B a s k e t b o L

Вақти	Машғулот мазмуни	Миқдорлаш
Услубий кўрсатмалар
	Хажм бўйича	Шиддат бўйича

6-жадвал
Йиллик тайёргарлик графиги шакли

Тайёргарлик даврлари	Цикллар	Кузги-қишки			Баҳорги-ёзги
	Даврлар	Тайёрлов	Мусобақа	Ўтиш	Тайёрлов	Мусобақа	Ўтиш
	Босқичлар
	Ойлар
Мусобақалар	Расмий
	Назорат
Машғулот йиғинлари
Машғулот юкламалари	Хажми	Иш кунлари сони
		Машғулот кунлари сони
		Мусобақа кунлари сони
		Машғулотлар сони: индивидуал жамоавий
Тайёргарлик воситалари	Машғулотлар тайёргарлик турлари бўйича жисмоний техник тактик ўйин мусобақа
	Шиддати	Машғулотлар сони ўта юксак шиддатли юқори шиддатли ўрта ва кичик шиддатли
Назорат (тест) синовлари		Жисмоний тайёргарлик
		Техник тайёргарлик
		Тиббий назорат

7-жадвал
Машғулот баённомаси шакли

Машғулот қисмлари	Мазмуни	Миқдорлаш	Услубий кўрсатмалар

14.3. Педагогик ва тиббий-биологик назорат

Спортчилар тайёрлаш жараёнини самарали бошқариш пухта ишлаб чиқилган режалаштирув хужжат (дастур)ларига боғлиқлиги исбот талаб қилмайди.

Лекин, режалаштирув хужжатларини пухта ишлаб чиқилиши устивор жиҳадан педагогик ва психофизиологик назорат натижаларига асосланиши шарт. Бинобарин, кўп йиллик тайёргарлик давомида юқори малакали спортчилар тарбиялаш жараёнини бошқаришда назорат синовларини мунтазам ўтказиш ва олинган натижаларга асосланиш замоанвий спорт амалиётининг муҳим ҳамда устивор шартларидан биридир.
Мураббийнинг фаолиятида бошқариш функцияси “мураббий (субъект) ↔ спортчи (объект) ↔ мураббий (объект)” шаклидаги узвий боғланган тизим асосида амалга оширилиши даркор. Ушбу тизимда мураббийнинг касбий-педагогик фаолияти (КПФ) қуйидаги йўналишларда олиб борилиши тавсия этилади .
Ўқув-машғулот ва мусобақа жараёнларини назорат қилишда қуйидаги услублардан фойдаланиш мумкин:
- машғулот ва мусобақа жараёнини видеотасвирга тушириш, стенографик усулда ёзиш, хронометраж олиб бориш: бунда қуйидаги кўрсаткичлар эътиборга олиниши лозим:
- жисмоний сифатлар, техник-тактик тайёргарликни тест синовлари ёрдамида баҳолаш;
- кузатиш ва маҳоратни эксперт усулда баҳолаш;
- психологик сифатлар (реакция, кўриш кенглиги, вақт-оралиқни хис қилиш, хотира, диққат, фикрлаш, ирода ва ҳ) ва эмоционал – мотвацион фаолликни махсус тестлар асосида аниқлаш;
- функционал имкониятлар (нафас, юрак фаолияти, қон босими, таҳлилаторлар ва ҳ)ни махсус тестлар ёрдамида аниқлаш.
Мазкур назорат тадбирларини амалга оширишда заҳирадаги ўйинчилар, ёрдамчи мураббийлар, илмий ходимлар, психологлар ва шифокорларнинг ҳамкорликдаги фаол кўмаги алоҳида аҳамият касб этади.
Мураббий ўзининг бошқарув фаолиятида ушбу назорат натижалари, уларни қиёсий таҳлили ва берилган тавсиялардан унумли фойдаланиши даркор.
12 ва 13-андозаларда баскетболчилар тайёрлаш жараёнини бошқаришда асосланадиган омиллар ҳамда режалаштириш ҳужжатларининг турлари акс эттирилган. 8-жадвалда эса ўқув-машғулот жараёнини назорат қилиш услублари ва меъёрий тестлари берилган.


Мусобақа кўрсатгичлари (%)
Ҳужумда:
- тўп узатиш – очколи (+), муваффақиятсиз (-) ва мураккаблаштирилган ( );
- отиш (2-чи тўпни) – муваффақиятли (аниқ +), муваффақиятсиз (ноаниқ -) ва ноаниқ, лекин ўйинда қолгани (- +);
Ҳимояда:
- ҳужумчи ва тўсиқчиларни кўриқлаш (страховка) - муваффақиятли (+) ва муваффақиятсиз;
- узатилган тўпни – “олиб қойиш” - муваффақиятли (+), муваффақиятсиз (-) ва ўйинда қолгани ( );
- тўсиқ қўйиш - муваффақиятли (+), муваффақиятсиз (-) ва ўйинда қолгани ( );


Ўйин самарадорлиги (%)
Техник-тактик усуллар ва ўйин самарадорлигини аниқлаш услубияти

ҲК – ўйинчи ҳамда жамоа ҳаракати коэффициенти. Юқорида қайд этилган ҳар бир ўйин усулига хос ҳаракат самарадорлиги унинг муваффақиятли, муваффақиятсиз, вазиятни қийинлаштирилиши ёки тўпни ўйинда шунчаки сақланиб қолишига доир кўрсатгичларга асосан аниқланади.

ИҲК – ижобий ҳаракат коэффициенти – ижобий натижа (+) – очко олиш;
СҲК – салбий ҳаракат коэффициенти. Салбий натижа (-) – очко ютқазиш;
НҲК – нисбий ҳаракат коэффициенти ёки ҳар бир ўйинчининг ижобий ва салбий ҳаракатлар коэффициентларининг нисбати.
Масалан, ҳужумда ҲК ҳаммаси бўлиб 100 марта тўп узатилган. Ютуқ (+) 50.
Мағлубият (-) 20
Ўйинда қолди ( ) 30
Ҳужум натижаси фоиз (%) ҳисобида.

«+» = х =	50х100 100	= ИҲК 50%
«-» = х =	20х100 100	= СҲК 20%
« » = х =	30х100 100	= ИҲК 30%

Шундай қилиб, НҲК ёки самараси баробар. НҲК = ИҲК – СҲК = самара.

Самара = “+” – “-” = фарқ.
% = 50% - 20% = 30%.
ИҲНК – ижобий ҳаракатларнинг нисбий коэффициенти.
Ўз жамоасининг ва қрши жамоанинг ютуқ нисбийлиги (+). Масалан жамоанинг ўзи 42 очко ютди, қарши жамоанинг ўзи 30 очко ютқазди.
СҲНК – салбий ҳаракатларнинг нисбий клэффициенти. Ўз жамоаси ва рақиб жамоанинг ютқазган очколари. Масалан, ўз жамоаси 13 очко ютқазди, қарши жамоа ўзи 30 очко ютқазди.
ҲИК – ҳаракат йиғиндиси коэффициенти. Ўз жамоаси ютган очколар йиғиндиси ва рақиб жамоа ютқазган очколар йиғиндиси ва аксинча. Масалан, ўз жамоаси 42 очко ютди, рақиб 30 очко ютқазди, демак очколар 72 га тенг бўлди. Аксинча, рақиб ўзи 30 очко ютди, ўз жамоаси 13 очко ютқазди. Очколар йиғиндиси 43 тенг бўлди. Демак, очколоар нисбати 72:43 ни ташкил этди.


12-андоза

Ўқув-тренировка жараёнини режалаштириш






13-андоза


8-жадвал


Ўқув-машғулот жараёнини назорат қилиш услублари ва меъёрий тестлари

Меъёрий тестлар	Назорат воситалари
Педагогик услублар
30 м. Югуриш Жойдан вертикал сакраш Югуриб келиб вертикал сакраш 6-8-8-6 м. Моккисимон югуриш Тўлдирма тўпни (1 кг) бош ортидан икки қўллаб узатиш.	Секундомер Белга бойланган ўлчов лентаси Баскетбол шчитидаги ўлчов-шкала Секундомер Тўлдирма тўп
Физиологик услублар
ЮҚЧ – 60 сек/марта НОЧ – 60 сек/марта Нафас олиб, нафас чиқариш	Секундомер Секундомер Секундомер
Психологик услублар
Секундомер стрелкасини кўзни юмиб “0” да тўхтатиш Динамометрда максимал билак кучининг 50% ни кўзни юмиб кўрсатиш	Секундомер Динамометр

“Баскетболчилар тайёрлаш жараёнини бошқариш”

мавзуси бўйича назорат саволлари

1. Жараённи бошқариш нимани англатади?

2. Баскетболчилар тайёрлаш жараёнини бошқаришда қандай омилларга асосланади?
3. Жараённи бошқаришда тайёргарликни назорат қилиш натижалари қандай аҳамиятга эга?
4. Жараённи режалаштиришда қандай омиллар эътиборга олинади?
5. Режалаштириш ва бошқариш жараёнларининг боғлиқлиги нималардан иборат?
15. БАСКЕТБОЛГА ТАНЛОВ ЎТКАЗИШ

Танлов деб муайян соҳа ёки фаолиятда юксак натижаларга эриша олиш имкониятлари мавжуд кишиларни саралаб олиш жараёнига айтилади.

“Спорт танлови” – бу муайян спорт тури бўйича мунтазам ўтказиладиган ўқув машғулотлари, шу жумладан мусобақалар билан боғлиқ бўлган айнан шу шу жараёнларда юкори натижаларга эриша оладиган истиқболли болаларни излаб топишга имкон яратадиган кўп йиллик педагогик жараёнидир. Танловни мақсадга мос ташкил қилиш, болалардаги наслий ва хаёт давомида ўзлаштирган ҳаракат қобилиятчлари, руҳий хислатлари ҳамда функционал имкониятларни объектив баҳолаш, баскетболга бўлган истеъдод ва бўлажак маҳорат белгиларини аниқ башоратлаш учун турли меъёрий тест (машқлар) лар мажмуасидан фойдаланиш одат тусига кирган.
Спорт танлови кўп йиллик спорт тайёргарлиги билан узвий боғлик бўлиб, спорт малакаларини ўзлаштиришнинг дастлабки босқичигача бошлаб энг юқори босқичида, яъни миллий терма жамоалари фаолиятида ҳам амалга оширилади. “Танлов” тушунчаси ўз ичига “муносиблик”, яъни инсонни бир соҳага (маълум фаолиятга) истеъдоди бўйича яраши ёки ярамаслиги масаласини киритади. Бу деган сўз инсон нафакат ўз имкониятлари (қадди-қомати, жисмоний сифатлари, руҳий хусусиятлари ва ҳ.) билан муайян фаолиятга (касбга, ишга, спортга ва ҳ.) мос келиши керак, балки айнан шу фаолият мазкур инсон мижозига муносиб бўлиши мақсадга мувофиқдир (эмоция, активация, мотивация масалалари). “Танлов” атамаси ўз таркибига яна спортга оид “чамалов” тушунчасини киритади.
Чамалаш – боғчаларда, мактабларда ва спорт мактабларининг бошланғич гуруҳларида амалга оширилиши мумкин. Тўғри чамалаш мураббийнинг истеъдодига, унинг билими ва тажрибасига боғлиқ. Боланинг наслига, турмуш тарзи кўрсаткичларига қараб чамалаш ҳам эътиборли аҳамиятга эга.