Aniq-tabiiy va jismoniy madaniyat fakulteti

3. Alyuminiyning mis, kremniyli qotishmalari. (AL₃, AL₅, AL₆) bu qotishmalarning xossasi I va II guruh qotishmalariga yaqinroq bo‘ladi.
4. Alyuminiyning magniyli qotishmalari. Bu qotishmalarda magniyning miqdori 12%gacha bo‘lib, qisman boshqa elementlar ham bo‘ladi. Bu qotishmalarning ham quyilish xossalari pastroq bo‘ladi. Lekin korroziyabardoshligi, mexanik xossalari va kesib ishlanilishi yaxshi bo‘lib, nam atmosfera sharoitida ishlaydigan quymalar olishda foydalaniladi.^[1]
5. Alyuminiyning murakkab tartibli qotishmalari. Bu qotishmalar tarkibida ma’lum miqdorda boshqa elementlar ham bo‘lib, ular yuqoridagi qotishmalardan puxtaligi, o‘tga chidamligi va boshqa xossalari bilan farq qiladi. Masalan, bu guruh qotishmalarining AL1 markasidan porshenlar, silindr kabi detallar zagotovkalarni quyish yo‘li bilan tayyorlanadi. Shuni ham qayd etish lozimki, ba’zan kukun metallurgiya yo‘li bilan olinadigan alyuminiy qotishmalaridan ham foydalaniladi. Bunday qotishmalarni olish uchun Al asosida olingan kukunlarga zarur elementlar qo‘shib, ulardan olingan yarim mahsulotlar yuqori temperaturada qizdiriladi.
Antifriksion qotishmalar. Bu qotishmalar Sn, Fe, Cu, Al elementlari asosida olinib, sirpanish podshipniklarining vkladishlari, ya’ni val bilan ishqalanib ishlaydigan yuzalari tayyorlanadigan qotishmalarga antifriksion qotishmalar deyiladi. Bu materiallar val sirtiga oson moslanuvchan, yetarli darajada yuqori mexanik xossalarga ega bo‘lgan, o‘zida moyni saqlay olishi, ishqalanish koeffisiyenti kichik, issiqlikni yaxshi o‘tkazishi, korroziya-bardoshligi va suyuqlanish temperaturasi deyarli past bo‘lgan xususiyatlarga ega bo‘lmog‘i lozim. Bunday talablarga javob beradigan materiallarga babbitlar, bronzalar, antifriksion cho‘yanlar va boshqa materiallar kiradi. Shuni qayd etish lozimki, bunday qotishmalarda puxta, nisbatan plastik va qovushoq asosida tayanch vazifasini o‘taydigan qattiq qo‘shimchalar bo‘ladi. Ish jarayonida asos materiali tez yeyilib, mikroskopik ariqchalar hosil bo‘lib, ularga moy o‘tib, yuzani moylab turadi, yeyilish mahsulotlari esa moyga o‘tadi. Shu boisdan moy vaqti-vaqti bilan almashtiriladi. Ma’lumki, qalayli babbitning narxi qimmat, shu boisdan ulardan og‘ir sharoitda ishlovchi podshipnik vkladishlaridagina foydalaniladi. Boshqa hollarda qalay tejash uchun qo‘rg‘oshin, surma, mis, nikel va boshqa elementlar qo‘shiladi
Alyuminiy qotishmasi asosan alyuminiydan tashkil topgan va boshqa elementlar qo'shilgan kompozitsiyadir. Qotishma alyuminiy eruvchan (suyuq) eritganda elementlarni bir-biriga aralashtirish yo'li bilan amalga oshiriladi, bu esa bir hil qattiq eritma hosil qilish uchun sovutadi. Boshqa elementlar massa tomonidan qotishmalarning 15 foizini tashkil qilishi mumkin. Qo'shimcha elementlar temir, mis, magniy, silikon va sinkni o'z ichiga oladi. Alyuminiy elementlarning qo'shilishi sof metall element bilan taqqoslaganda qotishma mustahkamligi, ishning mavjudligi, korroziyaga chidamliligi, elektr o'tkazuvchanligi va yoki zichlikni beradi.
Alyuminiy va uning qotishmalari

• 
  Bu muhim alyuminiy yoki alyuminiy qotishmalarining ro'yxati.
  
• 
  AA-8000: Milliy Elektr kodeksiga binoan simni qurish uchun ishlatiladi
  
• 
  Al-Li (lityum, ba'zan simob)
  
• 
  Alniko (alyuminiy, nikel, mis)
  
• 
  Duralumin (mis, alyuminiy)
  
• 
  Magniy (5% magnezium)
  
• 
  Magnox (magniy oksidi, alyuminiy)
  
• 
  Nambe (alyumin va yana yettita aniqlanmagan metallar)
  
• 
  Silumin (alyuminiy, silikon)
  
• 
  Zamak (sink, alyuminiy, magniy, mis)
  
• 
  Alyuminiy magniy, marganets va platina bilan boshqa murakkab qotishmalar hosil qiladi.
  

1 – rasm . Qattiq betonlarga moslashtirilgan mustahkam samarizlar

Qotishma namunalari

Qotishmalarning namunalari orasida zanglamaydigan po'lat, guruch, bronza, oq oltin, 14 k oltin va kumush kumush mavjud . Istisno holatlar mavjud bo'lsa-da, ko'pgina qotishmalar asosiy yoki asosiy metallari uchun, boshqa elementlarning massa ulushi bo'yicha ko'rsatilishi bilan nomlanadi.

Qotishmalarning ishlatilishi

Metalldan foydalanishning 90% dan ortig'i qotishmalar shaklida bo'ladi. Qotishmalar ularning kimyoviy va fizik xususiyatlari sof element elementlardan farqli o'laroq, dastur uchun ustun bo'lgani uchun ishlatiladi. Odatda yaxshilanishlarga korroziyaga chidamlilik, takomillashgan aşınma, maxsus elektr yoki magnit xususiyatlar va issiqlikka chidamlilik kiradi. Boshqa paytlarda, qotishmalar tarkibiy metalllarning asosiy xususiyatlarini saqlab qolishlari uchun ishlatiladi, ammo ular kamroqdir. ^[2]
Chelik - Chelik, uglerod bilan temirning qotishmasiga berilgan nom, odatda nikel va kobalt kabi boshqa elementlar bilan. Boshqa elementlar po'latga qattiqlik yoki kuchlanish kabi kerakli sifatni qo'shib qo'yadi.