Aşgabat “Ylym” neşirýaty

düşünmek. Üç ýaşyň dowamynda sözleýşiň mazmunyny baý-
laşdyrmak dowam etdirilýär. “Näme uçýar?” diýen soraga çagalar 
şeýle jogap berýärler: “Kebelek uçýar, çybyn uçýar, uçar uçýar”, ýa-
da terbiýeçi şeýle diýýär: “Sende gyzyl köýnek bar, sen başga nirede 
gyzyl reňki görýäň?”. Çaga şeýle jogap berýär: “Dursunda gyzyl 
köýnek, gyzyl şarlar bar”. Ulularyň sözleýşine düşünmek olarda 
heniz kämilleşen däldir. Çagalara predmetleri daşky görnüşi boýunça 
tapawutlandyrmak, olaryň aýratyn alamatlary bilen tanyş etmek 
dowam edýär. Çagalara dürli soraglara düşünmek öwredilýär: “Bu 
kim?, Bu näme?, Näme geýipdir?, Näme üçin?, Haçan?”. Üç ýaşynda 
çagalar 1200-1500 söz bilýärler. Çagalar oýun oýnaýan wagty köp 
gepleýärler, olar köp sorag berýärler: “Nähili atlandyrylýar? Näme 
üçin geldi?”. Şu soraglar çagalaryň ulular bilen gepleşmegi üçin 
esasy serişde bolýar. Terbiýeçi öz mysallary we görkezmeleri bilen 
çagalara biri-biri bilen mylaýym, mylakatly gürleşmegi öwredýär. 
Çaganyň aragatnaşygyny gowulandyrmak üçin oýun işi guralýar. 
Iki ýaşynyň ahyrynda, üç ýaşynyň başynda terbiýeçiniň öňünde 
çagalaryň ýekelikdäki oýnuny ösdürmek meselesi durýar. Munda 
çagalara oýnawaçlar bilen işlemegi olara görkezmek boýunça 
öwredilýär. Çagalara beýlekiler oýnaýan wagty päsgel bermezligi, 
oýnawaçlaryny almaz lygy öwretmeli. Çaganyň oýun işini ösdürmek 
we baýlaşdyrmak üçin, syn guramak, gezelençler, gurjaklar bilen 
oýun geçirmek (gurjagy naharlamak, ýatyrmak)ýaly işler geçirilýär. 
Ulularyň göreldesi, çagalaryň umumy ösüşindäki üstünlikler, çaganyň 
sözleýşini ösdür mekde olaryň öz hereketleriniň beýlekileriň hereketi 
bilen gabat getirmegi esasy meseleleriň biri bolup durýar. 

---

43
Irki ýaşdaky çagalaryň ösüşi we terbiýesi
Oňat guramaçylykly toparda çagalar öz oýnawaçlaryny paýlaş-
ýarlar, biri-birine haýyş bilen ýüzlenýärler. Çagalar surat çekip, zat 
ýasamaga başlaýarlar we gurluşyk işleri kem-kemden ösýär. Bu ýaşda 
ulularyň zähmet işi çagalaryň ünsüni özüne çekýär. Oýnawajyň her 
hili görnüşini belli ýerlerde goýmaly. Bu bolsa çagalara guramaçylyk-
ly ýerleşdirmegi öwredýär. Eger-de oýnawaçlar olara görünýän ýer-
lerde bolsa, onda olar özlerine aňsat meşgullanma tapýarlar. To paryň 
otagynda işiň dürli görnüşleri üçin amatly ýerler bolmalydyr. Oýun ça-
galar üçin gyzykly we işjeň işdir. Birinji kiçi toparda hepdede 10 sany 
sapak geçirilýär. Onuň dowamlylygy 10-15 minut bolup, olar günde 
irden we agşam şenbeden başga günler ge çirilýär. Meşgullanmanyň 
köp bölegi ösüşi deň bolan çagalardan düzülen to par jykda geçirilýär. 
3 ýaşynda bolsa sapaklary tutuş bir to par bilen geçirmek bolar. Sebäbi 
çagalar özlerini alyp barmagyň düz günlerini bilýärler. Sapak wagty 
terbiýeçiniň ünsüni hiç kim bölmeli däldir. Toparlar bilen geçirilýän 
sapaklary beý leki çagalaryň ýanynda däl-de, başga otagda geçirmeli. 
Çagalar bagy nyň okatmak we terbiýelemek maksatnamasynda daş-
töwerek bilen tanyşdyrmak, hereketler, döredijilik we gurluşyk işleri, 
aýdym öwretmek boýynça ýumuşlar berlendir.
Amaly iş.Üç ýaşdaky çagalar bilen geçililýän bir sagatlyk sapak 
ýazgysyny ýazmaly we ony usuly taýdan toparda seljermeli.

---