi mumkin. Yuqoridagilarni nazarda tutib, bolalarning olgan xolda ularni 6-7 yoshdan qabul qilish maqsadga muvofiqdir. «Ta‘lim to‘g‘risida» gi qonunning 12 moddasida «Boshlang‘ich ta‘limning umumiy urta ta‘lim olishi zarur bo‘lgan savodxonlik, bilim va ko‘nikma asoslarini shakllantirishiga qaratilgandir. Maktabning 1 sinfiga bolalar 6-7 yoshdan qabul qilinadi» - deyilgan. XXI asr busagasida ta‘lim taraqqiyotining xarakatlantiruvchi kuchi, bu o‘ziga didaktik masalalar va pedagogik texnologiyani mujassamlashtirgan pedagogik tizim xisoblanadi. Pedagogik texnologiya – shunday bilimlar soxasiki, ular yordamida 3 ming yillikda davlatimiz ta‘lim soxasida tub burilishlar yuz beradi o‘qituvchi faoliyati yangilanadi, talaba oshlarda
bilimga chanqoqlik, Vatanga mexr-muxabbat, insonparvarlik tuyg‘ulari tizimli ravishda shakllantiriladi. Dastlab «texnologiya» tushunchasi texnikaviy taraqqiyot bilan bog‘lik xolda fanga 1872 yilda kirib keldi va yunoncha ikki so‘zdan – «texnos» - san‘at, xunar «logos» - fas so‘zlaridan tashkil topib «xunar fani» ma‘nosini anglatadi. Texnologik jarayon xar doim zaruriy vositalar va sharoitlardan foydalangan xolda amallarni muayyan ketma-ketlikda bajarishni kuzda tutadi. Yanada aniqroq aytadigan bo‘lsak, texnologik jarayon – bu mehnat qurollari bilan mexnat ob‘ektlariga bosqichma-bosqich ta‘sir etish natijasida maxsulot yaratish borasidagi ishchining faoliyatidir. R.T – bu o‘qituvchi, tarbiyachining o‘qitish, tarbiya vositalari yordamida o‘quvchi (talaba)larga muyyan sharoitda ta‘sir ko‘rsatishi va bu faoliyat maxsuli shaxs sifatlarni intensiv shakllantirish jarayonidir. Xozirgi kunda o‘qituvchilar metodikani ko‘p xollarda texnologiyadan ajrata olmayaptilar. Shu boisdan bu tushunchalarni aniqlashtirish kerak bo‘ladi. Metodika o‘quv jarayonini tashkil etish va o‘tkazish bo‘yicha tavsiyalar majmuasidan iborat. P.T esa o‘qituvchining kasbiy faoliyatini yangilovchi va ta‘limda yakuniy natijani kafolatlaydigan muolaja. Agar metodikaning maqsadi nazariy qoidalarni aniq xodisalar tekisligiga o‘tkazish bo`lsa, P.T. ning maqsadi – ta‘lim jarayonining aloqali tomonlarini tashkiliy jixatdan tarkibga keltirish bosqichlarining ketma-ketligini tuzish, ularni amalga oshirish shartlarini aniqlash va yakunida oldindan sifati ma‘lum bo‘lgan maxsulot yaratish – shaxs kamolotini tarkib topshirishdir. Ikkinchi – fan va texnikaning rivojlanishi bilan inson faoliyati chegarasi nixoyatla kengayib borayapti, auditoriyaga o‘qitish
imkoniyatlari katta bo‘lgan yangi texnologiyalar kirib kelmoqda. Yangi metodikalarni talab etadigan va ta‘lim jarayonining ajralmas qismiga aylanib borayotgan va unga o‘zining ma‘lum xususiyatlarini joriy etadigan yangi texnikaviy, axborotli vositalar mavjudki, ular yangi PT ni real voqelikka aylantirdi. O‘quv – tarbiyaviy jarayonni texnologiyalashtirish tarixiy voqelik va jarayondir.