B. G. Pürliýew, E. G. Rahmanowa ykdysadyýetiň esaslary

Eksportyň we importyň geografiki
taýdan gönükdirilişi, %
Görkezijiler
Ýyllar
2000 2005 2008 2009 2010
Daşary söwda 
dolanyşygy
GDA döwletleri 
Beýleki döwletler
46,4
53,6
37,5
62,5
47,7
52,3
38,3
61,7
26,9
73,1
Eksport
GDA döwletleri
Beýleki döwletler
52,4
47,6
44,6
55,4
56,4
43,6
53,1
46,9
34,9
65,1
Import
GDA döwletleri
Beýleki döwletler
38,0
62,0
28,0
72,0
29,5
70,5
22,9
77,1
17,6
82,4
§ 32. 
Daşary söwda dolanyşygy
Dünýä ulgamyndaky ýurtlar bilen daşary ykdysady 
ara gatnaşyklary işjeňleşdirmek, milli hojalygyň dürli ugur­
larynda bilelikdäki kärhanalary döretmek, gös-göni daşary 
ýurt maýa goýumlaryny çekmek we gurluşyga degişli hyz­
matlary berjaý etmek Türkmenistanyň ykdysadyýetini 

---

103
MILLI YKDYSADYÝET WE ONUŇ ÖSÜŞI
mun dan beýläk-de ösdürmegiň wajyp ähmiýetli şerti bo­
lup durýar. Daşary söwda gatnaşyklarynyň ösdürilmegi 
Türk menistanyň daşary ykdysady işine baha bermekde 
has möhüm ähmiýete eýedir. Daşary söwda gatnaşyklary 
daşary söwda dolanyşygynyň möçberi we düzümi (struktu­
rasy), eksport we import ýaly esasy görkezijileri (4-nji tabli-
sa) arkaly häsiýetlendirilýär.
4-nji tablisa
Daşary söwda dolanyşygynyň möçberi
we düzümi
Görkezijiler
Ýyllar
2000
2005
2008
2009
2010
Daşary söwda dola ny şy gy,
ABŞ-nyň mln. dollary
4291 8577 17652 18315 17883
Eksport
2506
4939 11945 9323 9679
Import
1785
3638
5707 8992 8204
Oňyn tapawut (saldo)
721
1301
6238
331
1475
Daşary söwda dolany-
şygy, %
–
–
–
–
–
Eksport
58,4
57,6
67,7
50,9
54,1
Import
41,6
42,4
32,3
49,1
45,9
Çeşmeler: (46, 116 s.); (48, 101 s.); ( 49, 140 s.).
Görkezilen maglumatlar 2010-njy ýylda daşary söw­
da dolanyşygynyň 17883 mln. dollar möçberinden ybarat-
dygyny görkezýär. Bu bolsa 2000-nji ýyldaka garanyňda, 
13592 mln. dollar möçberinde köpdür ýa-da 4,2 esse ýoka-
rydyr. 2010-njy ýylyň jemleri boýunça eksport we import 
9679 we 8204 mln.dollardan ybarat bolup, 2000-nji ýyldaky 
bilen deňeşdirilende, degişlilikde, 3,9 we 4,6 esse artdy. 
2010-njy ýylda oňaýly saldo ABŞ-nyň 1475 mln. dollaryna 
barabar boldy.
2000–2010-njy ýyllar üçin daşary söwda dolanyşygynyň 
möçberinde belli bir üýtgeşmeler bolup geçdi. Diýmek, eger 

---

104
II bölüm
2000-nji ýylda eksportyň paýy 58,4% bolýan bolsa, 2005-nji 
ýylda onuň paýy 57,6 %-e, 2010-njy ýylda bolsa – 54,1%-e 
barabar bolup, eksportyň ösýän meýlini görkezýär.
2000-nji ýylda Türkmenistan has degerli daşary söw­
da dolanyşygyny (5-nji tablisa) Russiýa bilen amala aşyrdy 
– 29,9%, Türkiýe bilen daşary söwda dolanyşygy jemi – 
10,2%-e, Italiýa bilen – 9,5%-e, Ukraina bilen – 8,8%-e, Eý-
ran bilen – 7,8%-e ýetdi, 2010-njy ýylda bolsa Russiýa bilen 
– 18%-e, Türkiýe bilen – 16,3%-e we Hytaý bilen – 10,8%-e 
barabar boldy.
Şeýlelikde, Türkmenistanyň bütindünýä ykdysady bile-
leşigine giriş prosesi daşary ykdysady aragatnaşygynyň 
güýçli depginde ösmegi bilen alnyp barylýar we ol ýurduň 
daşary söwda dolanyşygynyň möçberiniň ýokary depginli 
ösüşi bilen häsiýetlendirilýär.
5-nji tablisa