Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi

1.4.4. Məntiq əməliyyatlarında ikilik prinsipi. «Və» və «Və yaxud» 
məntiq əməliyyatları üçün həqiqilik cədvəlini müqayisə etdikdə aydın olur ki, 
«Və» əməliyyatını müəyyən edən bütün dəyişənləri və funksiyanı onların inkarı 
ilə əvəz etdikdə və vurma işarəsini cəmləmə işarəsi ilə dəyişdirdikdə «Və ya» 
əməliyyatı yerinə yetirilmiş olur. Belə ki, 

---

36
x
1
x
0
=z olarsa,





z
х
х
2
1
;
z
x
x


0
1
olarsa,





z
x
x
1
yazmaq olar. 
Məntiq vurmanın və cəmləmənin bu cür qarşılıqlı çevrilməsi xüsusiyyəti 
ikilik prinsipi adlanır. Bu prinsip məntiq funksiya və sxemləri «Və» və «Yox» 
və ya «Və ya» və «Yox» kimi iki tip əməliyyatların köməyi ilə tərtib etməyə 
imkan verir. Təcrübədə bu əməliyyatları birləşdirən «Və - yox» və «Və ya-yox» 
elementlərindən geniş istifadə edilir. Bu elementlər uyğun olaraq Şeffer ştrixi və 
Pirs oxu adlanır. Bu elementlərin hər birinin köməyi ilə istənilən mürəkkəb 
məntiq funksiyasını və ya sxemini tərtib etmək olar. Məs., «Və - yox» (a) və 
«Və ya - yox» (b) elementlərinin hər birinin köməyi ilə «Və», «Və ya» və 
«Yox» əməliyyatlarını aşağıdakı kimi yerinə yetirmək olar (şəkil 1.9). 
 
Şəkil 1.9. «Və», «Və ya» və «Yox» əsas məntiq əməliyyatlarının a) «2Və - yox»
və «2Və ya - yox» elementləri bazasında yerinə yetirilməsi sxemləri. 

---

37
1.4.5. Cəbri məntiq funksiyalarının minimallaşdırılması. Siqnalların 
verilmiş çevrilmə alqoritmlərini həyata keçirən məntiq sxeminin sintezini, qeyd 
edildiyi kimi, MDNF və MKNF formasında verilən ifadələrin köməyi ilə yerinə 
yetirmək olar. Lakin bu zaman alınan məntiq sxemi, onun həyata keçirilməsi 
nöqteyi-nəzərindən optimal olmur. Odur ki, başlanğıc CMF minimallaşdırılır. 
Məntiq qurğularının minimallaşdırılmasında məqsəd, onun texniki 
cəhətdən həyata keçirilməsi dəyərini aşağı salmaqdan, mürəkkəb sxemlərin 
daxili strukturunun universallığını və xarici çıxışların sayının azaldılmasını əldə 
etməkdən, etibarlılığını artırmaqdan və elementar məntiq elementlərinin sayının 
azaldılmasından ibarətdir. 
Elementar məntiq elementlərinin sayının azaldılması kriterisinə görə 
CMF-nın minimallaşdırılması üsullarına baxaq. 
CMF-nın minimallaşdırılmasının daha sadə üsulu, onun kubik təsvirindən 
istifadə edilməsinə əsaslanmışdır. İstənilən n-dəyişənli məntiq funksiyası 
özünün K
0
, K
1
,…, K
n-1
kubik komplekslərindən yaranan K(z) kubik kompleksi 
ilə xarakterizə olunur. K(z) kubik kompleksindən həmişə K
o
kompleksinin hər 
bir üzvü, yəni kubun təpəsi (ucu) P(z) çoxluğundakı heç olmasa bir kuba daxil 
olan P(z) kublar çoxluğunu ayırmaq olar. P(z) kublar çoxluğu K(z) kubik 
kompleksinin və ya məntiq funksiyasının örtüyü adlanır. Buradan görünür ki, 
istənilən CMF üçün bir neçə örtük mövcuddur. Hər bir P(z) örtüyünə, o 
cümlədən hər bir kompleksin özünə CMF-nın ayrılmış kublarına uyğun gələn 
məntiq vuruqlarının məntiq cəmlənməsi yolu ilə alınan dizyunktiv normal forma 
uyğun gəlir.