Аудит ва сифат назоратининг халқаро стандартлари: I қисм
Download 6.85 Mb. Pdf ko'rish
|
|
Баҳолашга тегишли муҳим бузиб кўрсатиш рискини баҳолаш
109. Тадбиркорлик субъекти томонидан фойдаланилган баҳолаш усуллари ҳолатларда ўринли бўлишини ва баҳолаш усуллари устидан назоратлар жорий этилганлигини баҳолашда, аудитор томонидан кўриб чиқиладиган омиллар қуйидагиларни ўз ичига олиши мумкин: баҳолаш усуллари бошқа бозор иштирокчилари томонидан оммавий тарзда фойдаланилиши ва бозор битимларидан олинган нархларнинг ишончли баҳосини таъминлашни олдин намойиш этганлиги; баҳолаш усулларининг кўзлангандек ишлаши ва уларнинг тузилишида ҳеч қандай камчиликлар, айниқса кескин шароитларда, мавжуд бўлмаслиги ва уларнинг холис тарзда тасдиқланганлиги. Камчиликларнинг ишоралари таянч кўрсаткичларга нисбатан номутаносиб ўзгаришларни ўз ичига олади; баҳолаш усуллари баҳоланаётган молиявий инструментга хос рискларни, жумладан контрагентнинг кредитга лаёқатлилиги ва молиявий мажбуриятларни баҳолашда фойдаланиладиган баҳолаш усуллари ҳолатида ўзининг кредит рискини инобатга олиши; баҳолаш усулларининг бозорга нисбатан қандай текширилиши, жумладан баҳолаш усулларининг ўзгарувчилардаги ўзгаришларга нисбатан таъсирчанлиги; бозор ўзгарувчиларидан ва тахминларидан мутаносиб тарзда фойдаланилганлиги ва янги шароитлар фойдаланилган баҳолаш усулларидаги ўзгаришни, бозор ўзгарувчиларини ёки тахминларни тасдиқлаши; таъсирчанлик таҳлилларининг баҳолашлар тахминлардаги жуда кичик ёки ўртача ўзгаришларга нисбатан аҳамиятли тарзда ўзгариши мумкинлигини кўрсатиши; АУ ДИТ 1339 МОЛИЯВИЙ ИНСТРУМЕНТЛАРНИ АУДИТДАН ЎТКАЗИШДА МАХСУС ЖИҲАТЛАР ХААИ 1000 ташкилий тузилиш, масалан муайян инструментларни баҳолаш учун моделларни ишлаб чиқишга жавобгар бўлган ички бўлимнинг мавжудлиги, бунда айниқса 3-даражали баҳолаш учун дастлабки маълумотлар қамраб олинган ҳолатларда. Масалан, битимларни нархлашда кўмак беришга жалб этилган модел ишлаб чиқариш функцияси фронт- офисдан функционал тарзда ва ташкилий тарзда ажратилган функцияга нисбатан камроқ холис ҳисобланади; ва баҳолаш усулларини ишлаб чиқиш ва қўллашга жавобгар шахсларнинг ваколати ва холислиги, жумладан янги ишлаб чиқилган бўлиши мумкин бўлган муайян моделлар бўйича раҳбариятнинг нисбий тажрибаси. Аудитор (ёки аудиторнинг эксперти) ҳам бир ёки бир неча баҳолаш усулларини алоҳида тарзда ишлаб чиқиш мумкин ва бундан мақсад унинг маҳсули раҳбарият томонидан фойдаланилган баҳолаш усулларининг маҳсули билан қиёслаш ҳисобланади . Аҳамиятли рисклар 110. Аудиторнинг рискни баҳолаш жараёни аудиторнинг молиявий инструментларнинг баҳоланишига тегишли бир ёки бир неча аҳамиятли рискларни аниқлашига олиб келиши мумкин, қачонки қуйидаги ҳолатларнинг бирортаси мавжуд бўлса: молиявий инструментнинг баҳоланишига тегишли юқори даражадаги баҳолашнинг ноаниқлиги (масалан, кузатилмайдиган маълумотларга эга молиявий инструментлар). 27 раҳбариятнинг ўз молиявий инструментларини баҳолашини тасдиқлаш учун етарли далилнинг мавжуд бўмаслиги. раҳбариятнинг ўз молиявий инструментлари бўйича тушунчасининг ёки бундай инструментларни ўринли тарзда 27 Агарда аудитор мураккаб молиявий инструментларнинг баҳоланишига тегишли юқори даражадаги баҳолашнинг ноаниқлиги аҳамиятли рискни юзага келтирса, АХС 540 аудитордан моҳият бўйича текшириш тартиб-таомилларни амалга оширишни ва уларнинг баҳолаш ноаниқлигининг очиб берилишининг етарлилигини баҳолашни талаб этади. АХС 540 нинг 11, 15 ва 20-бандларига қаранг. 1340 АУ ДИТ МОЛИЯВИЙ ИНСТРУМЕНТЛАРНИ АУДИТДАН ЎТКАЗИШДА МАХСУС ЖИҲАТЛАР ХААИ 1000 112. Бозорлар нофаол бўлиб қолса, ҳолатлардаги ўзгариш бозор нархи орқали баҳолашдан модел орқали баҳолашга ўтишга сабаб бўлиши мумкин ёки муайян бир моделдан бошқа моделга ўтишга олиб келиши мумкин. бозор шароитларидаги ўзгаришларга муносабат билдириш қийин бўлиши мумкин, агарда раҳбарият уларнинг содир бўлишидан олдин жорий этилган сиёсатларга эга бўлмаса. Шунингдек, раҳбарият тезкор тарзда моделни ишлаб чиқишда ёки ҳолатларда ўринли бўлиши мумкин бўлган баҳолаш усулини танлашда зарур бўлган профессионал малакалиликка эга бўлмаслиги мумкин. Ҳаттоки агарда баҳолаш усуллари мунтазам равишда фойдаланилганда ҳам, раҳбарият молиявий инструментларнинг баҳоланишини аниқлашда фойдаланилган баҳолаш усулларининг ва тахминларнинг уклуксиз ўринлилигини текшириши зарурдир. Бундан ташқари, баҳолаш усуллари оқилона бозор маълумотлари мавжуд бўлган пайтларда танланган бўлиши мумкин, аммо улар кутилмаган босим ҳолатларида оқилона баҳолашларни таъминламаслиги мумкин. 113. Қасддан ёки ноқасддан бўлишига қарамасдан, раҳбариятнинг нохолислигига нисбатан таъсирчанлик баҳолашнинг субъективлиги ва баҳолашнинг ноаниқлиги даражаси билан бирга ошади. Масалан, раҳбарият кузатиладиган бозор тахминларини ёки маълумотларини инкор этишга интилиши мумкин ва бунинг ўрнига ўзининг ички ишлаб чиқилган моделидан фойдаланиши мумкин, агарда ушбу модел кўпроқ мақбул бўлган натижаларни ҳосил қилса. Ҳаттоки фирибгарлик мақсадисиз, молиявий ҳисоботни тақдим этиш учун қўлланиладиганга энг муносиб сифатида ҳисобланиши мумкин бўлган кенгликдаги кўрсаткич эмас, балки кенг кенглик бўлиши мумкин бўлган энг мақбул натижага нисбатан нохолис мулоҳазаларга табиий интилиш бўлиши мумкин. Аниқ ва ўринли сабабсиз бир даврдан бошқа даврга баҳолаш усулини ўзгартириш раҳбарият нохолислигининг ишораси ҳам бўлиши мумкин. Раҳбарият нохолислигининг айрим шакли молиявий инструментларнинг баҳоланишига тегишли субъектив қарорларга хос бўлсада, қачонки чалғитишга интилиш мавжуд бўлса, раҳбарият нохолислиги табиатига кўра фирибгарлик ҳисобланади. МОЛИЯВИЙ ИНСТРУМЕНТЛАРНИ АУДИТДАН ЎТКАЗИШДА МАХСУС ЖИҲАТЛАР ХААИ 1000 баҳолаш учун зарур бўлган профессионал малакалиликнинг мавжуд бўлмаслиги, жумладан баҳолаш тўғриланишлари зарур бўлишини аниқлаш қобилияти. молиявий инструментларнинг ҳисобланиши ва очиб берилишига нисбатан молиявий ҳисоботни тақдим этиш учун қўлланиладиган асосидаги мураккаб талаблар бўйича раҳбарият тушунчасининг мавжуд бўлмаслиги ҳамда ушбу талабларни тегишли тартибда қўллаш учун талаб этилган мулоҳазаларни амалга ошириш бўйича раҳбариятнинг қобилиятсизлиги. баҳолаш усулларининг маҳсулларига нисбатан амалга оширилган баҳолаш тўғриланишларининг жиддийлиги, қачонки молиявий ҳисоботни тақдим этиш учун қўлланиладиган бундай тўғриланишларни талаб этса ёки уларга рухсат берса. 111. Аҳамиятли рискларни юзага келтирадиган ҳисоблаб чиқилган баҳолар учун, АХС 330 нинг талабларини қаноатлантириш мақсадида амалга оширилган бошқа моҳият бўйича текшириш тартиб-таомилларга қўшимча тарзда, АХС 540 28 аудитордан қуйидагиларни баҳолашни талаб этади: (a) раҳбариятнинг муқобил тахминларни ёки натижаларни қандай кўриб чиққанлиги ва унинг уларни нима учун инкор этганлиги ёки раҳбарият ҳисоблаб чиқилган баҳони амалга оширишда баҳолашнинг ноаниқлигини бошқа ҳолларда қандай инобатга олганлиги; (б) раҳбарият томонидан фойдаланилган жиддий тахминларнинг оқилоналиги; ва (в) раҳбарият томонидан фойдаланилган жиддий тахминларнинг оқилоналигига нисбатан ёки молиявий ҳисоботни тақдим этиш учун қўлланиладиган асосининг ўринли қўлланилишига нисбатан ўринли бўлганда, муайян ҳаракатларни амалга ошириш бўйича раҳбариятнинг мақсади ва буни амалга ошириш бўйича унинг қобилияти. 28 АХС 540, 15(a)-(б) банд АУ ДИТ 1341 МОЛИЯВИЙ ИНСТРУМЕНТЛАРНИ АУДИТДАН ЎТКАЗИШДА МАХСУС ЖИҲАТЛАР ХААИ 1000 112. Бозорлар нофаол бўлиб қолса, ҳолатлардаги ўзгариш бозор нархи орқали баҳолашдан модел орқали баҳолашга ўтишга сабаб бўлиши мумкин ёки муайян бир моделдан бошқа моделга ўтишга олиб келиши мумкин. бозор шароитларидаги ўзгаришларга муносабат билдириш қийин бўлиши мумкин, агарда раҳбарият уларнинг содир бўлишидан олдин жорий этилган сиёсатларга эга бўлмаса. Шунингдек, раҳбарият тезкор тарзда моделни ишлаб чиқишда ёки ҳолатларда ўринли бўлиши мумкин бўлган баҳолаш усулини танлашда зарур бўлган профессионал малакалиликка эга бўлмаслиги мумкин. Ҳаттоки агарда баҳолаш усуллари мунтазам равишда фойдаланилганда ҳам, раҳбарият молиявий инструментларнинг баҳоланишини аниқлашда фойдаланилган баҳолаш усулларининг ва тахминларнинг уклуксиз ўринлилигини текшириши зарурдир. Бундан ташқари, баҳолаш усуллари оқилона бозор маълумотлари мавжуд бўлган пайтларда танланган бўлиши мумкин, аммо улар кутилмаган босим ҳолатларида оқилона баҳолашларни таъминламаслиги мумкин. 113. Қасддан ёки ноқасддан бўлишига қарамасдан, раҳбариятнинг нохолислигига нисбатан таъсирчанлик баҳолашнинг субъективлиги ва баҳолашнинг ноаниқлиги даражаси билан бирга ошади. Масалан, раҳбарият кузатиладиган бозор тахминларини ёки маълумотларини инкор этишга интилиши мумкин ва бунинг ўрнига ўзининг ички ишлаб чиқилган моделидан фойдаланиши мумкин, агарда ушбу модел кўпроқ мақбул бўлган натижаларни ҳосил қилса. Ҳаттоки фирибгарлик мақсадисиз, молиявий ҳисоботни тақдим этиш учун қўлланиладиганга энг муносиб сифатида ҳисобланиши мумкин бўлган кенгликдаги кўрсаткич эмас, балки кенг кенглик бўлиши мумкин бўлган энг мақбул натижага нисбатан нохолис мулоҳазаларга табиий интилиш бўлиши мумкин. Аниқ ва ўринли сабабсиз бир даврдан бошқа даврга баҳолаш усулини ўзгартириш раҳбарият нохолислигининг ишораси ҳам бўлиши мумкин. Раҳбарият нохолислигининг айрим шакли молиявий инструментларнинг баҳоланишига тегишли субъектив қарорларга хос бўлсада, қачонки чалғитишга интилиш мавжуд бўлса, раҳбарият нохолислиги табиатига кўра фирибгарлик ҳисобланади. 1342 АУ ДИТ МОЛИЯВИЙ ИНСТРУМЕНТЛАРНИ АУДИТДАН ЎТКАЗИШДА МАХСУС ЖИҲАТЛАР ХААИ 1000 115. 1-бўлимда ифодалангандек, молиявий инструментларнинг ҳаққоний қийматини баҳолашда раҳбарият қуйидагиларни амалга ошириши мумкин: учинчи-томон нархлаш манбаларидан олинган маълумотлардан фойдаланиш; турли усуллардан, жумладан моделдан фойдаланган ҳолда ўзининг баҳолашини ҳосил қилиш учун маълумотларни йиғиш; ва баҳолашни ҳосил қилиш учун экспертни жалб этиш. Раҳбарият кўп ҳолларда Ушбу ёндашувларнинг бирикмасидан фойдаланиши мумкин. Масалан, раҳбарият ўзининг нархлаш жараёнига эга бўлиши мумкин, аммо ўзининг қийматларини тасдиқлаш учун учинчи-томон нархлаш манбаларидан фойдаланиши мумкин. Download 6.85 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|