B. Аbidov, О. G‘. Аzimov, U. А. Ziyamuhamedova neft-gaz sintezi аsоslаri

2.4. Spirtlarni aluminiyorganik birikmalar asosida olish
Ushbu usul bilan zanjirida uglerod atomi juft son bo‘lgan bir-
lamchi spirtlar olinadi.
Usul GFR, Yaponiya, АQSH, Hamdo‘stlik davlatlarida amalga
oshirilgan. Sintez uch bosqichdan iborat:
1. Yuqori uchalkilaluminiylarni sintezi:

---

102
bu yerda: n=x+u+z
Uchalkilaluminiy quyidagicha olinadi:
3Ch
2
=Ch
2
+1,5h
2
+Al → Al(C
2
h
5
)
3
Ikkala reaksiya 40–120 atmosfera bosimi ostida va 100–120ºC
haroratda olib boriladi.
2. Yuqori uchalkilaluminiylarni havo yoki kislorod bilan 20–
100ºC da oksidlab, aluminiy alkogolyatlarini hosil qilish:
3. Аlumiiy alkogolyatlarini spirtgacha gidrolizlash 25–150ºC da
suv yoki sulfat kislota yohud ishqor (NaOH) larning suvli eritmalari-
ni ta’sir ettirish bilan amalga oshiriladi.
OR
al OR’ + 3h
2
O → AI(OH)
3
+ROh+R’Oh+R’’Oh
OR’’
Jarayonning kamchiliklari
1. Birinchi bosqichda toksik, yong‘in jihatdan xavfli va portlash
xavfi bor moddalar (aluminiy uch etil va yuqori aluminiy uchalkil-
lar) ishlatilishi;
2. Bir tonna spirt olish uchun aluminiy katta sarfi (60–100 kg).
3. Quyi spirtlar – etil, butil spirtlar hosil bo‘lishi, ularni ushbu
usul bilan olish iqtisodiy yaxshi emas, C
20
– spirtlarga esa barqaror
talab yo‘q.
4. Bosimni qo‘llanilishi jarayonni qimmatlashtiradi.
Biroq yuqorida sanab o‘tilgan hamma kamchiliklarni xomashyo-
ning arzonligi kompensatsiyalaydi, bundan tashqari, zanjirida ugle-

---

103
rod atomi juft son bo‘lgan spirtlar hosil bo‘ladi va ularni bir-biridan
oson ajratib olish mumkin. Ular asosida biologik to‘la parchalanish
qobiliyatiga ega bo‘lgan sintetik yuvish vositalari olinadi.