B. I. Ibraximov, X. A. Tashxodjayev

27-rasm. O‘zgarmas tok
generatorining chulg‘amining
tuzulishi.
a) b)
27
a) parallel qo‘zqatishli yoki shunt qo‘zqatishli generatorlar;
b) ketma-ket qo‘zqatishli series generatorlar;
d) aralash qo‘zqatishli yoki kompaund generatorlar.
Parallel qo‘zqatishli generatorlarda qo‘zg‘atish chulg‘ami yakor chulg‘amiga
parallel ulanadi. Ketma-ket qo‘zqatishli generatorlarda esa qo‘zg‘atish chulg‘ami
yakor chulg‘amiga ketma-ket ulanadi. Aralash qo‘zqatishli generatorlarning
qo‘zg‘atish chulg‘ami ikkita bo‘ladi. Biri yakor chulg‘amiga parallel, ikkinchisi
esa yakor chulg‘amiga ketma-ket ulanadi.
Mustaqil qo‘zqatishli o‘zgarmas tok generatorlarining kamchiligi qo‘-
shimcha energiya manbayining zarur bo‘lishidir.
ELEKTR MANBA TURLARI
2.1. O‘ZGARMAS TOK MANBALARI
Aloqa apparaturalarini elektr ta’minoti uchun asosan ikki turdagi
kimyoviy tok manbalari qo‘llaniladi:
1. Galvanik elementlar (GE)
Bu bir marotaba ishlatiladigan tok manbayi hisoblanadi. GE larda qayta
tiklanmaydigan elektraximik jarayonlar hosil bo‘ladi ya’ni razryadlanish
vaqtida hosil bo‘lgan kimyoviy element oldingi holatga qaytish imkoniyatiga
ega emas. GE larni elektr toki orqali zaryadlab bo‘lmaydi.
2. Akkumulyatorlar
Akkumulyatorlar kop marotaba ishlatiladigan manba hisoblanadi.
Akkumulyatorlarda qayta tiklanadigan elektrximik jarayonlar sodir bo‘ladi,
ya’ni razryadlanish vaqtida hosil bo‘lgan kimyoviy element oldingi holatiga
qaytish imkoniyatiga ega. Bu holat akkumulyatorlarni elektr to‘ki bilan
zaryadlash orqali amalga oshiriladi.
2.1.1. Galvanik elementlar (GE)
GE larni marganetsli-sinkli (MS) va havo marganetsli-sinkli turlari
qo‘llaniladi. Konstruksiyasi bo‘yicha bu elementlar silindrik, galetli va
to‘g‘ri burchaklilarga bo‘linadi. Silindrik elementlarni idishi sinkdan bo‘lib
manfiy elektrodni hosil etadi. Musbat elektrod sifatida ko‘mir sterjeni
qo‘llaniladi. Bu sterjen atrofida aktiv material aglomerat joylashtiriladi.
Aglomerat, marganes va grafitdan tashkil topgan. Aglomerat nashatir bilan
shimdirilgan musbat elektrod sink idishni ichiga joylashtiriladi. Oradagi
bo‘shliq quyiltirilgan nashatir bilan to‘lldiriladi va u elektrolidni hosil qiladi.
28
Galet turdagi elementlar idishga ega emas. Musbat elektrod brinet ko‘-
rinishida tayyorlanadi, manfiy elektrod vazifasini sink idish bajaradi.
Elektrodlar orasiga nashatir simdirilgan karton o‘rnatiladi. Havo marganetsli,
sinkli elementlarda marganets bilan bir qatorda kislarod ishlatiladi. Bu
kislarod havodan olinadi.