Anatomiya 2014. indd

 chap bo‘lakdan jigarning 
chap o‘t yo‘li
 hosil bo‘ladi. Jigar darvozasida ular o‘zaro qo‘shi-
lib, jigarning umumiy o‘t yo‘lini hosil qiladi.
Jigarning chegaralari. Jigarning katta qismi o‘ng qovurg‘a os-
tida, yuqori chegarasi o‘rta o‘mrov chizig‘ida IV qovurg‘a ora-
lig‘ida joyla shadi. Bu nuqtadan uning yuqorigi chegarasi o‘ng to-
monga va past ga yo‘nalib o‘rta qo‘ltiq chizig‘ida X qovurg‘a ora-
lig‘igacha tushib pastki yuzasiga o‘tib ketadi. Chapga tomon yuqo-
ri chegara pastga yo‘na lib o‘ng to‘sh yoni chizig‘ida V qovurg‘a 
oralig‘ida, oldingi o‘rta chiziq da xanjarsimon o‘simta asosini ke-
sib o‘tib, VIII qovurg‘a tog‘ayining VII qovurg‘a tog‘ayiga birik-
kan joyda pastki chegarasiga o‘tib ketadi. Jigarning pastki chega-
rasi o‘ng X qovurg‘a oralig‘idan chapga qarab, o‘ng qovurg‘a ra-
vog‘i bo‘ylab chap VIII qovurg‘a tog‘ayining VII qovurg‘a tog‘ayi-
ga birikkan joyigacha boradi.
Jigarning vazifalari. Jigar hayot uchun muhim a’zo hisobla-
nib, u organizmning bioximik labaratoriyasi deyiladi. Jigar bar-
cha moddalar almashinuvida ishtirok etadi. Hazm a’zosi sifatida 
o‘t ish lab chiqaradi, ba’zi bir-birikmalar sintezida, qon, vitamin-
lar va minerallarni to‘plashda ishtirok etadi. Uning himoya vazi-

---

233
fasi quyidagidan iborat: jigarga darvoza venasi orqali kelayot gan 
qondagi zaharli moddalar jigarda turli reaksiyalarga uchrab za-
rarsizlantiriladi (ma salan, ammiak siydikchilga aylantiriladi) va 
organizmdan chiqarib yuboriladi.
Jigar fiziologiyasi. O‘t jigar hujayralarida ishlab chiqariladi va 
o‘t yo‘llari orqali o‘n ikki barmoq ichakka quyuladi. Bu jarayon 
uzluksiz kechadi. Hosil bo‘lgan o‘t o‘n ikki barmoq ichakda ovqat 
bo‘lganda quyiladi, ovqat bo‘lmaganda, u o‘t pufagida yig‘ila bosh-
laydi. O‘t pufagi shilliq pardasida o‘t tarkibidagi suyuqlik so‘rila-
di va o‘tning konsentratsiyasi 7–8 marta oshadi. Odamda bir su-
tkada 500–1200 ml o‘t ishlab chiqariladi. O‘tning tarkibiga o‘t 
kislotalari, o‘t pigmentlari, xolesterin va boshqa moddalar kiradi. 
O‘t pigmenti bilirubin jigarda gemoglabin parchlanganida paydo 
bo‘lgan mahsulotlardan hosil bo‘ladi. Ovqat bo‘tqasi o‘n ikki bar-
moq ichakka o‘tganida, unga o‘t jigardan va o‘t pufagidan tusha-
di. Ichakda ovqat bo‘tqasi bo‘lmasa, umumiy yo‘lining qisuvchi 
mushagi qisqarib, o‘tni ichakka o‘tkaz maydi va o‘t pufak nayi or-
qali o‘t pufagiga yig‘iladi.
Ichakka tushgan o‘t lipazani 15–20 marta faollashtiradi, 
yog‘ni maydalaydi, yog‘lar va vitamin K ni so‘rilishida ma’lum 
ahamiyat ga ega, ichak harakatini kuchaytiradi. O‘t ishlab chiqa-
rish va uning ichakka chiqish jarayoni nerv va gumoral yo‘l bi-
lan boshqariladi. Ovqatning hidi, chaynash, ovqatni oshqozon va 
o‘n ikki barmoq ichakda bo‘lishi o‘t ish lab chiqarishni reflektor 
kuchaytiradi. O‘t ish lab chiqarish, shuningdek, sekretin, gastrin 
gormonlari, oqsil moddalarning parchalanish mahsulotlari ta’si-
rida ham kuchayadi. Duodenal gormon xolisistokinin o‘t pufagi-
ni qisqartiradi.