Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ
Download 6.7 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- IV. Bölüm: 1.Kanuni’nin Tahta Culusundan Amasya Anlaşmasına Kadar Olan İlişkiler
- B. Kanuni Sultan Süleyman ve I.Tahmasb’ın İlişkileri
|
D. Fatih Sultan Mehmet’in Kardeşi Şehzade Yusuf ve Şah İsmail ile İlişkikeri: Osmanlı-Safevi iliĢkilerinde Ģehzadelerin sığınması unutulmuĢ bir konudur. 1384
maddelerinde bu konuya özen verilmiĢtir. 1385
Fatih Sultan Mehmet Yusuf‟tan baĢka tüm kardeĢilerini öldürtmüĢtü. 1386
Ġmadettin Gürci (Gürcistan Gilan mahallelerinden sayılmaktaydı) ile tanıldı. 1387
Yusuf‟un annesi ondan Yusuf‟u kaçırmasını istedi, Ġmadettin de kabul etti. Yusuf‟u gizlice Ġran‟a götürmek istedi. Hoca Ġmadettin Safeviler‟in ateĢli destekçisi idi. Eğer Yusuf‟u sağ-salım Ġran‟a götürebilirse tüm mal ve sermayesinin beĢte birini Safevi Tekkesine bağıĢlama konusunda anlaĢtılar. Onlar Ġran‟a vardıktan sonra Ġmadettin ve Yusuf birlikte Erdebil Tekkesine gittiler ve ġehzade Yusuf Safeviler‟in müridlerinden biri oldu. Sonra Yusuf Dekkan PadiĢahlarından Nizam ġah Bahmani‟nin sarayına yolu açıldı. Miladi 1490 yılı (Hicri 896 yılı) Bicapür da kendi adına hutbe okutarak kendini AdilĢah diye adlandırdı. Yusuf Save de yetiĢtiği için ,Saveli Yusuf AdilĢah,diye meĢhur oldu ve Dekkan AdilĢahlılar hanedanını kurdu. 1388
1384 Yücel. Ve A Sevim, Fatıh, Yavuz, Kanuni, Ankara 1991, s. 178. 1385 Feridun Bey, Munşeatus-Selâtin, s. 23-25 1386 Franz Babinger, a.g.e, s.73-74 1387 Nevai, a.g.e, s. 154. 1388 Nevai, a.g.e, s. 156. 481
AdilĢah ġii mezhebindeydi ve çeĢitli muhaliflerine galip gelmek için Ġmamiye ġiiliği yayacağına and etmiĢti. Bu zaman da ġah Ġsmail ġii mezhebini resmi ilan ettiği için bu da Miladi 1501 yılında(Hicri 907 yılı Zilhacce ayı) ġii mezhebini resmi ilan ederek Oniki imamların adına hutbe okudu. Hindistan‟ın bir kısmında ġii mezhebini resmi ilan eden ve yayan ilk komutan AdilĢah idi. Ama AdilĢah‟ın metodu ġah Ġsmail‟in metodundan çok farklıydı ve ilk üç halifeye son derece saygıyla davranmayı herkese emretmiĢti. AdilĢah‟ın çok zeki ve akılcı davranıĢlarından dolayı aĢırı mezhepçilerden Sunni mezhepte olanları tahkir veya kutsallıklarına saygısızlık etmeye kimse cesaret edemiyordu. 1389 AdilĢah‟ın uyduladığı gerçekçi politikaları sonucu ġah Ġsmail‟in zamanında meydana gelen olayların tersine ġiilik ve Sunniliğin arasında taassup ortadan kaldırıldı. Böylece Caferi mezhebinin âlimleriyle Hanefi ve ġafii âlimlerin arasında tartıĢmalı bir konu kalmadı ve bilimsel konuĢmalarla konularını çözdüler. 1390 Ġran‟da eğitim alan AdilĢah bütün diğer mezheplerden olan Müslümanlar‟a izin verdi. Camilerin de kendi geleneklerine göre ibadet ve namaz kılmalarına ve onlara konuĢma ve fikir özgürlüklerine izin verdi. Hatta kendi Hanefi emirlerine de istediklerine göre ibadet ve namazlarını kılmalarına izin verdi. Yusuf ġah, ġah Ġsmail‟e çok saygı duyuyordu. AdilĢah Yusuf muhaliflerin isyanını kaldırdıktan sonra Safevi hanedanına gösterdiği tam ihlâs ve oniki imamların adını getirdiği hutbede belirttiğini Seyyit Ahmet Herevi‟yi birçok hediye ve mektuplarla birlikte ġah Ġsmal‟e gönderdi. Yusuf AdilĢah Miladi 1509 (Hicri 916) yılında kendi
1389 Nevai, a.g.e, s. 157. 1390 Muhammed Kasim HiduĢah Esterabadi, Tarihi Firişte, tashih eden Muhammedrıza Nasiri, Enjomane Asar ve Miras-ı Ferhengi basımı, Tahran 2008, s. 4.
482
hükümetinin baĢkenti Bicapür‟de vefat etti. AdilĢah‟tan üç kız ve bir oğul kalmıĢtı yalnız oğlunun adını Ġsmail koymuĢtu. Ġsmail AdilĢah da babası gibi ġii mezhebini yaydı ve ġah Ġsmail‟e çok saygı duyuyordu. Mahmud ġah Behmeni ġah Ġsmail‟in elçisini geri döndermek için Ġsmail AdilĢah aracılık yaparak Ġran elçisi döndü. ġah Ġsmail onun yaptığı bu iĢe karĢı ve arkadaĢlığını sağlamlaĢtırmak için Türkmen Ġbrahim Bey‟i pahalı hediyelerle örneğin altından kırbac ve kılıç Ġsmail Adil ġah‟a gönderdi. Ġsmail AdilĢah Ġran Elçisini “dil onu beyan etmekten aciz olan” 1391 çok
heybetli ve görkemli bir Ģekilde kendi baĢkenti Bicapür‟e kadar getirdi ve onlar için birçok törenler yaptı. Ġsmail ġah Ġran heyetine kendi saygısını daha çok göstermek için bütün askerleri KızılbaĢlar gibi kızıldan taç baĢlarına takmaklarına emir verdi. Hatta baĢına takmayan KızılbaĢ tacını ve taçsız hareket eden askerlere ceza verdi. Ayrıca Ġsmail Adil ġah‟ın fermanıyla bütün Cuma namazları ve Ġslamı bayramlar da veya kutsal günler de minberler de ġah Ġsmail‟in sağlığı için dua okuma emri verdi. Bu ferman yetmiĢ yıl boyunca uygulandı. 1392
1391
Muhammed Kasim HiduĢah Esterabadi, a.g.e, s. 5. 1392
Muhammed Kasim HiduĢah Esterabadi, Tarihi Firişte, s. 18. 483
1.Kanuni’nin Tahta Culusundan Amasya Anlaşmasına Kadar Olan İlişkiler (1520-1555) A. Sultan Selim’in Vefatı ve Kanuni Sultan Süleyman’ın Tahta Oturması ve İlk hadiseler: Miladi 1519 yılı Ocak ayının 11. günü Hicri 925 yılı Muharrem ayının 9. günü, Macaristan imparatoru Maximilian öldükten sonra taht kavgaları yüzünden ortaya çıkan mücadeleden dolayı Avrupa karıĢtı. Bu esnada Sultan Selim bir sefer için hazırlık yapıyordu. 1393
Rodos seferi için donanma hazırlamıĢ ve toplar döktürmüĢtür. Ancak Ulemalar divan toplantısında meclisinde bu iĢin yapılmasını uygun görmediler. Anadolu da çıkan Celalı (Köroğlu) 1394
isyanı bahanesiyle ġah Ġsmail‟e karĢı yürümenin
daha öncelikli olduğu yolunda ulemalar tarafından fetva çıkarıldı. 1395
Sultan Selim Ġstanbul‟dan veba salgını nedeniyle Edirne‟ye doğru hareket etti. Ġran‟a saldırmak amacıyla yola çıkan Sultan Selim, sekiz yıllık saltanattan 1396
sonra ġarbon hastalığına bağlı olarak sırtında çıkan Aslan Pençesi (Şirpençe) denilen büyük bir çıban (Ur) yüzünden henüz 54 yaĢında iken birden hastalığı ilerledi. 1397
Sultan Selim kayınpederi Manglı Gray Han‟ın mali ve askeri desteğini alarak Çorlu
1393
Feridun Emecen, Selim I, Ġ.A, T.D.V, c. 36, s. 413. 1394
Fuat Köprülü, XIV. Asır Saz Şairleri, Ahmet ġukru, Kanaat Kitabevi, s. 3. Tarihsiz. 1395 Haydar Çelebi, Rüzname, s. 499. 1396 Purgstall, Osmanlı Tarihi, c. II, s. 932. 1397 Bridj Anthony, Taziyaneye Aseman, s. 51. 484
da babası II. Bayezid‟e savaĢ açtığı mekân da ileri gidemedi. Ġki ay ümütsüz bir tedavı gördükten sonra Miladi 1520 yılı Eylül ayının 21-22. günü (Hicri 926 yılının ġevval ayının 8-9. Günü) 1398 gecesi sabaha karĢı yakın adamı olan Hasan Can‟ın yanında vefat etti. 1399
Sultan Selim‟in cenazesini Fatih Camiisinde emanet bırakarak oğlu Süleyman tarafından inĢa edilen Selimiye Camiisinde gömdüler. 1400
Sultan Selim Trabzon da valilik tecrubelerini padiĢahlık tahtına geçtikten sonra da ne yapacağına yardım etmiĢtir. Gürcistan, Kırım adası, Rusiye ve Ġran‟la yakın olan Trabzon hudutları onu tecrubeli etmiĢtir. Trabzondayken Gürcistan seferine gidip ve ġah Ġsmail‟in faaliyetleriyle ilgili II. Bayezid‟e rapor göndermiĢtir. 1401
Sultan Selim ulemalara saygı duyordu. KemalpaĢazade, Zenbilli Ali Efendi, Ġdris‟i Bitlisi hocası Halimi Çelebi gibi ulemalarla hem sohbet idi. Tacizade Cafer Çelebi, Ahi Benli Hasan ve Revanı gibi Ģairlere destek veriyordu. 1402
Ġdris Bitlisi‟yi Kürt beyleri‟nin iĢlerini düzene getirmek için tayin etti. Bazı Arapça kitapları örneğin Ġbn-ı Teğriberdi‟nin En-Nücümü‟zzahire adlı tarihinin KemalpaĢazade‟ye çevirmesini buyurdu ve Osmanlı tarihinin yazmasını ona
1398
Feridun Emecen, Selim I, Ġ.A. D.A.V, c 36, s. 413. 1399
UzunçarĢıl, Osmanlı Tarihi, s. 323; Purgstal, a.g.e, ġevval ayının 9. Günü yazıyor, s. 936; Ferid Bey, 9 Ģevval yazıyor, Yüce Osmanlı Devletinin Tarihi , s 69; Feridun Bey, a.g.e, s. 499-500 ölüm maddesini, zevval Hünkâr, yazıyor. 1400
Feridun Emecen, “Selim I” Ġ.A. T.D.V, c. 36, s. 413. 1401
II. Bayezid Dönemine, Ait olan arĢivler, Hc. 906 M. 1500 Tarihli Ahkâm Defteri, hk. Nr. 111. 1402 Feridun Emecen, “Selim I” Ġ.A, Diyanet vakfı yayınları, c. 36, s. 414. 485
bıraktı. 1403 Mısır saldırısında Ahmet Kemal PaĢazade‟ye Kadı Askerliğe seçti. 1404
Mevlana‟ya çok saygısı vardı. 1405
Sultan Selim hazır cevap bir insan idi. Bir gün ona Ġnek Mehdi Hoca‟nın evinde bir peri yüz (yüzü güzel) vardı. Hemen “yani ay Ġnek‟in evindedir” cevabını verdi. ġiirlerinde Hafiz‟den etkilenmiĢtir: ًت ان اي ٌاکئ ٌٕک ًّْ وا َٔن ٍیا ًتاناي ٌآظ و یلیهؼ ٔ بٕثؽي ٔ یي 1406
“Bu dünyada bana içki, sevgili ve bir hem-sohbet yeter Bana bu tarz bütün varlıktan yeterlidir” Öyle ki Hoca ġemsettin Hafiz söylemiĢ: ًت ان اي ٌأن ٔهٌ ٌا ّیاٌ ًٍچ ٍیو ًتاناي ٌآظ ٌارٍهگ و ینامؼهگ 1407
“Dünyanın gülistanından bana gül yanaklı (sevgili) yeter Bu çime o Selvi‟nin (sevgilinin) gölgesi yeter” BaĢka yerde: Sultan Selim altı kız ve bir oğlu vardı. 1408
Kanuni Sultan Suleyman Sultan Selim‟in yalnız oğlu ve kardeĢi yoktur. Bu nedenle eli kardeĢkanına bulaĢmadığı için
1403
Feridun Emecen, a.g.mk .
1404 Hammer Purgsthal, Osmanlı Tarihi, c. II, s. 813. 1405 Feridun Emecen, a.g.mk, s. 414. 1406 Sultan Selim‟in bazı Ģiirleri UzunçarĢılı kayıt etmiĢtir, UzunçarĢılı, Osmanlı Tarihi, c. II, s. 306. 1407
Hoca ġemseddin Muhammed, Divan-ı Hafiz, EnteĢarate EndiĢe, Gum 1980, s. 231.
1408 UzunçarĢılı, Osmanlı Tarihi, c. II, s. 307. 486
Ģanslıydı. Babasının ölümünü haberini aldığı zaman hızlıca yönetiminde olan Manisa‟dan Ġstanbul‟a geldi ve 9 gün sonra Miladi 1520 yılı Eylül ayının 30. Günü (Hicri 926 yılı ġevval ayının 17. Günüde) 26 yaĢındayken PadiĢahlik Tacını baĢına koydu. 1409
1409 UzunçarĢılı, a.g.e. 487
Kanuni Sultan Süleyman Miladi 1495 yılında (H. 900 ġaban ayı) dünyaya geldi.
1410 (H.926 ġevval ayının 17 si)Miladi 1520. Yılın Eylül ayının 30.gününde padiĢahlık tahtına (89. Halife Olarak) oturdu. Miladi 1569 Eylül ayının 6.günü (Hicri 974 Sefer ayının 20.günü Cuma akĢamı) Macaristan‟da Zigetvar Kalesini kuĢatma zamanında 74 yaĢında iken öldü. Çoğu tarihçinin saptamalarına göre Osmanlıların en güçlü ve Ģanslı sultanıydı; Fakat II. Mehmet onunla rekabet edebilirdi. O tek bir çocuk olduğu için saltanat iddiasında bulunan kardeĢi yoktur ve bu nedenle de kardeĢ katili olmadı. Onun zamanında Osmanlı Devleti tarihinin en parlak dönemini yaĢamıĢtır ve imparatorluk üç kıtaya yayılmıĢtır. Bugünkü ölçeklerle ölçersek otuz dört ülkeyi sınırlarında barındıracak imparatorluk seviyesine ulaĢmıĢtır. Osmanlı döneminden günümüze kalan son toprak parçası Anadolu olmuĢtur. O ilim ve edep sever bir padiĢahtı. SavaĢ esnasında savaĢ anılarını yazardı. Aristoteles‟in kitaplarını okuyordu. Sulh zamanında Ģiirler söylerdi; ondan günümüze Türkçe ve Farsça iki Ģiir divanı kalmıĢtır. Farsça Ģiirleri yedi yüz beyit idi ve Ģiirde mahlası “Muhibbi” idi. Onun mümtaz özelliklerinden birisi de budur ki; o hiçbir zaman adam kayırmamıĢtır. Ġnsanları liyakat ve cesaretlerine göre görevlendirirdi. Hiç kimseyi soy ve mevkisine göre diğerlerinden üstün tutmuyordu. Onun sarayı çoban çocuklarından oluĢuyordu ve makamları bunlara veriyordu. Bu çoban çocukları Kanuni karĢısında atalarını övüyordu ve Kanuni de bu durumdan hoĢlanıyordu. Sultan Süleyman usul ve kurallara saygı duyoyurdu. Komutan veya normal bir vatandaĢ olsun herkes eĢit davranıp yargılıyordu. ġiddet ve vahĢetinden dolayı “kanlı” lakabıyla anılan, Donanma Kapudan-ı Cafer Bey‟i sü-i istımalinden dolayı azlederek soçunun sabit
1410
Ferid Bey, Yüce Osmanlı Devletinin Tarihi ,
Ahsenut-Tevarih), s. 69. 488
olduğu ortaya çıktığı zaman idam ettirdi. 1411 Kanuni ülkesinin çeĢitli iĢleri hakkında icat ettiği kurallar için Osmanlılar onu Kanuni olarak (kuralcı) adlandırdılar. Avrupalılar onu Avrupadaki fethettiği geniĢ topraklardan dolayı ona MuhteĢem diyorlardı. ĠĢlerini kural üzerinde yaptığı için bu nedenle yirmi altı yaĢında babası 1.Selim‟in yerine geçerken ġah Ġsmail zamanında babası tarafından zindana atılan ġah Ġsmail‟in elçilerinin serbest bırakılması emrini vermiĢtir. 1412
Ġranlıların ticaret eĢyalarını onlara geri göndererek onların zararlarını ödedi; ayrıca altı yüz Mısırlı esirin zindanlardan çıkarılmasını sağladı ve Ġran‟a saldırmadı. 1413
Kanuni‟nin dıĢ siyaseti babası Selim‟in tersine Doğu değil Batı eksenliidi. Eğer Sultan Suleyman doğuya yönelseydi Safevilerin iĢi zor olacaktı. Sultan Suleyman öncelikle Belgrad‟ı Miladi 1521 yılı Ağustos ayında (Hicri 927 yılı Ramazan ayı) fethederek oranın büyük kilisesini Camiye dönüĢtürdü. 1414
Sultan Selim Rodos adasını fethetmek için yüz parça donanma hazırlamıĢtı; ama sonunda ġah Ġsmail ile savaĢmayı ona tercih etti. Sultan Selim‟in aniden kanserden ölmesi Rodos adasını fethetmesine engel oldu. Sultan Süleyman babasının siyasetini bırakarak Safevilerle mücadele etmedi ve Rodos‟un fethini Ġran‟la savaĢtan daha önemli saydı.
1411 Celalzade Koca NiĢanci Mustafa, Tabakatu‟l-Memalik fi Dercati‟l-Memalik, Fatih Kitaplığı, nr 4423, Süleymaniye Kıb, Ġstanbul; Hammer Purgestall, D.O.T. Terc. M.A. Ata, C,V, s. 12. 1412 Kaffari Ahmet, Tarih-i Cıhan-Ara, s 247; Hasan Rumlu, Ahsenüt-tearih, s 170; Rizakulu-Han Hidayet, Macmeül-fusaha, 1.cilt, s. 56; Parsadost Manüçehr, Şah İsmail Evval, s. 514-523. 1413
UzunçarĢılı, Osmanlı Tarihi, s. 333. 1414
Hammer PurgaĢtal, Osmanlı Tarihi, s. 951. 489
Miladi 1523 yılı Aralık ayının yirmi beĢinci günü (Hicri 929 yılının Sefer ayında) Rodos adası Sultan Süleyman‟ın eliyle fethedildi. Sultan Suleyman‟ın zaferlerinden sonra ġah ĠsmailSultan Suleyman‟ın tahta oturduğuyla ilgili eksikliğini cıbran etmek için beĢ yüz kiĢilik bir heyeti Taceddin Hasan halife baĢkanlığında Ġstanbul‟a gönderdi; Ama Sultan Süleyman onlardan yirmi kiĢinin Ġstanbul‟a girmesine izin verdi, 1415
kalanlar Üsküdar‟da durduruldu. Bazı Osmanlı tarihçileri kalanlar, Sultan Süleyman emriyle Üsküdar‟da tutuklandıklarını söylemiĢler. 1416 Ama bu yanlıĢtır, kalanlar Sultan Selim‟in sarayının dıĢında kalmıĢlardı. ġah Ġsmail mektupta Sultan Süleyman‟a; Süleyman mekân, CemĢit mertebeli, Büyük Hakan, Sultanların Sultan‟ı, Cennet mekân, Ġslamın hamisi… sonra devam ediyor; “Ġslamı kafirlere ve doğruluğu saptırmağa yüz açan fetih ve kazançlar Allah‟ı hoĢnut eder”. Sonunda da Sultan Suleyman hakkında bir ayet; “men eti le Allah bi kalbi Selim” 1417
Allah kalbine göre verir diyor. Elçileri hapis etmeye rağmen ġah Ġsmail‟in mektubunun cevabını yazmadı, Osmanlı munĢilerinin reisi cevap yazdı. Sultan Süleyman babasının tersine elçileri hapise atmadı ve ġah Ġsmail‟in mektubunun cevabını yazdı. Sultan Süleyman ġirvan hâkiminin cevabını kendisine yazmasına rağmen ġah Ġsmail‟in cevabını kâtiplerin baĢı Cüri Çelebi‟ye yazması için emir verdi. 1418
Sultan Süleyman mektupla birlikte bir elçi göndermedi ve mektubu götürmesi için ġah Ġsmail‟in elçisine bıraktı. Bu mektubu Cevri Çelebi Miladi 1523 yılı Novamber ayının 24 Hicri 930 yılı
1415 Feridun Bey, a.g.e, s. 525-526. 1416 UzunçarĢılı, a.g.e, s. 375. 1417 ġuara süresi, 89. Ayet. 1418 Feridün Bey, a.g.e, s. 528. 490
Muharrem ayının 14. günü Farsça olarak ġah Ġsmail‟e yazmıĢtı. 1419 Cevri Çelebi‟nin mektubun cevabını yazmaktaki amacı Ġslam geleneğine göre selama cevap vermenin vacip olması dolayısıyladır. Mektupta ġah Ġsmail‟e; “Memleketdarlık kiĢiliğinde olan” hâkimliğe yaraĢan ve ġeyh Haydar Oğlu Ġsmail gibi saygıdeğer unvanlarla hitap etmiĢtir. Hatta ġah Ġsmail‟in elçisini; “dinin güvenli adamı” Ġzzetli ve… Ģeklinde anarak ona olan saygısını göstermiĢtir. Sultan Süleyman‟a mektubunuz PadiĢah Hazretlerine (kendisini kastediyor) eriĢti ve iyice kabul gördü demiĢtir. Sultan Süleyman mektubunu, Tacettin Halife‟ye dönme izni verdik ve Allah ġah Ġsmail‟in saltanatını sağlamlaĢtırsın, cümlesiyle bitiriyor. Az zaman sonra ġah Ġsmail‟in elçisi Ġstanbul‟da alıkonulurken vefat etti. 1420
ġah Ġsmail‟in ölümünden az sonra Ramazan ayında Sultan Süleyman Gilan hâkimine yazdığı mektupta ġah Ġsmail‟den rahatsız olduğunu söylüyordu. Mektupta: “Bu Ģer ve dinsiz Ġsmail‟i ortadan kaldırmak için Ġran‟a saldırmak amacı vardı” diyor ve mektubunun sonunda Gilan hâkimiyle arkadaĢlıklarını vurguluyor ve ne haber varsa bana gönder ibaretiyle mektubu bitiriyordu. 1421
mektubuna cevap yazmadı. Osmanlı Sarayının münĢilerinin reisi ġah Ġsmail‟in yazdığı mektubuna cevap yazmak için emir verdi. Bu elçilerin göndermesine rağmen önceden ortaya çıkan sıkıntılar ve mezhebi çatıĢmalardan dolayı dostlukları
1419 Feridün Bey, a.g.e, s. 526-527. 1420 Nıcolae Jorga, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, Nilüfer Epçeli, Yeditepe Yayınları, Ġstanbul 2005, c.II, s. 301;
Savory, Studied On The History of Sefawid Iran, s. 93 .
1421 Feridun Bey, a.g.e, s. 540-541. 491
sağlanmadı. 1422 ġah Ġsmail‟in öldüğü zaman Sultan Süleyman Gilan hâkimi Emir Muzaffer Dabbac‟a bir mektup yazarak ġah Ġsmail‟in ortadan kalkmasından küçümseyerek bahsetmiĢtir ve Gilan hâkiminden ġah Ġsmail‟in ölümünden emin olup kendisini haberdar etmesini istedi. 1423
Kanuni elçisini Gilan hâkimine yollayarak kendisinin Ġran‟a girmesi halinde onun makamını yücelteceğini söylemiĢtir. 1424 Ama
sonunda Ġran‟a saldırma isteğini gerçekleĢtirmedi ve Avrupa ile savaĢı daha zaruri gördü.
1425
Miladi 1526 yılı Ağostos ayının 29. günü Hicri 931 yılı Zilkade ayının 22. günü sadece iki saatlik süren bir savaĢta Osmanlıların kullandığı iyi taktikten dolayı Macarlar çetin bir Ģekilde yenildiler ve Macaristan kralı II. Lajos (II. Lodvick, II. LayoĢ) kaçarken akĢam karanlığında, Csela, (Karasu) bataklığında atının altında kalarak boğulup ölmüĢtür. Macar komandası Pol Tomori Borza deresinin yakınında öldü. 1426
Kendi padiĢahlık günlük anılarını yazan Sultan Suleyman “Mohaç” (Mohácsi csata) Ovasının savaĢından sonra kendi hatıra defterinde bu savaĢta toplam 20000 kiĢi piyade ve 4000 süvarı öldü ve 10000 kiĢi de esir olarak istanbul‟a gönderildiğini yazmıĢtır. 1427 Kanuni V. Karl‟a darbe vurmakla onun kız kardeĢi ile 1422
UzunçarĢılı, a.g.e, s. 397-398. 1423
Feridun Bey, a.g.e,
s. c. I, Ġstanbul 1284 hc.s.477-478. 1424
Feridun Bey, aynı sf. 1425
Ġbn-ı Kemal, Tevarih-i Al-ı Osman, c. I, s. 201-311. 1426
Ferıdun Emecen, “Mohaç” Ġ.A, T.D.V, c. 30, s. 234. 1427
Feridun Bey, a.g.e, c. I, s. 554-563; Ġbn-i Kemal, Tevarih-i Al-ı Osman, c. X, s. 201-311; Celalzade Mustafa Çelebi, Tebakatu‟l-Memalik ve Derecâtü'l-Mesâlik, s. 131-148; Ġbrahim Peçevi, Tarih-i Peçevi, c.I, s. 84-98.
492
evli olan ve Habsburglara yakınlaĢan II. LayoĢ‟a sefer açmasıyla hem V. Karl‟ı zor durumda bırakmak hem de barıĢ çağrılarına karĢı hasımlıkla davranan II. LayoĢ‟a savaĢ açmıĢtı. 1428 SavaĢtan sonra Sultan Süleyman Jeon Zapoliya‟yı (YanoĢ Zapolya) Macaristan kralı seçti. Zikredilen yılın 11 Eylül ayı Hazira ayının 4. Günü Bir gün Mohaç Ovasında kaldıktan sonra Budin kaleleri sonra PeĢin‟e ( 19. Yüzyılında bu iki bölge birleĢti BudapeĢt adını aldı) kaleswinin anahtarı ona teslim edilerek Ģehre girdi. Fransa kralı I.Fransuva ile birleĢmiĢti. Ġspanya ve Almanya imparatorluğu V.Karl (II. Ludvik‟in eniĢtesi ve II. Ludvikte Çarl‟ın eniĢtesi) onun küçük kardeĢi Avusturiya ve Bohemya taraftarının idarecisi ArĢıdük Ferdinand‟ın akrabalığından dolayı çöğu Macaristan komutanları tarafından meĢru olan, YanoĢ Zapolya, Macaristan kralı seçilmiĢtir. 1429 Tâbiiyet altına alma politikası, Osmanlı fetih metotlarından biri olupNitekim Macar tahtı, Macar asilzâdeleri tarafından kral seçilen YanoĢ Zapolya'ya bırakıldı. Mohaç seferi sonuçu 150 yıl Osmanlılarla Habsburglar arsında çatıĢmaya baĢlamasına ve Avrupadaki siyaset arenasında Osmanlıların ciddi hissettirecekleri yeni bir devir açtı. 1430 Zapoliya ve Sultan Suleyman beraber, Fransa kralıyla birleĢen I. Fransuva ile savaĢmaktaydılar.
„ 1428
Hammer,
a.g.e, c. V, s. 134- 135. 1429 Nicolae Jorga, Osmanlı $mparatorlugu Tarihi, Çev. Nilüfer Epçeli, Yeditepe Yayınevi, Ġstanbul: 2009, C.II, s. 339. 1430
Geza Perjes, Mohaç Meydan Muharebesi, özetleyen Serif Bastav, TTK Basımevi Ankara 1992, s. 5. .
493
Eğer Sultan Süleyman dıĢ politikasında Hıristiyan ülkelerin yerine yüzünü Safevilere çevirseydi sonucun ne olacağı belli değildi; zira bu zamanda Ġran‟da Ģiddetle karmaĢa hâkimdi. KızılbaĢ reisleri kudrete eriĢmek ve pay almak için çatıĢmadaydılar ve Tahmasb çocuk olduğu için (10 yaĢında) bir Ģey yapamıyordu. Bu esnada Macaristan‟ı ele geçirmek isteyen Ferdinand sürekli Jan Zapoliya ile savaĢtaydı. BaĢaramamasına rağmen Miladi 1533 yılı Haziran ayı (Hicri 940) yılında Sultan Süleyman‟la barıĢ yaptı. (bu barıĢ devam etmedi çünkü Ferdinand Macaristan‟ı tümünü ele geçirmek istiyordu). 1431
Safevilerle Osmanlılar‟ın arasındaki anlaĢmazlıktan dolayı birbirlerini önemsemiyordular. Kanuni Sultan Süleyman‟da önceden ġah Ġsmail‟in baĢlattığı hatası gibi, o da tahta geçtiği zaman bir elçi ġah Ġsmail‟in ölümü nedeniyle taziye vermeye göndermedi ve Tahmasb‟ın tahta geçmesini de tebrik etmedi. Sultan Süleyman bir mektupta Tahmasb‟ı önemsemeyerek Ģöyle diyor: “Neden hüküm kaynağı, yardım ve herkesi himaye eden ve bundan dolayı herkes ona katılmak isteyen benim âlem sığınağı olan gökyüzü gibi Dergâhıma bir kişi göndermedin, hakir ve vucütsüzlük iradetini göstermedin… Allah isteğiyle Bu (senin) unutkanlığından dolayı ben doğu tarafa hareket etmeye kararlıyım. Tebriz‟le Azerbaycan‟da kendi silahımı kullanarak, İran ve Turan, Semerkant ve Horasan‟da Çadırımı kuracağım. Eğer şimdiye kadar geçtiğim Macaristan, Ferengistan (Fransa), hem de Rodos ve Belgrad ki dünyanın en sağlam kaleleri ve âlemin acayiplerinden sayılmaktadırlar da benim fetih ettiklerim mekânlar içermektedir. Haksız tanrıların evi İslam Cami‟lerine dönüştü. Put kullarının evi, doğru yolu
1431 Menüçehr Parsadost, Şah Tahmasb Evval, ĠntiĢar Yayınları, 2.baskı, Tahran 2002, s. 135. 494
sana taraf çeviririm. Benim askerlerim senin velayetlerini yüzünü sarmadan, soyunu yok etmeden önce, başını aşağı at, tacını yere koy ve atalarının gibi kendini fakirlerin hırkasına sarı ve dervişler gibi kısmetine razı ol… Ancak eğer firavunluk kibir ve Nemrud‟un sefahatsızlığı gibi davranmak istersen… Karınca gibi yer altı, kuş gibi göğe uçarsan… bil ki Seni ele getirip âlemi senin vücudundan silerim” 1432
. Sultan Süleyman‟ın Ġran‟a yönelmesinde iki düĢünce vardır. Birinci görüĢ: Hamer Purgstall‟ın görüĢüdür. Hamer Purgstall diyor ki Ġranlılar ve Turanlılar eskilerden beri çatıĢmaktaydılar. Devam ederek Ģimdiki Türkler Turanlıların soyundandılar ve sürekli Ġranlılarla çatıĢmadaydılar demiĢtir. 1433
Ġranlılar ve Almanlıları Aryan soyundan bilerek Türkler Almanlara kâfir ve Ġranlılara Rafizi diyor. HamerpurgeĢtal Türkler Ġranlılarla savaĢmayı kendi dini görevi addediyorlar demiĢtir. 1434 Hamerpurgstall on altıncı yüzyılda mezhep ve ahiretcilik düĢünce çok önemli ve güçlü bir role sahip olmasına rağmen doğru olmayan bir Ģekilde Osmanlı- Safevi anlaĢmazlıklarını ırk ve tarihsel nedenlerden dolayı biliyor. Ġkinci görüĢ Ġsmail Hakkı UzunçarĢılı‟nın görüĢüdür. Sultan Süleyman‟ın Ferdinand‟la barıĢını Tahmasb‟ın babası Ġsmail‟in izinden gitmesine ve Avrupa ile iĢbirliği yapmasına bağlıyorlardı. 1435
Ama bir kanıt göstermeyerek ve elçilerin adını söylememektedir.
1432 Hamer Purgstall, a.g.e, s. 980-981; Feridun Bey, Munşetaus-Selâtin, c. I, s. 541- 543; Ġsmail Hakkı UzunçarĢıl, 8. Dipnot, s 590. 1433
Riza Ġnayetullah, Azerbaycan ve Arran, Mahmud AfĢar Vakıf Yayınları, s. 80, Tahran 1993; LamuĢ, Türkiye Tarihi, s. 13. 1434 Hamer Purgstall, a.g.e, c. II, s. 1067. 1435 UzunçarĢılı, a.g.e, s. 401. 495
UzunçarĢılı bir belge ve senet göstermeden, hangi yıllarda bu elçilerin gönderilmiĢ olduğu bir tarih söylemiyor. Sadece Tahmasb Alman ve Avusturya krallarını Osmanlı‟ya karĢı tahrik ettiklerini söylemektedir. Bu nedenle Süleyman Tahmasb'la savaĢa hazırlanmıĢ ve Ferdinand ile barıĢ yapmıĢtır. 1436
1436 UzunçarĢılı, a.g.e , s. 562. |
