Amaliy matematika va informatika kafedrasi

2.Pedagogik faoliyat turlari
Psixologik tadqiqotlar (N.V. Kuzmina, V.A.Slastenin, A.I.Sherbakov va boshqalar) o‘quv jarayonida o‘qituvchining pedagogik faoliyatining quyidagi o‘zaro bog‘liq turlari mavjudligini ko‘rsatib o‘tadi:.

• 
  a) diagnostik (tashhis);
  
• 
  b) yo‘naltirilgan va prognostik;
  
• 
  c) strukturaviy dizayn;
  
• 
  d) tashkiliy;
  
• 
  e) tushuntirish;
  
• 
  f) kommunikativ-ogohlantiruvchi;
  
• 
  g) tahlil va baholash;
  
• 
  h)tadqiqot va ijodiy.
  

a) O‘qituvchining diagnostik (tashhisiy) faoliyat turi - bunga talabalarni o‘rganish va ularning ma’naviy-axloqiy rivojlanishi, tarbiyasini belgilash kiradi. Har bir o‘quvchining jismoniy, aqliy rivojlanishining o‘ziga xos xususiyatlarini, uning aqliy va axloqiy tarbiya darajasini, oilaviy hayot va tarbiya sharoitlarini va hokazolarni bilmasdan tarbiyaviy ishlarni olib borish mumkin emas. Biror kishini har tomonlama tarbiyalash uchun, avvalambor uni har tomonlama bilishingiz kerak (KD Ushinskiy "Inson - ta'lim ob’ekti sifatida").

b) O‘qituvchining Yo‘nalish va prognoz faoliyat turi i - o‘quv faoliyati yo‘nalishini, uning har biri uchun o‘ziga xos maqsad va vazifalarini aniqlash qobiliyatio‘quv ishining bosqichi, uning natijalarini bashorat qilish, ya'ni. o‘qituvchi aniq nimaga erishmoqchi, o‘quvchi shaxsining shakllanishi va rivojlanishida nimalarga erishishni xohlaydi. Masalan, sinfda talabalarning uyg‘unligi yo‘q, zarur jamoaistik munosabatlar yo‘q yoki o‘qishga qiziqish kamaymoqda. Ushbu tashxisga asoslanib, u o‘quv ishlarini jamoaizmni rivojlantirishga yoki o‘qishga bo‘lgan qiziqishni kuchaytirishga qaratadi, uning maqsad va vazifalarini belgilaydi va sinfdagi sheriklik, o‘zaro yordam, qo‘shma faoliyatda yuqori faollikni jamoa munosabatlarning eng muhim belgilari sifatida mustahkamlashga intiladi. Kognitiv qiziqishlarni rag‘batlantirish haqida gap ketganda, u kuch-g‘ayratini o‘rganishni jozibali va hissiyotga aylantirishga qaratishi mumkin. O‘qituvchi ishidagi shunga o‘xshash tadbirlar doimiy ravishda amalga oshiriladi. Busiz ta'lim va tarbiya maqsadlari, usullari va shakllarining dinamikasi va takomillashishini ta'minlab bo‘lmaydi.
c) O‘qituvchining dizayn faoliyat turi yo‘naltirilgan va prognostik faoliyat turi bilan uzviy bog‘liqdir. Agar, masalan, o‘qituvchi talabalar o‘rtasidagi jamoa munosabatlarning kuchayishini bashorat qilsa, unga o‘quv jarayonining mazmunini tuzish, unga qiziqarli shakllar berish vazifasi qo‘yiladi. O‘qituvchi o‘quv jamoasini tashkil etish psixologiyasi va pedagogikasini, ta'limning shakllari va usullarini yaxshi bilishi, ijodiy xayolotni, konstruktiv va dizayn qobiliyatini rivojlantirishi, o‘quv va tarbiyaviy ishlarni rejalashtira olishi kerak.
d) O‘qituvchining tashkiliy faoliyat turi talabalarni mo‘ljallangan o‘quv ishlariga jalb qilish va ularning faolligini oshirish bilan bog‘liq. Buning uchun o‘qituvchi bir qator ko‘nikmalarni rivojlantirishi kerak. Xususan, u o‘quvchilarni o‘qitish va o‘qitish uchun aniq vazifalarni belgilashi, birgalikdagi ishlarni rejalashtirishda tashabbuskorlikni rivojlantirishi, vazifa va topshiriqlarni taqsimlashi va muayyan faoliyatning borishini boshqarishi kerak. Ushbu faoliyatning juda muhim elementi talabalarni ishlashga ilhomlantirish, unga romantikaning elementlarini kiritish va uni amalga oshirishda xushmuomalalik bilan nazorat qilishdir.
e) O‘qituvchining tushuntirish faoliyat turi. Uning katta ahamiyati shundaki, barcha o‘qitish va o‘qitish ma'lum darajada ma'lum darajada axborot jarayonlariga asoslangan. Bilimlarni, mafkuraviy va axloqiy-estetik g‘oyalarni o‘zlashtirish talabalarni rivojlantirish va shaxsni shakllantirishning eng muhim vositasidir. O‘qituvchi bu holatda nafaqat o‘quv jarayonining tashkilotchisi, balki ilmiy, falsafiy va axloqiy-estetik ma'lumotlarning manbai sifatida ham ishlaydi. Shuning uchun u o‘qitadigan fanni chuqur bilish o‘qituvchini tayyorlash jarayonida juda muhimdir. Tushuntirish sifati, uning boy mazmuni, mantiqiy tartibliligi va yorqin tafsilotlar va faktlar bilan to‘yinganligi o‘qituvchining o‘zi o‘quv materialiga qanday egalik qilishiga bog‘liq. Ilmiy o‘qituvchi eng yangi ilmiy g‘oyalarni biladi va ularni talabalarga etkazishga qodir. Maktab o‘quvchilarida ko‘nikmalarni rivojlantirishga ijobiy ta'sir ko‘rsatadigan bilimlarning amaliy tomonini yaxshi biladi. Afsuski, bunday tayyorgarlikka ega bo‘lmagan ko‘plab o‘qituvchilar mavjud, bu esa o‘qitish va ta'limga salbiy ta'sir qiladi.
f) O‘qituvchining kommunikativ rag‘batlantiruvchi faoliyat turi o‘qituvchining ulkan ta'siri bilan bog‘liq bo‘lib, uning o‘quvchilari shaxsiy jozibasi, axloqiy madaniyati, ular bilan do‘stona munosabatlarni o‘rnatish va qo‘llab-quvvatlash qobiliyatiga ega bo‘lib, ularni faol o‘quv, bilim, mehnat va badiiy-estetik faoliyatlaridan foydalanishga undaydi. Ushbu faoliyat bolalarga bo‘lgan muhabbatni, hissiy munosabatni, iliqlikni va ularga bo‘lgan g‘amxo‘rlikni o‘z ichiga oladi, ular o‘qituvchining so‘zlar bilan keng ma'noda bolalar bilan insoniy munosabatlari uslubini tavsiflaydi.Hech narsa ta'limga shunchalik salbiy ta'sir ko‘rsatadiki, o‘qituvchining talabalar bilan bo‘lgan munosabatlaridagi quruqlik, jo‘shqinlik va rasmiy ohang. Bunday o‘qituvchidan bolalarni odatda uzoqroq tutishadi, ular aytadiki, u ularni ichki qo‘rquvi va undan yuz o‘girish bilan ilhomlantiradi. Bolalar o‘zlarining ehtiyojlari va manfaatlarini hisobga oladigan, mazmunli tarbiya va darsdan tashqari ishlar orqali o‘zlariga ishonch va hurmatni qozonishni biladigan o‘qituvchiga mutlaqo boshqacha munosabatda bo‘lishadi.
g) O‘qituvchining tahliliy baholash faoliyat turi. Uning mohiyati shundan iboratki, o‘qituvchi pedagogik jarayonni amalga oshirib, ta'lim va tarbiya jarayonini tahlil qiladi, ulardagi ijobiy tomonlar va kamchiliklarni aniqlaydi, erishilgan natijalarni belgilangan maqsad va vazifalar bilan taqqoslaydi, shuningdek o‘z ishini hamkasblari tajribasi bilan taqqoslaydi. Tahliliy va baholovchi faoliyat o‘qituvchiga o‘zlarining ishlarida o‘zaro bog‘liq deb ataladigan aloqani saqlashga yordam beradi, bu o‘quvchilarni o‘qitish va tarbiyalashda nimaga erishilganligini doimiy ravishda tekshirishni anglatadi va shu asosda o‘quv jarayoniga zaruriy tuzatishlar kiritish, izlanish usullarini izlash. uni takomillashtirish va pedagogik samaradorlikni oshirish, ilg‘or pedagogik tajribadan keng foydalanish. Afsuski, ko‘plab o‘qituvchilar ushbu faoliyat turlarini sust bajaradilar, ishlarida yo‘l qo‘yilgan kamchiliklarni ko‘rishga va ularni o‘z vaqtida bartaraf etishga intilmaydilar. Masalan, talaba materialni bilmaganligi uchun "sokin" oldi. Bu uning shoshilinch yordamga muhtojligi haqida aniq signaldir, ammo bu yordam bilan o‘qituvchi ikkilanadi yoki umuman o‘ylamaydi va keyingi darsda talaba yana yomon baho oladi. Agar u topilgan kechikish sabablarini tahlil qilsa va shunga mos ravishda talabaga yordam bergan bo‘lsa, keyingi sinflarda u yaxshi bahoga ega bo‘lishi mumkin, bu esa uni o‘qishni yanada yaxshilashga undaydi.
h) Va nihoyat o‘qituvchining ijodiy izlanishlar faoliyat turi. Uning elementlari har bir o‘qituvchining ishida. Uning ikki tomoni ayniqsa muhimdir. Ulardan biri shundaki, pedagogik nazariyadan foydalanish asosan o‘qituvchidan ijodkorlikni talab qiladi. Gap shundaki, pedagogik va metodologik g‘oyalar odatda o‘quv va tarbiyaviy vaziyatlarni aks ettiradi. O‘qitish va ta'limning o‘ziga xos shartlari juda xilma-xil va ba'zan noyobdir. Masalan, haqiqiy o‘quv jarayonidagi tarbiyaning muntazamligi sifatida talabalarga hurmat va aniqlik borasida umumiy nazariy pozitsiyada ko‘pgina o‘zgarishlar mavjud: bir holatda, o‘quvchini ishda yordam berish juda muhim, boshqa holatda u bilan bo‘lgan muomaladagi kamchiliklarni muhokama qilish kerak, uchinchidan esa ijobiy xatti-harakatlarni ta'kidlash kerak. , to‘rtinchida - shaxsiy sharh yoki taklif berish va h.k. Aytishlaricha, bu muntazamlikni qanday ishlatish maqsadga muvofiq, yaratish, ixtiro qilish, sinab ko‘rish, bu erda qanday ta'lim usullarini qo‘llash yaxshiroq.

3.Informatiga o‘qituvchisining pedagogik faoliyatiga qo‘yiladigan asosiy talablar

Ta’lim muassasi informatiga o‘qituvchisining pedagogik faoliyatiga jiddiy talablar qo‘yiladi. Ular pedagoglar va psixologlar tomonidan chuqur o‘rganilgan. O‘qituvchi shaxsiga qo‘yiIadigan eng muhim talablardan asosiysi uning yuqori malakali bo‘lishligidir. Chunki uningsiz pedagogik faoliyatni yuritib bo‘lmaydi. Informatika o‘qituvchisi ham shunday talablarga javob berishi kerakki, bunday talablar uni yuksak darajada bo‘lg‘usi mutaxassisni shakllantiradigan shaxs darajasiga ko‘tarsin.
Informatika o‘qituvchisiga quyidagi muhim va doimiy talablar qo‘yiladi:

• 
  jamiyat rivojlanishining siyosiy, ijtimoiy- iqtisodiy yo‘nalishlarini to‘g‘ri baholay olishi;
  
• 
  muayyan taraqqiyot davrida jamiyat uchun zarur bo‘lgan bo‘lg‘usi mutaxassisni shakllantirish standartlarini egallagan bo‘lishi;
  
• 
  pedagogik faoliyatni sevishi;
  
• 
  o‘z sohasi bo‘yicha maxsus bilimlarga ega bo‘lishi;
  
• 
  zakovatli bo‘lishi;
  
• 
  pedagogik tuyg‘uga ega bo‘lishi;
  
• 
  yuksak yetuklikka erishgan bo‘lishligi;
  
• 
  umumiy madaniyat va axloqning yuksak darajasini egallagan bo‘lishi;
  
• 
  pedagogik texnologiyalarni mahorat bilan egallagan bo‘lishi va shunga o‘xshash talablar
  

3-MAVZU: TA’LIM JARAYONIDA INNOVATSIYALAR, TASNIFI, SAMARADORLIK MEZONLARI.

REJA:

1. 
   Ta’lim jarayonida innovatsiyalar, tasnifi, samaradorlik mezonlari.
   
2. 
   Innovatsion pedagogik faoliyat.
   
3. 
   Uzluksiz ta’lim tizimi informatika o‘qituvchisining innovatsion pedagogik faoliyati.
   

1.Ta’lim jarayonida innovatsiyalar

O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi to‘g‘risida”gi Qonunlari, “2004-2009 yillarda maktab ta’limini rivojlantirish Davlat umummilliy dasturi”ni ta’lim jarayoniga tadbiq qilishning sifat va samaradorligini ta’min etishning hal qiluvchi mas’uliyatli davri boshlandi.

Innovatsion pedagogika talablarini hisobga olib, variativ o‘quv rejalar, takomillashtirilgan dasturlar, darsliklarning yangi avlodi tender o‘tkazish asosida yaratilmoqda va ta’lim muassasalariga ijara tizimi asosida yetkazilib berilmoqda.
Hozirgi taraqqiyotimizning talablari asosida ta’lim standartlari takomillashtirilib, dasturlar modernizatsiya qilinib, ta’lim muassasalariga yetkazilib berilmoqda. Ta’lim muassasalarining moddiy bazalari jadallik bilan mustahkamlanmoqda. Yangi turdagi kasb-hunar kollejlari, universitetlar va institutlar qoshida akademik litseylar, maktablarni qurish, rekonstruksiya qilish, joriy va kapital ta’mirlash, yangi zamonaviy asbob-uskunalari, o‘quv qurollari, texnika vositalari va kompyuterlashtirish ishlari aniq davlat rejalari asosida amalga oshirilmoqda. Talabalar, o‘quvchilar, o‘qituvchi va professor-o‘qituvchilarni sotsial ijtimoiy himoya qilish, moddiy va ma’naviy himoyalash ishlari davlat darajasida ijobiy hal etib borilmoqda. Qisqacha qilib aytganda, xalq ta’limi xodimlari, professor-o‘qituvchilarga zamonaviy talablar asosida jihozlangan sinflar, auditoriyalar, laboratoriya, axborot - resurs kutubxonalari shakllantirilib, ijodiy ishlash uchun barcha shart- sharoit yaratilib berilmoqda.
Davlat ta’lim standartlarini to‘la o‘zlashtirishni kafolatlash bugungi kundagi eng dolzarb, kechiktirib bo‘lmas vazifalardan biri bo‘lib qolmoqda. Bu degani yangi, innovatsion sharoitda o‘qituvchilarning o‘zlarini yangicha ishlash, ya’ni, innovatsion faoliyat yuritishga rag‘batlantirishni taqozo etadi. Shuning uchun ham an’anaviy pedagogika asosida yangi – innovatsion pedagogika ta’lim jarayoniga kirib kelmoqda.
Jahon olimlari va mutaxassislari innovatsion pedagogika haqida jiddiy fikrlar bildirmoqdalar.
Innovatsion pedagogikaning asosiy vazifasi ustuvor bo‘lgan yaxlit o‘quv-tarbiya nazariyasini innovatsion asosda qayta tashkil etish, o‘zgartirish zarurdir.
“Innovatsion pedagogika”da hukmron nazariya, nazariy va amaliy muammolarni yechish asos qilib olingan. Innovatorlarning fikricha, odatdagi mumtoz pedagogik nazariyalari eskirib qolgan, yangi sharoitda hozirgi avlodni bu yo‘l bilan tarbiyalash mumkin emas. Shunday vaziyatda butun o‘quv-tarbiya tizimi nazariyasini innovatsion asosda qayta tashkil etib, o‘zgartirish zaruriyati tug‘ilmoqda.
Ma’lumki, innovatsion pedagogika ta’lim-tarbiya to‘g‘risidagi ilmiy fikrlar tizimidir. Shaxsning shakllanganligi, rivojlanganligi va tarbiyasi haqidagi bilim va ularning yuksalish darajasining mavjud talabga muvofiqligi obyektivlikning yagona talabidir.
Kuchli, ta’sirchan va mustahkam tarbiya tizimini faqatgina fan o‘rgangan obyektiv asoslar va amaliyotda tasdiqlangan qoidalar yordamida rivojlantirish mumkin. Bu, albatta, innovatsion pedagogika bilan bog‘liq.
Ko‘pincha, innovatsion pedagogikani an’anaviy pedagogikaga nisbatan muqobil deb ataydilar. Bu fikrga hech bo‘lmaganda eng oddiy tushunchalar bo‘yicha: sinf, o‘quvchi, mazmun va darsliklar misolida qo‘shilmaslik mumkin emas. Agar mavjud pedagogik tizim saqlanib qolsa, unda uni faqatgina mukammallashtirish, takomillashtirish haqida gapirish mumkin.
Umuman olganda, pedagogik jarayon doimo pedagogik tizim asosida kechadi. Pedagogik tizim – bu komponentlarning birlashuvidan tashkil topadi va o‘zgarishlar natijasida ham o‘z mustahkamligini saqlab qoladi. Agar o‘zgarish (yangiliklar) chegarasidan oshib (qo‘llanilganda) u buzilib, yangi tizim shakllanadi va boshqa xususiyatlar paydo bo‘ladi.
Pedagogik tizim elementlarning juda chidamli va mustahkam majmuidir. V.P.Bespalkoning fikriga ko‘ra qaysi davr pedagogik sistemasi bo‘lmasin u o‘zaro bog‘langan quyidagi elementlardan iboratdir:

• 
  o‘quvchilar;
  
• 
  ta’lim (tarbiya) maqsadi (umumiy va xususiy);
  
• 
  ta’lim (tarbiya) mazmuni;
  
• 
  ta’lim (tarbiya) jarayoni (xususiy tarbiya va ta’lim);
  
• 
  o‘qituvchilar (o‘qitishning texnika vositalari);
  
• 
  tarbiyaviy ishlarni tashkiliy shakllari.
  

Bu tizimning har bir elementini istalgancha detallashtirib joylashtirish mumkin. Unda pedagogik tizimni quyidagicha modelini keltirish mumkin:
Bunda qo‘yilgan maqsad, albatta natijaga olib kelishi tizimning mustahkamligini tasdiqlaydi. Tizimdagi barcha komponentlar o‘z mustaqilligini namoyon qiladi, ular o‘z maqsadi va tarkibiy tuzilmasiga ega.
Pedagogik tizim komponentlari birlashgan holda o‘quv-tarbiyaviy jarayonini texnologiyasini tashkil etadi. Shuni qayd etish kerakki, pedagogik tizim texnologiyalashtirishga qulaylik tug‘diradi. Bu o‘z navbatida ta’lim tizimini boshqarishga qulaylik yaratadi. Boshqarishga qulaylik doimo yaxshi natijalarga olib keladi.
Pedagogik tizimning har bir elementi o‘quvchining bilim, ko‘nikma va malakalari oshishi uchun qulay muhit yaratadi. Pedagogik tizimni takomillashtirish doim pedagogik jarayonning samaradorligini oshiradi. Ta’limdagi sifat va samaradorlikni oshirish esa ta’lim tizimini takomillashtirish bilan belgilanadi.