Andijon davlat universiteti a. Zaparov materialalrni kesib ishlash, asboblar va stanoklar

Nazorat savollari: 
1. Tokarlik vintqirqar stanogi boshqa turdagi tokarlik stanoklaridan nimasi 
bilan farq qiladi? 
2. Tokarlik lobovoy stanoklar yordamida qanday detallarga ishlov beriladi? 
3. Tokarlik karusel stanoklar yordamida qanday detallarga ishlov beriladi? 
4. Tokarlik stanoklari qanday qismlardan tuzilgan? 
5. Ketingi babkaning vazifasini ayting. 
6. Fartukning vazifasini ayting. 
7. Tokarlik stanoklarida qo’llaniladaigan moslamalarni ayting. 
 
3-§. Parmalovchi va teshik kengaytiruvchi stanoklar. 
 
Yaxlit materialda parma deb ataluvchi keskich-asbob yordamida teshik ochish 
usuliga parmalash deb ataladi. Parmalash kesish qismining konstruksiyasiga ko’ra, 
perosimon, spiral, markaz ochuvchi va chuqur teshiklarni teshuvchi parmalarga 
bo’linadi.Quyida bu parmalarning konstruktiv xususiyatlari to’g’risida qisqacha mahlu-

---

76 
motlar keltirilgan
29
. 
Perosimon parma. Bu xil parma, parma o’qiga kesuvchi tig’lari bir-biriga 
nisbatan simmetrik holda joylashgan plastinka bo’lib, uning kesuvchi tig’lari orasidagi 
burchak teng bo’ladi. Ishlanuvchi materialning mexanik xossasiga ko’ra, bu burchak 
0—140° oralig’ida olinadi, o’rtacha 2 f qiymati 116° olinadi. 
Agar kesish qirrasiga perpendikulyar bo’lgan IV—IV kesimiga qarasak, kesish 
burchagi 5 = 90° bo’ladi, bu esa kesish uchun noqobildir, kesish tig’laryning kesishgan 
joyida u = 55—60° burchakli, ko’ndalang kesuvchi tig’i 3 hosil bo’ladi. Parmalashda 
parmaning metalga ishqalanishini kamaytirish uchun orqa burchaga yon tomonlari esa 1 — 2° 30 li teskari konus bilan charxlanadi. Bu parmalar oddiy 
konstruksiyali va tayyorlanishi arzon bo’lishiga qaramay ulardan kamdan kam 
foydalaniladi, bunga sabab parma diametrining har galgi charxlash tufayli o’zgarishi 
va ish unumdorligining pastligidir. 
Spiral parma. Sanoatda ko’proq tarqalgan bo’lib, u umumiy holda asosiy 
kesish burchaklari hosil qiluvchi ikkita vintsimon (spiral) ariqchasi bo’lgan silindrik 
qismdan iboratdir. 
105- rasmda silindrik quyruqli (shpindel patroniga quyrug’idan qisiladigan va 
konussimon quyruqli (shpindelga konusli quyrug’i hisobiga o’rnatiladigan) 
parmaning konstruk-siyalari tasvirlangan. SHuni qayt etish lozimki, odatda silindrik 
quyriqli parma diametri 0,25—9,4 mm, konus quyruqli parma diametri 6—80 mm 
oralig’ida bo’ladi.