B. Аbidov, О. G‘. Аzimov, U. А. Ziyamuhamedova neft-gaz sintezi аsоslаri

4.3.1.2. Izopentanni bir bosqichda degidrirlash usuli
Izopentanni bir bosqichda degidrirlash alumoxrom katalizatorida
660 
0
C da 80 mm sim.ust. bosimida olib borilib, izopren salmog‘i
62% ni tashkil qiladi.
Reaksiyalar sxemasi:
Ch
3
- Ch(sn
3
) - Ch
2
Ch
2 
= C(sn
3
) - Ch = Ch
2 
+ 2h
2
Izopren olishning ushbu usuli jarayonni texnologik bezash va
texnik–iqtisodiy ko‘rsatkichlar nuqtayi nazaridan juda istiqbolli usul-
dir.
4.3.2. Izobutilen va formaldegiddan izopren olish
Ushbu usulni Rossiyada M.О. Farberov va M.S. Nemsovlar ish-
lab chiqishgan. Jarayon ikki bosqichdan iborat:
I bosqich: 4,4–dimetil–1,3–dioksanni izobutilenga formaldegid
ta’sir ettirib olish:
h
3
C
h
3
C
C=Ch
2
+2Ch
2
O 80 - 110°C C – Ch
2
– Ch
2
h
3
C
h
3
C
O – Ch
2
– O
Katalizator sifatida sulfat kislota yoki kationalmashuvchi smola
KU–2 ishlatiladi.
KU–2 da 4,4–dimetil–1,3–dioksanni salmog‘i 85 %.
II bosqich: suv bug‘i ishtirokida dimetildioksan pirolizi:
h
3
C
C – Ch
2
–Ch
2
375 - 400°C Ch
2
=C–Ch=Ch
2
+Ch
2
O+h
2
O
h
3
C
O–Ch
2
–O Ch
3
Jarayon uchun alumosilikat yoyuvchidagi fosfat kislotasi, alu-
miniy oksididagi 25% li kremniy yoki kalsiy fosfat. Izoprenning
salmog‘i formaldegid bo‘yicha 75,5%, izobutilen bo‘yicha esa
83,5%. Katalizator 1000 soat ishlaydi, shundan so‘ng uni havo bilan
regeneratsiya qilinadi.

---

45
V. Аtsetilen ishlab chiqarish
Аtsetilen (CH≡CH) vinilxlorid, vinilatsetat (plastmassa olish
uchun xomashyo), akrilonitril kislota (tola olish uchun xoma shyo),
xloropren kauchuklarini olishda ishlatiladi, uning 30% i avtogen
svarkada sarflanadi.
Аtsetilen olishning bir nechta usullari mavjud:
1) kalsiy karbididan;
2) uglevodorod xomashyosidan:
a) metanni elektrokreking qilish usuli bilan;
b) regenerativ pechlarda metanni termokreking qilish usuli bilan;
v) metanni oksidlab piroliz qilish usuli bilan.