Аудит ва сифат назоратининг халқаро стандартлари: I қисм

Тўлиқлик, аниқлик, мавжудлик, содир бўлишлик ва ҳуқуқлар ва 
мажбуриятларга тегишли тартиб-таомиллар
103. Кўпгина 
аудиторлик 
тартиб-таомилларидан 
бир 
қатор 
тақдимномаларга эътибор беришда фойдаланиш мумкин. Масалан, 
давр охирида счет қолдиғининг мавжудлигига эътибор бериш 
бўйича тартиб-таомиллар битимлар туркумининг содир бўлишига 
эътибор беради ва ўринли тўхтатишни белгилашда кўмак бериши 
ҳам мумкин. Бунга сабаб шуки, молиявий инструментлар юридик 

---

1334
АУ
ДИТ
МОЛИЯВИЙ ИНСТРУМЕНТЛАРНИ АУДИТДАН ЎТКАЗИШДА МАХСУС ЖИҲАТЛАР 
ХААИ 1000 
ичидаги АТ назоратларни баҳолаш ҳамда солиштириш 
моддалари ўринли тарзда тушунилганлиги ва ҳал 
этилганлигини баҳолаш заруриятига олиб келиши мумкин. 

Китоб қайдларини ва бундай қайдларни ёзиш устидан 
назоратларни кўриб чиқиш. Бу, масалан, қуйидагиларни 
амалга оширишда кўмак бериши мумкин: 
o 
қайдлар қайдларни амалга оширишга рухсат этилган 
ходимлардан бошқа ходимлар томонидан амалга 
оширилганлигини аниқлаш. 
o 
ғайриоддий ёки ноўрин давр охиридаги китоб 
қайдларини аниқлаш, қайсики фирибгарлик рискига 
тегишли бўлиши мумкин. 

Алоҳида шартномаларни ўқиш ва тадбиркорлик 
субъектининг молиявий инструмент битимларининг 
тасдиқлайдиган ҳужжатларини, жумладан бухгалтерия 
қайдларини кўриб чиқиш ва бу орқали мавжудликни ва 
ҳуқуқларни ва мажбуриятларни текшириш. Масалан, аудитор 
молиявий инструментлар билан боғлиқ алоҳида 
шартномаларни ўқиши ва тасдиқловчи ҳужжатларни, 
жумладан шартнома дастлаб қайд қилинган пайтда амалга 
оширилган бухгалтерия қайдларини кўриб чиқиши мумкин 
ва сўнгра баҳолаш мақсадларида амалга оширилган 
бухгалтерия қайдларини ҳам кўриб чиқиши мумкин. Буни 
амалга ошириш аудиторга битимга хос мураккабликлар 
тўлиқ тарзда аниқланганлигини ва счетларда акс 
эттирилганлигини баҳолашга имкон беради. Юридик 
келишувлар ва уларга тегишли рисклар ҳуқуқлар 
мавжудлигини таъминлаш учун муносиб профессионал 
малакалиликка эга шахслар томонидан кўриб чиқилиши 
зарур. 

Назоратларни тестдан ўтказиш, масалан назоратларни қайта 
амалга оширган ҳолда. 

Тадбиркорлик 
субъектининг 
даъволар 
бошқаруви 
тизимларини кўриб чиқиш. Қайд қилинмаган битимлар 
тадбиркорлик субъектининг контрагентга пул маблағи 
МОЛИЯВИЙ ИНСТРУМЕНТЛАРНИ АУДИТДАН ЎТКАЗИШДА МАХСУС ЖИҲАТЛАР 
ХААИ 1000
шартномалардан юзага келади ва битимни қайд қилишнинг 
аниқлигини текшириш орқали, аудитор унинг мавжудлигини ҳам 
текшириши мумкин ва содир бўлишлик ва ҳуқуқлар ва 
мажбуриятлар тақдимномаларини бир вақтни ўзида тасдиқлаш учун 
далилга эга бўлиши мумкин ҳамда битимлар тўғри бухгалтерия 
даврида қайд қилинганлигини тасдиқлаши мумкин.
104. Тўлиқлик, аниқлик ва мавжудлик тақдимномаларини тасдиқлаш 
бўйича аудиторлик далилини таъминлаши мумкин бўлган тартиб-
таомиллар қуйидагиларни ўз ичига олади: 

Банк счетлари, савдолар ва кастодиан ҳисоботларининг 
тақши тасдиқномаси
25
. Бу контрагент билан бевосита 
тасдиқлаш орқали амалга оширилиши мумкин бўлиб 
(жумладан банк тасдиқномаларидан фойдаланиш), бунда 
жавоб тўғридан-тўғри аудиторга юборилади. Муқобил 
тарзда, ушбу маълумот контрагентнинг тизимларидан 
маълумотларни таъминоти орқали олиниши мумкин. Агарда 
шундай бўлса, маълумотлар юбориладиган компьютер 
тизимларида сохталаштиришни олдини олиш назоратлари 
аудитор томонидан тасдиқнома далилининг ишончлилигини 
баҳолашда кўриб чиқилиши мумкин. Агарда тасдиқномалар 
олинмаса, аудитор шартномаларни кўриб чиқиш ва тегишли 
назоратларни тестдан ўтказиш орқали далилга эга бўлиши 
мумкин. Бироқ, ташқи тасдиқлашлар кўп ҳолларда баҳолаш 
тақдимномасига нисбатан етарли аудиторлик далилини 
таъминламаган ҳолда, улар ҳар қандай иккиламчи 
келишувларни аниқлашда кўмак бериши мумкин.

Кастодианлардан олинган ҳисоботларнинг ёки маълумотлар 
таъминотларининг тадбиркорлик субъектининг ўз қайдлари 
билан 
солиштирмаларини 
кўриб 
чиқиш. 
Бу 
автоматлаштирилган солиштирма жараёнлари атрофидаги ва 
25
АХС 505, Ташқи тасдиқномалар, АХС 330 ва АХС 500, Аудиторлик далили, нинг 
талабларига мувофиқ аудиторлик далилига эга бўлишда аудиторнинг ташқи тасдиқнома 
тартиб-таомилларидан фойдаланишини қамраб олади. 2009 йил ноябрда чоп этилган 
Ходимнинг аудит амалиёти эҳтиёткорлиги, Молиявий ҳисоботларнинг аудитида ташқи