Asosiy tushunchalar va tahlil usullari


Download 1.41 Mb.
Pdf ko'rish
bet17/35
Sana05.01.2022
Hajmi1.41 Mb.
#216532
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   35
Bog'liq
sistem tilshunoslik leksikologiya fanidan (2)

Vazifa  semalari  semema  tarkibiga  kiruvchi  va  leksemaning  nutqda 
qanday  vazifalarda  kela  oli shini  (sintaktik  qurilish  qoliplarida  qanday 
o’rinni  egallay  olishini)  bildiruvchi  semalardir.  Vazifa  semalari 
leksemaning  birikuvchanligini  (sintaktik  valentligini)  ham  belgilab 
keladi.  Masalan,  [kitob],  [maktab],  [adolat],  [yoz]  kabi  leksemalar  ganda 
turlicha  gap  bo’laklari  vazifasida  kela  olad i.  Shuning  uchun  ularda  vazi fa 
semalari oddiy [neytral] va o’ta keng  bo’ladi. [endi], [birdan], [shaxdam] 
kabi  leksemalarda  vazifa  semasi  belgining  bel gisini  ifodalash;  [qat’iy], 
[keskin],  [moviy]  va  [ qizg’ish]  kabi  leksemalarda  esa  narsa   -    buyum  va 
belgining belgisini ifodalash vazifasi bilan cheklana di. 
Vazifa  semalari  yordamchi  leksemalarda  alo hida  rang-baranglik  kashf 
etadi,  xilma-xil  ko’rinish  va  xususiyatlarga  ega  bo’ladi.  Masalan,  [qo’y] 
leksemasi  yordamchi  fe’l  vazifasida  kelganda,  u  « harakatning  to’satdan, 
beixtiyor  sodir  bo’lishi»  vazifa  semasini  q abul  qiladi  va  [qo’y-] 
yordamchi  fe’lini  [yubor],  [qol-],  [ber]  yordamchi  fe’llari  bilan 
o’xshashlik  munosabatiga  kiritadi:  (Bu  gapni  aytib  qo’ydi//aytib  qoldi  | 
aytib  yubordi  /  aytib  berdi). 
BO G

L OV CH I
,
 
ko’makchi,  yuklama  kabi 


 
55 
yordamchi  leksema  sememalarida  va zifa  semalari  yetakchilik  qiladi. 
Chunonchi, [va] yordamchi leksema sememasida « nutqda so’z va gaplarni 
bog’lash»  semasi  asosiy  tarkibiy  qism  sanaladi.  Leksema  sememalarining 
vazifa  semalari  o’zbek  tilshunosligida  eng  kam  o’rganilgan  soha  bo’lib, 
qo’llanmada  bu  haqda  tor  doirada  fikr  yuritdik,  xolos.  Ani qrog’i,  ushbu 
ishda ayni hodisani masala sifatida  qo’yish bilan cheklandik. 

Download 1.41 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   35




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling