Аудит ва сифат назоратининг халқаро стандартлари: I қисм
Молиявий инструментларнинг баҳоланиши
Download 6.85 Mb. Pdf ko'rish
|
|
Молиявий инструментларнинг баҳоланиши
Молиявий ҳисобот талаблари 34. Кўпгина молиявий ҳисоботни тақдим этиш асосларида, молиявий инструментлар, жумладан сингдирилган деривативлар, балансни тақдим этиш, фойда ёки зарарни ҳисоблаш ва/ёки очиб бериш мақсадларида кўп ҳолларда ҳаққоний қийматда баҳоланади. Умуман олганда, ҳаққоний қийматни баҳолашнинг мақсади тартибли операция жорий бозор шароитларига асосан баҳолаш санасида бозор иштирокчилари ўртасида содир бўлиши мумкин бўлган нархни келтириб чиқариш ҳисобланади; яъни, у мажбурий ликвидация ёки муҳтожлик сотуви бўйича битим нархи ҳисобланмайди. Ушбу мақсадга эришишда, барча ўринли мавжуд бозор маълумотлари инобатга олинади. 35. Молиявий активлар ва молиявий мажбуриятлар бўйича ҳақконий қийматни баҳолашлар ҳам битимларнинг дастлабки қайд қилинишида ҳам кейинроқ қийматда ўзгаришлар мавжуд бўлганда юзага келиши мумкин. Давр мобайнида содир бўладиган ҳаққоний қийматни баҳолашлардаги ўзгаришлар турли молиявий ҳисоботни тақдим этиш асосларида турли усулларда инобатга олиниши мумкин. Масалан, бундай ўзгаришлар фойда ёки зарар сифатида қайд қилиниши мумкин, ёки бошқа умумлашган даромадда қайд қилиниши мумкин. Шунингдек, молиявий ҳисоботни тақдим этиш учун қўлланиладиган асосига боғлиқ тарзда, бутун молиявий инструментнинг ёки унинг фақатгина таркибий қисмининг (масалан, сингдирилган дериватив, қачонки у алоҳида тарзда ҳисобга олинса) ҳаққоний қийматда баҳоланиши талаб этилиши мумкин. 36. Айрим молиявий ҳисоботни тақдим этиш асослари ҳаққоний қийматни баҳолашларда ва тегишли очиб беришларда кучайтирилган мутаносибликни ва қиёсланувчанликни ҳосил қилиш учун ҳаққоний қиймат поғонасини ташкил этади. Баҳолаш учун дастлабки маълумотлар қуйидагилар каби турли даражаларда таснифланиши мумкин: 1-даражали баҳолаш учун дастлабки маълумотлар – баҳолаш санасида тадбиркорлик субъекти фойдаланиши мумкин бўлган бир хил молиявий активлар ёки молиявий 1296 АУ ДИТ МОЛИЯВИЙ ИНСТРУМЕНТЛАРНИ АУДИТДАН ЎТКАЗИШДА МАХСУС ЖИҲАТЛАР ХААИ 1000 ёки молиявий мажбурият бўйича жуда кичик бозор мавжуд бўлиш, агарда мавжуд бўлса, ҳолатлари бўлиши ҳам мумкин. Хулоса қилганда, баҳолаш ноаниқлиги молиявий инструмент 1- даражадан 2-даражага ёки 2-даражадан 3-даражага ўтиши билан ошади. Шунингдек, 2-даражанинг ичида баҳолаш учун дастлабки маълумотларнинг кузатилувчанлигига, молиявий инструментнинг мураккаблигига, унинг баҳоланишига ва бошқа омилларга боғлиқ тарзда кенг кўламдаги баҳолаш ноаниқлиги бўлиши мумкин. 37. Муайян молиявий ҳисоботни тақдим этиш асослари тадбиркорлик субъектидан баҳолаш ноаниқликларига нисбатан тўғрилашни талаб этиши ёки унга рухсат этиши мумкин бўлиб, бунда асосий мақсад бозор иштирокчиси нархлашда молиявий инструментнинг нархланиши ёки пул оқимлари билан боғлиқ рискларнинг ноаниқликларини инобатга олишда дуч келиши мумкин бўлган рискларга нисбатан тўғрилашни амалга оширишдан иборатдир. Масалан: Модел тўғриланишлари. Айрим моделлар маълум камчиликларга эга бўлиши мумкин ёки текшириш натижаси молиявий ҳисоботни тақдим этиш асосига мувофиқ ҳаққоний қийматни баҳолаш бўйича камчиликни акс эттириши мумкин. Кредит-риск тўғриланишлари. Айрим моделлар кредит рискни, жумладан контрагент рискини ёки шахсий кредит рискни, инобатга олмайди. Ликвидлилик тўғриланишлари. Молиявий ҳисоботни тақдим этиш асоси таклиф/сўраш маржаси каби суммага тўғриланган ликвидлиликдан фойдаланишни талаб этиши мумкин бўлсада, айрим моделлар ўртача-бозор нархини ҳисоблайди. Бошқа, кўпроқ мулоҳазали, ликвидлилик тўғриланиши тан оладики, айрим молиявий инструментлар ноликвид бўлган ҳолда баҳолашга таъсир этади. Бошқа риск тўғриланишлари. Бозор иштирокчилари молиявий инструментни нархлашда инобатга олиши мумкин бўган бошқа барча омилларни инобатга олмайдиган моделдан фойдаланган ҳолда баҳоланган қиймат баҳолаш санасида ҳаққоний қийматни акс эттирмаслиги мумкин ва шу МОЛИЯВИЙ ИНСТРУМЕНТЛАРНИ АУДИТДАН ЎТКАЗИШДА МАХСУС ЖИҲАТЛАР ХААИ 1000 мажбуриятлар бўйича фаол бозорлардаги белгиланган нархлар (тўғриланмаган). 2-даражали баҳолаш учун дастлабки маълумотлар – 1- даражага киритилган белгиланган нархлардан ташқари баҳолаш учун дастлабки маълумотлар бўлиб, улар бевосита ёки билвосита молиявий актив ёки молиявий мажбурият бўйича кузатилади. Агарда молиявий актив ёки молиявий мажбурият белгиланган (шартномавий) шартга эга бўлса, 2- даражали қўйилма молиявий актив ёки молиявий мажбуриятнинг деярли тўлиқ муддатида кузатиладиган бўлиши шарт. 2-даражали баҳолаш учун дастлабки маълумотлар қуйидагиларни ўз ичига олади: ○ фаол бозорлардаги ўхшаш молиявий активлар ёки молиявий мажбуриятлар бўйича белгиланган нархлар; ○ фаол бўлмаган бозорлардаги бир хил ёки ўхшаш молиявий активлар ёки молиявий мажбуриятлар бўйича белгиланган нархлар; ○ молиявий актив ёки молиявий мажбурият бўйича кузатиладиган белгиланган нархлардан ташқари баҳолаш учун дастлабки маълумотлар (масалан, тартибли белгиланган оралиқларда кузатиладиган фоиз ставкалари ва фойдалилик чизиқлари, назарда тутилган ўзгарувчанликлар ва кредит маржалари); ○ корреляция ёки бошқа воситалар орқали кузатиладиган бозор маълумотларидан асосан келиб чиқадиган ёки улар тасдиқлаган баҳолаш учун дастлабки маълумотлар (бозор-тасдиқлаган баҳолаш учун дастлабки маълумотлар). 3-даражали баҳолаш учун дастлабки маълумотлар – молиявий актив ёки молиявий мажбурият бўйича кузатилмайдиган маълумотлар. Кузатилмайдиган маълумотлардан ўринли кузатиладиган маълумотлар мавжуд бўлмаган даражада ҳаққоний қийматни баҳолаш учун фойдаланилади ва бунда баҳолаш санасида молиявий актив АУ ДИТ 1297 МОЛИЯВИЙ ИНСТРУМЕНТЛАРНИ АУДИТДАН ЎТКАЗИШДА МАХСУС ЖИҲАТЛАР ХААИ 1000 ёки молиявий мажбурият бўйича жуда кичик бозор мавжуд бўлиш, агарда мавжуд бўлса, ҳолатлари бўлиши ҳам мумкин. Хулоса қилганда, баҳолаш ноаниқлиги молиявий инструмент 1- даражадан 2-даражага ёки 2-даражадан 3-даражага ўтиши билан ошади. Шунингдек, 2-даражанинг ичида баҳолаш учун дастлабки маълумотларнинг кузатилувчанлигига, молиявий инструментнинг мураккаблигига, унинг баҳоланишига ва бошқа омилларга боғлиқ тарзда кенг кўламдаги баҳолаш ноаниқлиги бўлиши мумкин. 37. Муайян молиявий ҳисоботни тақдим этиш асослари тадбиркорлик субъектидан баҳолаш ноаниқликларига нисбатан тўғрилашни талаб этиши ёки унга рухсат этиши мумкин бўлиб, бунда асосий мақсад бозор иштирокчиси нархлашда молиявий инструментнинг нархланиши ёки пул оқимлари билан боғлиқ рискларнинг ноаниқликларини инобатга олишда дуч келиши мумкин бўлган рискларга нисбатан тўғрилашни амалга оширишдан иборатдир. Масалан: Модел тўғриланишлари. Айрим моделлар маълум камчиликларга эга бўлиши мумкин ёки текшириш натижаси молиявий ҳисоботни тақдим этиш асосига мувофиқ ҳаққоний қийматни баҳолаш бўйича камчиликни акс эттириши мумкин. Кредит-риск тўғриланишлари. Айрим моделлар кредит рискни, жумладан контрагент рискини ёки шахсий кредит рискни, инобатга олмайди. Ликвидлилик тўғриланишлари. Молиявий ҳисоботни тақдим этиш асоси таклиф/сўраш маржаси каби суммага тўғриланган ликвидлиликдан фойдаланишни талаб этиши мумкин бўлсада, айрим моделлар ўртача-бозор нархини ҳисоблайди. Бошқа, кўпроқ мулоҳазали, ликвидлилик тўғриланиши тан оладики, айрим молиявий инструментлар ноликвид бўлган ҳолда баҳолашга таъсир этади. Бошқа риск тўғриланишлари. Бозор иштирокчилари молиявий инструментни нархлашда инобатга олиши мумкин бўган бошқа барча омилларни инобатга олмайдиган моделдан фойдаланган ҳолда баҳоланган қиймат баҳолаш санасида ҳаққоний қийматни акс эттирмаслиги мумкин ва шу 1298 АУ ДИТ МОЛИЯВИЙ ИНСТРУМЕНТЛАРНИ АУДИТДАН ЎТКАЗИШДА МАХСУС ЖИҲАТЛАР ХААИ 1000 маълумотлар (а) бошқа бозор иштирокчилари бошқа маълумотлардан фойдаланиши мумкинлигини ёки (б) бошқа бозор иштирокчилари учун мавжуд бўлмаган тадбиркорлик субъектига хос жиҳат (масалан, тадбиркорлик субъектига хос синергия) мавжудлигини кўрсатса. Download 6.85 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|