B. I. Ibraximov, X. A. Tashxodjayev

2.1.2. Akkumulyatorlar
Akkumulyatorlar bu ko‘p marotaba ishlatiladigan manba hisoblanadi.
Agar manba bitta elementdan tashkil topgan bo‘lsa akkumulyator deyiladi.
Agar manba bir necha elementlardan tashkiltopgan bo‘lsa akkumulyator
batareyasi (AB) deyiladi.
Akkumulyatorlar tarkibi bo‘yicha kislotali (qo‘rg‘oshinli) va ishqoriylarga
bo‘linadi.
Kislotali akkumulyatorlar
Kislotali akkumulyatorlar quyidagi asosiy qismlardan tashkil topgan.
Idish, elektrodlar, elektrolid, izolyator.
Idish shisha va plastmas materilallardan bo‘lishi mumkin.
Izolyator musbat va manfiy elektrodlar oralig‘ida joylashgan bo‘lib,
qisqa tutashuvdan saqlash uchun o‘rnatiladi.
Elektrodlar (plastinalar) musbat va manfiylarga ajraladi.
Manfiy elektrod qo‘rg‘oshindan (Pb)
Musbat elektrod qo‘rg‘oshin oksididan (PbO2)
Elktrolid sulfat kislotasi (H2SO4) va disterlangan suvdan tashkil topgan.
Elektrolitni tayyorlashda ebonite, keramika idishlaridan foydalaniladi.
Shisha idishni qo‘llab bo‘lmaydi chunki ular qizish natijasida yorilishi
mumkin.
Elektrolid tayyorlashda birinchi galda idishga disterlangan suv quyiladi,
so‘ngra astalik bilan sulfat kislotasi quyiladi.
Akkumulyatorlarni ishlash prinsipini elektroliz hodisasiga asoslangan.
Elektroliz bu molekulalarni musbat va manfiy ionlarga ajralishidir.
Akkumulyatordagi razryadlanish va zaryadlanish jarayoni quydagi tenglik
bilan ko‘rsatish mumkin.
Razryad
Zaryad
2 4 4 4 2 Pb PbO - + 2SO ......®Pb-SO Pb+SO 2H O
¬..... + + + +
Razryadlangan akkumulyatorlar to‘g‘rilagich qurilmalari orqali zaryadlanadi.
29
Ishqoriy akkumulyatorlar
Ishqoriy akkumulyatorlarni quydagi turlari mavjud:
1. KN — Kadmiy nikelli;
2. TN — Temir nikelli;
3. S, TS — Kumush sinkli.
Ishqoriy akkumulyator quydagi asosiy qismlardan iborat.
Po‘lat idish, musbat va manfiy elektrodalar, ebonit tayoqchalar,
(izolyator) va elektrolit.
a) b)
d)
28-rasm. Kislotali akkumulyator:
a — manfiy elektrod; b — musbat elektrod; d — umumiy ko‘rinish.
30
TN va KN turdagi akkumulyatorlarni musbat elektrodlari grafit bilan
aralashtirilgan nikel oksididan tashkil topgan.
KN akkumulyatorlarni manfiy elektrodi kadmiydan, TN akumulyatorlarni
manfiy elektrodi temirdan iborat.
Elektrolit sifatida kaliy yoki natriyni suv aralashmasi qo‘llaniladi.
Ebonit tayoqchalar musbat va manfiy elektrodlar orasiga o‘rnatilib
izolyator vazifasini bajaradi.
a) b)