Avtomatlashtirish va boshqaruv kafedrasi

AMALIY MASHG‘ULOT №2   Elektron kovakli n-p o‘tishlar 

 

Ko‘pgina  yarim  o‘tkazgichli  asboblarning  ishlash  prinsipi  turli 

o‘tkazuvchanlikka ega bo‘lgan va yarim o‘tkazgich kristallarida sun’iy yo‘l bilan 

hosil  qilingan  ikkita  qo‘shni  soha  chegarasida  yuz  beradigan  jarayonlar  bilan 

bog‘liq.  Bu  chegaraviy  qatlamlar  elektron  -  k o v a k l i   yoki  n-p  –  o‘tishlar  deb 

ataladi. 

Kristallning elektron (n) o‘tkazuvchanlik sohasidagi asosiy harakatchan elektr  

zaryad  tashuvchilari  bo‘lib  erkin  elektronlar  hisoblanadi,  aralashma  atomlariga  esa 

aniq belgilangan musbat zaryadlar (donor aralashmasi ionlari) to‘g‘ri keladi. 

Kovakli (p) o‘tkazuvchanlik sohasida asosiy harakatchan zaryad tashuvchilar 

bo’lib kovaklar hisoblanadi, aralashma atomlariga esa aniq belgilangan mos manfiy 

zaryadlar (akseptor aralashmasi ionlari) to’g’ri keladi. 

 

Kristallar  bir  –  birlariga  tegmagan holda, zaryad tashuvchilar  ularning  butun 

hajmi bo‘yicha teng taqsimlanadi. Agar sun’iy ravishda n-p - o‘tishni eritish, diffuziya 

yoki  o’stirish  usuli  bilan  hosil  qilinsa,  chegara  qatlamda  elektron  va  kovaklarning 

rekombinatsiyasi  yuz  beradi.  Yarim  o‘tkazgich  p  ning  o‘tkazuvchanlik  zonasidagi 

erkin  elektronlar  yarim  o‘tkazgich  p  ning  o‘tkazuvchanlik  zonasidagi  erkin 

sathlarini  egallaydi.  Bunday  o‘tish  natijasida  ikkita  kristall  chegarasi  yaqinida 

harakatchan  zaryad  tashuvchilarini  yo‘qotgan  va  yuqori  elektr  qarshilikka  ega 

bo‘lgan qatlam hosil bo‘ladi. Bu qatlam siyraklashgan berkituvchi qatlam yoki n-p 

- o‘tish deb ataladi. Uning qalinligi bir necha mikrondan oshmaydi. 

P-n  o’tishining  xususiyatlarini  o'rganish  uchun  biz  rasmda  ko'rsatilgan 

elektron  va  teshiklarning  o'tkazuvchanligi  bo'lgan  yarimo'tkazgichlarning 

soddalashtirilgan tasviridan foydalanamiz. 

---