Аудит ва сифат назоратининг халқаро стандартлари: I қисм

Молиявий инструментларга тегишли назоратлар 
20. Тадбиркорлик субъектининг молиявий инструментлардан 
фойдаланишининг кўлами ва инструментларнинг мураккаблик 
даражаси тадбиркорлик субъектининг ички назоратининг 
такомиллаштиришнинг зарурий даражасинининг аниқловчилари 
ҳисобланади. Масалан, кичикроқ тадбиркорлик субъектлари 
ўзларининг мақсадларига эришиш учун пастроқ даражадаги 
8
Ягона контрагент билан бир қатор молиявий инструмент битимларини амалга оширадиган 
тадбиркорлик субъекти ушбу контрагент билан бош ҳисоб-китоб келишувини тузиши 
мумкин. Бундай келишув бирор шартноманинг дефолти ҳолатида келишув қамраб олган 
барча молиявий инструментларнинг ягона соф ҳисоб-китобини таъминлайди. 

---

1288
АУ
ДИТ
МОЛИЯВИЙ ИНСТРУМЕНТЛАРНИ АУДИТДАН ЎТКАЗИШДА МАХСУС ЖИҲАТЛАР 
ХААИ 1000 
бўйича тушунтиришни таъминлайдиган информацион 
тизимларни, 
жумладан 
битимларнинг 
етарли 
ҳужжатлаштирилишини, ташкил этганда;
(г) 
Қуйидаги мақсадларда ички назорат тизимини ишлаб 
чиққанда, амалга оширганда ва ҳужжатлаштирганда: 
○ 
Тадбиркорлик 
субъектининг 
молиявий 
инструментлардан фойдаланиши унинг риск 
бошқаруви сиёсатлари доирасида бўлиши юзасидан 
оқилона ишонч билдиришни таъминлаш; 
○ 
Молиявий ҳисоботларда молиявий инструментларни 
тегишли тарзда акс эттириш; 
○ 
Тадбиркорлик субъекти тегишли қонунлар ва меъёрий 
ҳужжатларга риоя этишини таъминлаш; ва 
○ 
Рискни мониторинг қилиш. 
Илова йирик ҳажмдаги молиявий инструмент битимлари 
билан шуғулланадиган тадбиркорлик субъектида мавжуд 
бўлиши мумкин бўлган назоратларнинг мисолларини 
таъминлайди; ва 
(д) 
молиявий ҳисоботни тақдим этиш учун қўлланиладиган 
асосига мувофиқ ўринли ҳисоб сиёсатларини, жумладан 
баҳолаш сиёсатларини, ташкил этганда. 
22. Тадбиркорлик субъектининг молиявий инструментларига тегишли 
риск бошқаруви жараёнлари ва ички назоратнинг муҳим жиҳатлари 
қуйидагиларни ўз ичига олади: 

Тадбиркорлик субъекти молиявий инструмент битимлари 
билан шуғулланда қабул қилиши мумкин бўлган риск 
дучорлигининг суммасини белгилаш ёндашувини (бу «риск 
иштаҳаси» деб юритилиши мумкин), жумладан молиявий 
инструментларга инвестиция қилиш бўйича сиёсатларни, 
ҳамда молиявий инструмент фаолиятлари амалга 
ошириладиган назорат асосини ташкил этиш;

Молиявий инструмент битимларининг янги турларини 
ҳужжатлаштириш ва тасдиқлаш бўйича жараёнларни ташкил 
МОЛИЯВИЙ ИНСТРУМЕНТЛАРНИ АУДИТДАН ЎТКАЗИШДА МАХСУС ЖИҲАТЛАР 
ХААИ 1000
тузилмавий маҳсулотлар ва оддий жараёнлар ва тартиб-
таомиллардан фойдаланиши мумкин. 
21. Кўп ҳолларда, молиявий инструментларга тегишли муносабат 
даражасини белгилаш, ва улардан фойдаланиш даражасини 
тасдиқлаш ва назорат қилиш, бошқарув юклатилган шахслар 
вазифаси ҳисобланса, тадбиркорлик субъектининг ушбу рискларга 
дучорликларини бошқариш ва мониторинг қилиш раҳбарият 
вазифаси ҳисобланади. Раҳбарият ва, ўринли бўлганда, бошқарув 
юклатилган шахслар ҳам молиявий ҳисоботни тақдим этиш учун 
қўлланиладиган асосига мувофиқ молиявий ҳисоботларнинг 
тайёрланишига имкон яратишда ички назорат тизимини ишлаб 
чиқиш ва амалга ошириш учун жавобгардир. Молиявий 
инструментлар устидан тадбиркорлик субъектининг ички назорати 
самарали бўлиш эҳтимоли каттароқ бўлади, қачонки раҳбарият ва 
бошқарув юклатилган шахслар: 
(a) 
Ўринли назорат муҳитини, молиявий инструментлардан 
фойдаланишни назорат қилишда бошқарув юклатилган 
шахсларнинг фаол иштирокини, ваколат ва жавобгарликнинг 
аниқ вазифасига эга бўлган мантиқий ташкилий тузилмани 
ва ўринли инсон ресурси сиёсатлари ва тартиб-таомилларини 
ташкил этганда. Хусусан, аниқ қоидалар молиявий 
инструмент фаолиятлари учун жавобгар шахслар фаолият 
юритишга рухсат этиладиган даражасида зарур бўлади. 
Бундай қоидалар молиявий инструментлардан фойдаланиш 
бўйича ҳар қандай юридик ёки меъёрий чекловларга 
алоқадор бўлади. Масалан, муайян давлат секторидаги 
тадбиркорлик субъектлари деривативлардан фойдаланган 
ҳолда бизнесни амалга ошириш ваколатига эга бўлмаслиги 
мумкин; 
(б) 
Тадбиркорлик субъектининг ҳажмига ва унинг молиявий 
инструментларининг мураккаблигига нисбатан риск 
бошқаруви жараёнини ташкил этганда (масалан, айрим 
тадбиркорлик субъектларида расмий риск бошқаруви 
вазифаси мавжуд бўлиши мумкин);
(в) 
Бошқарув юклатилган шахсларни молиявий инструмент 
фаолиятлари ва улар билан боғлиқ рискларнинг хусусияти 

---

АУ
ДИТ
1289
МОЛИЯВИЙ ИНСТРУМЕНТЛАРНИ АУДИТДАН ЎТКАЗИШДА МАХСУС ЖИҲАТЛАР 
ХААИ 1000 
бўйича тушунтиришни таъминлайдиган информацион 
тизимларни, 
жумладан 
битимларнинг 
етарли 
ҳужжатлаштирилишини, ташкил этганда;
(г) 
Қуйидаги мақсадларда ички назорат тизимини ишлаб 
чиққанда, амалга оширганда ва ҳужжатлаштирганда: 
○ 
Тадбиркорлик 
субъектининг 
молиявий 
инструментлардан фойдаланиши унинг риск 
бошқаруви сиёсатлари доирасида бўлиши юзасидан 
оқилона ишонч билдиришни таъминлаш; 
○ 
Молиявий ҳисоботларда молиявий инструментларни 
тегишли тарзда акс эттириш; 
○ 
Тадбиркорлик субъекти тегишли қонунлар ва меъёрий 
ҳужжатларга риоя этишини таъминлаш; ва 
○ 
Рискни мониторинг қилиш. 
Илова йирик ҳажмдаги молиявий инструмент битимлари 
билан шуғулланадиган тадбиркорлик субъектида мавжуд 
бўлиши мумкин бўлган назоратларнинг мисолларини 
таъминлайди; ва 
(д) 
молиявий ҳисоботни тақдим этиш учун қўлланиладиган 
асосига мувофиқ ўринли ҳисоб сиёсатларини, жумладан 
баҳолаш сиёсатларини, ташкил этганда. 
22. Тадбиркорлик субъектининг молиявий инструментларига тегишли 
риск бошқаруви жараёнлари ва ички назоратнинг муҳим жиҳатлари 
қуйидагиларни ўз ичига олади: 

Тадбиркорлик субъекти молиявий инструмент битимлари 
билан шуғулланда қабул қилиши мумкин бўлган риск 
дучорлигининг суммасини белгилаш ёндашувини (бу «риск 
иштаҳаси» деб юритилиши мумкин), жумладан молиявий 
инструментларга инвестиция қилиш бўйича сиёсатларни, 
ҳамда молиявий инструмент фаолиятлари амалга 
ошириладиган назорат асосини ташкил этиш;

Молиявий инструмент битимларининг янги турларини 
ҳужжатлаштириш ва тасдиқлаш бўйича жараёнларни ташкил 

---

1290
АУ
ДИТ
МОЛИЯВИЙ ИНСТРУМЕНТЛАРНИ АУДИТДАН ЎТКАЗИШДА МАХСУС ЖИҲАТЛАР 
ХААИ 1000 
бошлайдилар. Бундай муҳитда ўринли битимларни йиғиш ва 
молиявий инструментларни аниқ тарзда қайд этиш камроқ 
молиявий инструментларга эга тадбиркорлик субъектига 
нисбатан аҳамиятли тарзда кўпроқ талабчанликни талаб 
этиб, унинг мавжудлиги ва тўлиқлиги кўп ҳолларда айрим 
банклар орқали банк тасдиғи билан тасдиқланиши мумкин. 

Бошқа 
томондан, 
кичик 
миқдордаги 
молиявий 
инструментларга эга тадбиркорлик субъектларида кўп 
ҳолларда вазифаларнинг ажратилиши мавжуд бўлмайди ва 
бозордан фойдаланиш ҳуқуқи чегараланган бўлади. Бундай 
ҳолатларда, молиявий инструмент битимларини аниқлаш 
осонроқ бўлишига қарамасдан, раҳбарият ходимларнинг 
чекланган миқдорига таяниш мумкинлигининг риски мавжуд 
бўлади, қайсики рухсат этилмаган битимлар амалга 
оширилиши мумкинлигининг ёки битимлар ёзилмаслиги 
мумкинлигининг рискини ошириши мумкин.