Annotasiya

Atmosferaning ifloslanishi deb, bir so‘z bilan aytganda, havo tarkibiga begona 
moddalar va qo'shimchalarning me’yoridan ortiq to'planishiga aytiladi. Havoning 
ifloslanishi tabiiy yoki sun
’
iy(antropogen) bo'lishi mumkin.
Tabiiy ifloslanish. Atmosferada doimo ma’lum miqdorda changlar bo'ladi.U tabiatda 
sodir bo'ladigan tabiiy hodisalar natijasida hosil bo'ladi. Bunday changlarni 3 turga: ya’ni, 
mineral (noorganik), organik va koinot changlariga ajratish mumkin. Tog' jinslarining 
yemirilishi va nurashi, vulqonlarning otilishi, to'qay va o'rmonlarga o't ketishi, dengiz 
suvlarining parlanib havoda tuzga aylanishi mineral changlarning hosil bo'lishiga sabab 
bo'ladi. Organik changlar havoda yashovchi aeroplankton organizmlar, bakteriyalar, 
sporalar, o'simlik urug'lari, o'simlik va hayvonlarning chirindi va chiqindilari hisobiga 
hosil bo'ladi. Koinot changlari meteoritlarning atmosferadan o'tish vaqtida yongan 
qoldiqlaridir.
Antropogen ifloslanish:asosan transport vositalarida, sanoat korxonalarida va 
energiya ishlab chiqaruvchi tarmoqlarda organik yonilg'ilardan foydalanish natijasida hosil 
bo'ladigan chiqindilar va ajratmalarning havo havzasiga tushishi oqibatida sodir bo'ladi. 
Atmosfera havosining ifloslanishi muammosi butun insoniyatni tashvishga solmoqda.Bu 
muammo, ayniqsa, sanoati rivojlangan mamlakatlarda eng o'tkir muammolardan bo'lib 
turibdi. Atmosfera havosi ifloslanishidan insonlarga yetkazilayotgan zarar sanoat va 
maishiy chiqindilarni ochiq suv havzalariga tashlashdan yetkaziladigan zarardan kam 
emas.
O’zg.
 
Varoq
 
Hujjat№.
 
Imzo 
Sana
 
Varoq 
55 
Bitiruv malakaviy ishi 
 

---

Atmosfera havosi bitmas-tuganmas resurslar kategoriyasiga kiradi. Ammo 
insonlarning xo'jalik faoliyati atmosferaga ta’sir ko'rsatadi va uning tarkibini o'zgartirib 
yuboradi. Bunday o'zgarishlar ko'pincha shunday katta va turg'un ahamiyatga egaki, uni 
himoya qilish choralarini ko'rishga to'g'ri keladi. 
Transport vositalari va sanoat 
korxonalari sonining yildan- yilga ko'payib borishi, turli yonilg'ilardan foydalanish, 
shuningdek, o'rmonlarning kamayishi, okean suvlarining neft mahsulotlari bilan 
ifloslanishi, yadro qurollarining portlatilishi natijasida atmosferadagi kislorod miqdori 
keskin kamayib, karbonat angidridi va azot oksidlari miqdorining oshishi kuzatilmoqda. 
Agar havo tarkibida karbonat angidridi miqdori oshib 
boraversa, uning ifloslanishining oldi olinmasa, yana 50 yildan so‘ng yer yuzasi harorati 
o'rtacha 1,5-3,0°C ga oshishi mumkin. Natijada muzliklarning erishi, okean suvlari 
sathining ko'tarilishi, quruqlikning bir qismini suv bosishi, geografik muhitning o'zgarishi 
sodir bo'ladi.
Sanoat tashlamalarining 
kimyoviy tarkibi yonilg'i turiga (qattiq, suyuq,gazsimon) va uni yondirish usullariga ko'ra 
turlicha bo'ladi. Ko'mir, neft.gaz yonilg'ilari yonganda turli sabablarga ko'ra to'la 
yonmaydi. Shuning uchun sanoat korxonalaridan atmosferaga katta miqdorda chala yongan 
zarrachalar (qurum, kul, chang) va zararli gazlar(uglerod qo'sh oksidi), uglevodorodlar, 
oltingugurt birikmalari, oltingugurt (II) oksidi, azot oksidlari chiqadi.
Sanoat korxonalari tashlamalarini ikki guruhga bo'lish mumkin. Birinchi guruhga 
«tashkil etilmagan tashlama»lar kiradi. Ularkorxonalarning tozalash qurilmalari bilan to'la 
ta’minlanmaganligi, materiallarni tashish to'g'ri tashkil etilmaganligi, xomashyolarni 
saqlash qoidalariga yetarli amal qilinmasligi natijasida hosil bo'ladi. Ikkinchi guruhga 
«tashkil etilgan tashlama»lar mansub. Bunday tashlamalar maxsus tutun mo'rilari, 
dudburonlar, ventilyatsiya tizimlari kabilarni tashkil etish orqali kamaytiriladi. Ayniqsa, 
kimyo, metallurgiya, neftni qayta ishlash sanoati va qurilish materiallari ishlab chiqarish 
korxonalarining tashlamalari juda xavfli. Toksik moddalar inson organizmiga havo orqali 
O’zg.
 
Varoq
 
Hujjat№.
 
Imzo 
Sana
 
Varoq 
56 
Bitiruv malakaviy ishi 
 

---

kirib, shu ondayoq qonga so'riladi. Ularning xavflilik darajasi oshqozon-ichak trakti orqali 
bo'ladigan ta’sirdan bir necha marta kuchli bo'ladi. 
Qora va rangli metallurgiya korxonalari chang, oltingugurt gazi, uglerod va azot 
oksidlarini havoga chiqaradi. Alyuminiy sanoati esa atmosfera havosini ftor bilan 
ifloslantiruvchi manba hisoblanadi. 
Sanoat korxonalari va kommunal xo'jaliklari chiqindilari hisobiga shaharlar atrofida 
turli chiqindi omborlarining paydo bo'lishi, ahlatxonalarning ko'payishi atmosfera havosi 
ifloslanishidan muhofaza qilishni taqozo etadi. Mazkur masala gigiyena fanining masalasi 
bo'libgina qolmay, balki ijtimoiy va iqtisodiy masala hamdir. Biroq bu masala kompleks 
ravishda hal etilmasa, yechilishi murakkab bo'lgan muammo bo'lib qoladi.Hozirgi vaqtda 
atmosfera havosini muhofaza qilish maqsadida uch xil tadbirni amalga oshirish ko'zda 
tutiladi. Bular mantiqiy, texnik va loyihalashga asoslangan tadbirlardir. Mazkur tadbirlarni 
amalga oshirish bilan aholi turarjoylaridagi atmosfera havosi bulg'anishlarini ruxsat 
etiladigan miqdorini ta’minlash mumkin, qolaversa aholining sanitariya-turmush sharoitini 
ham yaxshilasa bo'ladi. 
Atmosfera havosini muhofaza qilishda texnologik tadbirlarning ahamiyati 
kattadir.Ko'riladigan tadbir asosida tashqi muhit obyektlariga, jumladan, havoga 
tashlanadigan chiqindilar miqdorini qisqartirish yoki mutlaq to'xtatish zarur.Buning uchun 
sanoat korxonalaridagi texnologikjarayonlarni takomillashtirish.Hattochiqindisiz yoki karn 
chiqindili texnologiyalarni joriy etish mumkin.Bunday texnologiyalar mutlaq berk 
jarayonlar bo'lib.unda chiqindilar butunlay bo'lmavdi. chiqindi moddalar boshqa 
mahsulotlar ishlab chiqarish uchun xomashyo vazifasini o'taydi. Chiqindisiz yoki kam 
chiqindili ishlab chiqarish jarayonlarini tashkil etishda xomashyo tayyorlash, mavjud 
materiallardan to'la foydalanish.ularni chiqindi sifatida tashqi muhitga tashlamaslik chora- 
tadbirlari ko'riladi. Albatta.chiqindisiz texnologiya jarayonlarini ishlab chiqish nazariy 
jihatdan oson bo’lsada, amalda uni joriy etish juda murakkabdir.
O’zg.
 
Varoq
 
Hujjat№.
 
Imzo 
Sana
 
Varoq 
57 
Bitiruv malakaviy ishi 
 

---

 Kronshteyn detaliga texnologik ishlov berish jarayonida atrof muhitga turli 
ko’rinishdagi chiqindilar changlar, metal qirindilari, zaharli gazlar va boshqa turlarini 
tarqalishini oldini olish uchun ishlov berish stanoklar va jihozlari yopiqa muhitlarda 
foydalanib, bu muhitga turli filtirlar, tozalash qurilmalari o’rnatilishi kerak. Metal kesish 
jarayonida havo muhitiga turli changlar bilan qoshilib metaldan ajralgan mayda mkm 
o’lchamdagi qirindilar chiqadi. Shuning uchunchang va gazlarni chang cho’ktiruvchi 
kameralardan foydalanib ularni ushlab qolib ular zararsizlantiriladi.
Turli 
tebranishlarni 
mahsus 
amartizatorla 
o’rnatib 
yo’q 
qilinadi.Shovqinlarni ushlab qolish uchun muhit shumaizolatsiya bilan jihojlanadi.
Ajratib olingan qirindilar qayta ishlab chiqarish sexlariga yuboriladi. 
Barcha ko’rilgan chora tadbirlar atrofni ifloslanishlardanvaturli 
zararlardan imkon boricha ushlab qolinib ularni foydali maqsadlardan 
foydalanishga harakat qilinadi.