Andijon mashinasozlik instituti I. M. Sirojiddinova o. X. Pulatova «kasbiy psixologiya»

Mavzuni mustahkamlash va nazorat qilish uchun savollari: 
1. Kasbiy psixologiyaning metodlari haqida tushuncha. 
2. Psixologiyada genetik printsipning amal qilishini aytib bering? 
3. Longityud metodini izohlab bering. 
4. Kesimli metodning mazmuni va mohiyati nimalardan iborat? 
5. Tadqiqotlarni tashkillashtirish deganda nimani tushunasiz? 
6. Tadqiqotlarni rejalashtirish kanday bosqichlardan iborat? 
7. Kasbiy psixologiyada eksperimental metodlardan foydalanish ahamiyatini aytib 
bering?
3- MAVZU: KASBIY PSIXOLOGIYANING KLASSIFIKATSIYASI VA 
ULARNI TANLASH 
REJA: 
3.1. Kasb tushunchasi – kasbiy psixologiyaning kontseptual asosidir 
3.2. Mutaxassisning kasbiy tayyorligi 
3.3. Mutaxassislik – kasbiy ta‘lim, tayyorgarlik yoʻli bilan ish jarayonidagi 
maxsus bilimlar 
3.4. Kasblarni psixologik tizimlash 
Tayanch ibora va tushinchalar: kasb, mutaxassis, kasbiy tayyorgarlik, kasbiy 
ta‘lim, maxsus bilimlar, psixologik tizimlash. 
3.1. Kasb tushunchasi – kasbiy psixologiyaning kontseptual asosidir 

---

52 
Kasbshunoslikning asosiy kontseptual bosh tushunchasi - bu kasb 
tushunchasidar. Kasbshunoslik adabiyotlarida kasb tushunchasining tavsifi juda 
koʻp. Avvalambor bu maxsus tayyorgarlikni talab etuvchi, inson doim tajribadan 
oʻtkazuvchi va unga yashash uchun manba boʻlib xizmat qiluvchi mashgʻulotdir.
Keyin kasb bir xil faoliyat bilan shugʻullanuvchi kishilarni birlashtiradi. Bu 
faoliyat ichida ma‘lum aloqalar va axloq normalari oʻrnatiladi. Kasb jamiyatning 
mexnatga layokatli a‘zolarini ijtimoiy tashqillashtirishning aloxida shakli boʻlib, 
bunda a‘zolar faoliyatining umumiy turi va kasbiy ongi bilan birlashgan.
B.Shouning fikri boʻyicha ―Kasb - mutaxassislarning chetdagi odamlarga 
qarshi fitnasidir‖. 
―Kasb - jamiyat uchun zarur va kadriyatli soha boʻlib bunda asosiy jismoniy 
va ruxiy kuch talab etiladi‖. Bu kuchlar unga sarflangan mehnat oʻrniga yashashi 
va rivojlanishi uchun muhim vositalar omili sifatida namoyon boʻladi. Bu ta‘rifni 
yanada batafsil yoritib, E.A.Klimov kasbiy faoliyatning sifatli tarixiy rivojlanuvchi 
tizim va shaxsning oʻzini namoyon etish sohasi deb ta‘riflaydi. Yana bir ta‘rifni 
keltiramiz. ―jamiyat nuktai nazaricha kasb bu kasbiy masalalar, kasbiy faoliyat 
shakllari va turlari, shaxsiy kasbiy xususiyatlari tizimi boʻlib, ular ish uchun 
muxim bulgan natija mas‘uliyatlarni yetkazishni ta‘minlab berishi kerak boʻladi‖ 
Nisbatan tor ta‘rifni esa V.G.Makushin keltiradi, ―Kasb - bu shunday 
faoliyatki, uning yordamida shaxs jamiyat xayotida ishtirok etadi va uning 
yashashi uchun moddiy vositalar asosiy manbasi boʻlib xizmat qiladi‖. Mavjud 
ta‘riflarni umulashtirib, quyidagilarni xulosa qilish mumkin. Kasb mexnat 
faoliyatining paydo boʻlgan shakllari boʻlib, ularni bajarish uchun inson albatta 
ma‘lum bilimlar va kunikmalarga maxsus qobiliyatlar va rivojlangan muxim 
kasbiy sifatlarga ega boʻlishlari kerak. ―Kasb‖ atamasi kasbiy faoliyatning 
fakatgina yukori statusli turlariga nisbatan ishlatiladi. Boshqa faoliyat turlari 
mutaxassisliklarga yoki ish, mashgʻulot turlariga tegishli boʻladi. Milliy 
kasbshunoslikda ―kasb‖ va ―mutaxassislik‖ tushunchalari farqlanadi.
Kasb mutaxassislikka koʻra kengrok tushuncha, kasbiy saloxiyatida tashqari, 
uning muxim sifatlari - ijtimoiy - kasbiy saloxiyat, kasbiy avtonomiya, oʻzini 

---

53 
nazorat qilish, guruxli mezonlar va qobiliyatlar xisoblanadi. Kasb odatda yaqin 
mutaxassisliklar guruxini birlashtiradi. Masalan, kasb shifokor, mutaxassisliklar - 
terapevt, pediatr, okulist, urolog, va xokazo, kasb - muxandis, mutaxassisliklari - 
konstruktor, texnolog, metallurg va xokazolar. Mutaxassislik — kasbiy ta‘lim, 
tayyorgarlik yoʻli bilan ish jarayonidagi maxsus bilimlar, koʻnikma va malakalar 
kompleksi boʻlib, ular u yoki bu kasb doirasida ma‘lum faoliyat turini bajarish 
uchun zaruriy xisoblanadi. Shunday qilib, mutaxassislik - kasb ichidagi kasbiy 
faoliyat turi boʻlib, u shaxsiy yutuqlarga yoki oʻziga xos vaziyatlar orqali umumiy 
natijalarga erishishga yoʻnaltirilgan boʻladi.