Axborot kommunikatsiya texnologiyalari izohli lug‘ati
shovqinsimon signalli radiotarmoq
Download 9.86 Mb. Pdf ko'rish
|
|
shovqinsimon signalli radiotarmoq ingl.: spread spectrum radio network rus.: радиосеть с шумоподобными сигналами Shovqisimon signallar uzatiladigan mahalliy radiotarmoq. Bu tarmoqning ishlash tamoyili, kodli ajratishdan foydalanib ko‘p tomonlama erkin foydalanishni qo‘llashga asoslangan. Bu tarmoqda signallarni uzatishda, ma’lumotlarni har bir bloki, chips deb ataluvchi bitlar ketma- ketligi bilan kodlanadi. Chipslar shovqinsimon signalga tiziladi va efir orqali uzatiladi. Uzatilgan diskret signalni qayta tiklash, maxsus protsessor yordamida amalga oshiriladi. Shovqinsimon signalli radiotarmoq tizimlari ixcham, arzon va elektromagnit halal beruvchi to‘siqlar ta’sirida ham ishonchli ishlaydi.
Alifbo ramzlarining to‘plam shakli. Shrift garnitura (imlo elementlari)ning birlashmasi, shakl, o‘lchamlar, interval bilan ajralib turadi. Masalan, Times New Roman shrifti, har bir ramz
shaklini belgilaydigan garnituradir. Shriftning o‘lchami bandlarda ifodalanadi. Har bir band 1/72 dyumga teng. Yana shriftlar shakli (to‘g‘ri, qiya, kursiv) va to‘yinganligi (och, yarimyo‘g‘on, yo‘g‘on) bilan ajralib turadi. Jadvalli (rastrdan foydalanuvchi) va konturli (vektorli) shriftlar farqlanadi. Jadvalli shriftlar nuqtalar matritsasini tanlashga asoslanadi masalan, 8x12. Konturli shriftlarni har bir
belgisini shakllari matematik tenglamalar yordamida, chiziqlar to‘plami sifatida ifodalanishi bilan ajralib turadi. Bu maqsadlar uchun PostScript tili va boshqa tillardan foydalaniladi. Buning evaziga
printerga ekranda tasvirlangan ramzni xuddi o‘zginasini chiqarish mumkin bo‘ladi. Konturli shriftlar matnlarni samarali ifodalash usulidir.
Bir xil belgilarning bitta garnitura chizmasida o‘ta nozik turdan o‘ta keng belgilarga o‘zgarish ko‘rsatkichi. shrift to‘yinganligi ingl.: font saturation rus.: насыщенность шрифта Turli chizishlarda bir xildagi belgilarning asosiy va bog‘lovchi chiziqlarining kengligi bilan belgilanadi. Bitta garnitura doirasida to‘liqlik eng ochdan to eng to‘qqacha o‘zgarishi mumkin (light – ultra bold). shrift chizmasi ingl.: font type face rus.: начертание шрифта Kichik va katta belgilar, raqamlar, tinish belgilari, maxsus belgilar majmui. Xohlagan garnituradagi shrift chizilishi rang to‘liqligi, nisbatlar, kontrastlik va belgilarning egilishi bilan farq qiladi (och, yarim yirik, kursiv yoki egilgan, normal, nozik yoki keng).
OSI asosiy etalon modeli OSI sohasining yetti pog‘onasini belgilaydi. Bunga mos ravishda, ko‘rib chiqishga yetti guruh bayonnomalari kiritiladi. Bayonnomalar ustma – ust joylashib taxlangan tartibni hosil qiladi. Axborot tizimi oldiga qo‘yilgan vazifaga ko‘ra, uning taxlami OSI sohasining barcha pog‘onalarini yoki ularning ayrim qismini o‘z ichiga olishi mumkin. Misol uchun, abonent tizimining taxlangan tartibi barcha yettita pog‘onalardan iborat bo‘lsa, uzib-ulash maqsadlari uchun qayta uzatish
tizimi ko‘pincha ikki-uch pog‘onadan iborat taxlam ega. shtrixli kod ingl.: bar code rus.: штриховой код Ma’lumotlarni tez o‘qib
olish uchun
mo‘ljallangan mashina o‘qiydigan kod. Shtrixli kod raqamlardan va ularni kodlaydigan turli qalinlikdagi chiziqchalardan iborat. Birinchi uch raqam, tovar ro‘yxatga olingan mamlakatni bildiradi. Keyingi 4 raqam tovarni ishlab
shtrixli kod
336
chiqaruvchi korxona kodini bildiradi. Undan keyingi 5 raqamni korxona o‘z tovarlariga raqam qo‘yib chiqish uchun foydalanadi. Shtrixli kodning so‘ngi raqami nazorat uchun ajratilgan bo‘lib, uning qiymatini kompyuter beradi.
Shtrixli kod
savdoda tovarlarni tamg‘alash uchun keng foydalaniladi. Shtrixli kodlarga tegishli standartlar 1977 yildan buyon mavjud.
337
Ch ch chala funksional ixtisos ingl.: collapse functional profile rus.: коллапсный функциональный профиль qarang: chala funksional profil chala funksional profil ingl.: collapse functional profile rus.: коллапсный функциональный профиль Bir yoki bir necha pog‘onalar yetishmaydigan soxta to‘la funksional profil. Chala profilda yetishmagan pog‘onalar funksiyalari shunchalik soddalashganki, ular
boshqa pog‘onalar vazifalari tarkibiga kiritilgan. Chala profillar paydo bo‘lishi juda sodda va tez ishlaydigan mahalliy tarmoqlar yaratish imkonini ochdi. Tabiiyki, bu afzalliklar o‘zaro ishlash sohasidagi qator funksiyalarni o‘ta soddalashtirish evaziga yuzaga kelgan. Shu munosabat bilan, bunday profillarning imkoniyatlari ma’lumotlarni berishda va
seanslar o‘tkazishda cheklangan. Bundan
tashqari, bu holda kommunikatsiya tarmog‘i orqali ma’lumotlar uzatish soddalashtirilgan. chaqiriqlarga ishlov berish markazi ingl.: call centre rus.: центр обработки вызовов Ma’lumotlarni xilma-xil turlarini uzib- ulaydigan va bir qator xizmatlarni taqdim qiladigan axborot tizimi. Markaz telefoniya xizmati bilan bog‘langan bo‘lib va korporativ tarmoq tizimlari bilan o‘zaro ishlaydi. Markaz bajaradigan asosiy vazifalar: - hududiy va mahalliy tarmoqlardan kelayotgan telefon chaqiriqlarini qabul qilish va ularga ishlov berish; - MB, bo‘lim va xodimlar orasida chaqiriqlarni yo‘naltirish; - abonentlarni, shu jumladan ularning ismlarini aynanlash; - nutqiy javobni ta’minlash; - faksimil aloqa bo‘ylab xabarlar uzatish. Chaqiriqlarga ishlov berish
markazlari biznesning muhim tarkibiy qismi bo‘lib qolmoqda. Ularni
yaratishda moliya
tashkilotlari bilan sayyohlik byurolari oldinda borishmoqda. chastota ingl.: frequency rus.: частота Vaqt birligi, masalan, bir soniya ichida davrlar yoki tugallangan o‘zgarishlar soni. Umuman olganda chastota ma’lum vaqt birligida ma’lum hisobni bildiradi. Hulq-atvor tahlilida chastotaning eng tarqalgan o‘lchovi bu bir daqiqaga javoblar soni. chastotani taqsimlash bilan ko‘p tomonidan erkin foydalanish ingl.: Frequency Division Multiple Access (FDMA) rus.: множественный доступ с разделением частоты Kanalda mantiqiy kanallarni hosil qiluvchi chastota polosalari guruhlaridan foydalanishga asoslangan ko‘p tomonli erkin foydalanish. FDMAdan foydalanganda kanalning keng o‘tkazish polosasi muhofaza polosalari bilan ajratilgan bir necha tor polosalarga bo‘linadi. Har bir tor polosada mantiqiy kanal hosil qilinadi. Tor polosa o‘lchamlari turli xil bo‘lishi mumkin.
Ushbu kanallardan uzatiladigan signallar turli tashuvchilar ustiga qo‘yilishi uchun chastota sohasida bir-biri bilan kesishishi mumkin emas. chat ingl.: chat rus.: чат Kompyuter tarmog‘i yordamida voqeiy vaqtdagi muloqot. cheklangan foydalanishdagi tarmoq ingl.: limited use communication network rus.: сеть связи ограниченного пользования Cheklangan yuridik va (yoki) jismoniy shaxslar guruhiga aloqa xizmatlarini ko‘rsatish uchun mo‘ljallangan elektr aloqasi tarmog‘i. chekli avtomat ingl.: finitee-state machine rus.: конечный автомат Axborotga ishlov berishga mo‘ljallangan, chekli xotira qurilmasi modeli. Chekli avtomat, axborotga ishlov berish qurilmalarini yaratishda keng ishlatiladigan model bo‘lib hisoblanadi. Chekli avtomatlarning ikki snnfini, ya’ni, sinxron va asinxron turlarini farqlashadi.
chekli avtomat
338
Asinxron avtomat
asosida yaratilayotgan qurilmalar amallar bajarishda yuqori tezlikka ega.
Ammo, sinxron
avtomatlar qisqa
muddatlarda ishlab chiqiladi, yengil sozlanadi va takomillashtiriladi. Sinxron avtomatlar sinxron qurilma bo‘lgan kompyuterlar bilan oson tutashtiriladi. Chekli avtomatlar integral sxemalar asosida yaratiladi.
Reklama banneriga yoki matnli murojaatga bosish (sichqoncha tugmachasini keltirib chertish).
Integral sxema o‘rnatilgan yarimo‘tkazgich moddaning (odatda silikon) kichik bo‘lagi. Oddiy
chip millionlab elektron tarkibiy qismlardan (tranzistorlardan) iborat bo‘lishi mumkin. Kompyuterlar choplangan sxemaviy plata
deb nomlangan elektron asosga
o‘rnatilgan ko‘plab chiplardan iborat. chipset ingl.: chipset rus.: чипсет Protsessorni o‘rab olgan mikrosxemalar. Tizim (ona) platasida joylashgan mikrosxemalar to‘plami. chiqindi tozalash ingl.: garbage clean rus.: убирать мусор Qoldiq ma’lumotlar ichida nozik axborotni topish maqsadida ruxsatsiz izlash.
Asosan kompyuter o‘yinlarida o‘yinni sinovdan o‘tkazish uchun qo‘llaniladigan maxsus kodlar. Ushbu kodlar, masalan, qahramon o‘lmasligi uchun, keyingi bosqichlarga o‘tish uchun imkoniyatlar beradi. Odatda chitlarni Internetda osonlik bilan topish mumkin.
Bir paytning o‘zida butun qatorni chop etuvchi yuqori tezlikka ega bo‘lgan printer. Tezkor chiziqli printer daqiqaga 3000 qatorgacha chop etishi mumkin.
Chiziqli printerlarning kamchiligi ularning grafikani chop etaolmasligi, past chop etish sifati va ish paytida qattiq shovqinlar bo‘lishidir.
Veb-sayt sahifasining “arxitektura isrofgarchiliklari”siz, ya’ni
qog‘ozga chiqarilgan sahifada o‘rinsiz bo‘lgan dizayn elementlarisiz xili.
Chop etish
uchun rusumlarning mavjudligi Internet OAV va umuman kontent saytlari uchun tavsiflidir.
Ma’lumotlarni yoki dasturlarni printer orqali taqdim etish. Choplamaning mohiyati, biror-bir narsa
ro‘yxatini tuzishdadir (yaratishda). Informatikada bu, avval, printer yordamida matnlarni, dasturlarni, kodlarni choplash bilan bog‘liq bo‘lgan. So‘ngra, choplama deb ixtiyoriy choplangan hujjatni atay boshladilar.
chertish
339
Cc
C# tili ingl.: C# language rus.: язык C# Ingliz tilida «see-sharp» deb talaffuz qilinadi. Microsoft NET maslagi uchun obyektga- yo‘naltirilgan dasturlash tili. Ci va C++ tillarining chatishmasi bo‘ladi. Microsoft kompaniyasi tomonidan Sun kompaniyasining Java tiliga raqobatdosh sifatida ishlab chiqilgan. Microsoft kompaniyasining mutaxassislari aytishlaricha, C# o‘zida C++ tilining quvvatini va Visual
Basic muhiti
soddaligini mujassamlantirgan. C# veb-qo‘llanmalarni ishlash tezligini va samaradorligini oshirishga yo‘naltirilgan. Til qat’iyan statatik namunalashgan bo‘lib, qat’iy
obyektga- yo‘naltirilgan dasturlash tili emas (obyektlar turlaridan tashqari ma’lumotlar turlariga ega). U polimorfizm, operatorlarning ortiqcha yuklanishi, ko‘p oqimli hisoblar, vakil - funksiyalar, hodisalar, xossalar, istisnolar va XML formatidagi sharhlarni quvvatlaydi va chiqindilarni avtomatik tarzda yig‘adi. C# ilk bor 2000 yilda chiqqan, uning so‘nggi rusumi bo‘lib C# 2.0 hisoblanadi. C++ tili ingl.: C++ language rus.: язык C++ Bell Labs kompaniyasida Bjarne Stroustrup tomonidan ishlab chiqilgan yuqori pog‘onadagi dasturlash tili. C++ tili C tilini obyektga- yo‘naltirilgan funksiyalar bilan to‘ldiradi. C++ tili,
Windows va
Macintosh muhitida ishlaydigan grafik qo‘llanmalarni yaratish uchun mo‘ljallangan eng ommaviy tillardan biri bo‘lib hisoblanadi.
C1 xavfsizlik pog‘onasi. Tizimdan ruxsat etilmagan erkin
foydalanishdan muhofazalanganligi pog‘onasi uchun NSA standarti. Tizimdan erkin foydalanish tartibotlariga rioya qilishni talab qiladi, guruhiy identifikatorlarni ishlatishga yo‘l beradi. C2 qisq.: C2 security C2
xavfsizlik pog‘onasi.Tizimdan ruxsat etilmagan erkin foydalanishdan muhofazalanganligi pog‘onasi uchun NSA standarti. Foydalanuvchilarni muvofiqlash uchun faqat shaxsiy identifikatorlarni ishlatishni hamda audit vositalari bo‘lishini talab qiladi. C2B qisq.: Customer To Business Istyemolchi biznes uchun – elektron tijorat turi, unda istyemolchiga kompaniyalar taklif
qilayotgan turli tovarlar va xizmatlarga mustaqil ravishda narx qo‘yish imkoni beriladi. Shunday qilib talab shakllanadi, lekin bu so‘ralgan narxda sotuv yuz berishini anglatmaydi. Sotuvchi joriy so‘rovlar natijalariga ko‘ra, yakuniy qaror qabul qiladi. C2C qisq.: Customer To Customer Istyemolchi istyemolchi uchun - elektron tijorat turi, uning mohiyati istyemolchilar orasida tovarlar va xizmatlar sotilishida. Bu holda sayt sotuvchi va xaridor orasidagi vositachi o‘rnida harakat qiladi. Misol tariqasida, yetakchi Rossiya auksionlaridan biri www.molotok.ru ni keltirish mumkin, unda har bir xoxlovchi sotishi yoki xarid qilishi mumkin.
Computer Associates kompaniyasi. AQSH dagi dasturiy ta’minot ishlab chiqaruvchisi.
Axborot tarmoqlari uchun jihozlarni yetkazib beruvchi kompaniya. AQSHda yaratilgan Cabletron Systems kompaniyasi tarmoqni boshqarish maslagini yaratish uchun mo‘ljallangan dasturlar majmuini ishlab chiqqan. Kompaniya tafakkurga ega to‘plagichlarning yetakchi yetkazib beruvchisidir.
CAD
340
qarang: kompyuterlashgan loyihalash CADDIF qisq.: CAD Data Interchange Fopmat CADDIF formati. CAD-tizimlari orasidagi ma’lumotlar almashish formati.
1. Computer-Aided Engineering - Muhandislik mehnatini kompyuterlashtirish. Modellashtirish, sxemotexnika va mahsulotlar sinashga oid muammoli masalalar yechadigan, kompyuterlashgan loyihalashning mustaqil sohasi. 2.
Common Application Environment - Ko‘rsatmalarning umumiy muhiti. CAI qisq.: Computer-Aided Instruction Kompyuter yordamida o‘qitish. Maxsus o‘qitish dasturini ishlatib o‘qitish.
Turli xil kompyuterlashtirilgan qurilmalarni yaratish va
ishlab chiqarish bilan shug‘ullanuvchi kompaniya. Canon
kompaniyasi o‘zining lazer printerlari va purkovchi printerlari tufayli keng keng shuhrat qozongan.
ishlab chiqish CAST qisq.: Computer-Aided Software Testing Dasturiy ta’minotni avtomatlashtirilgan testlash. CATV qisq.: CAble TeleVision, Cable TV Kabelli teleko‘rsatuvlar. CAV qisq.: Constant Angular Velocity O‘zgarmas burchak tezligi. CBR qisq.: Constant Bit Rate Ma’lumotlar oqimining o‘zgarmas tezligi. CC qisq.: Carbon Copy Ko‘chirma nusxa (ko‘chirma). xabarlarda - xabar
ko‘chirma nusxasi
yuboriladigan manzil. CCD qisq.: Charge Coupled Device Zarad aloqali qurilma. CCITT qisq.: Consultative Committee for International Telegraph and Telephone Telegrafiya va telefoniya bo‘yicha xalqaro maslahat qo‘mitasi. Bu Xalqaro
Telekommunikatsiya Ittifoqi (ITU) qo‘mitasi, u o‘z navbatida, BMT ning qismidir. Bu qo‘mita vazifalariga xalqaro xabarlar uchun standartlar ishlab chiqish va tasdiqlash kiradi. Download 9.86 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|