B. S. Isomov, L. N. Jiyanov

9.4. Uzoq muddatli kreditlashning monitoringi
Bank kredit tizimining ajralmas qismi mijozlar monitoringi bo'lib, u ikki jihatga ega: qarz oluvchilarni tanlash bosqichida monitoring va qarz oluvchi tomonidan kreditdan foydalanishni nazorat qilish. Qarz oluvchini tanlash bosqichida monitoring o'tkazish orqali bank "tekshirish xarajatlari", ya'ni qarz oluvchi haqidagi ma'lumotlarni tekshirish bilan bog'liq axborot xarajatlarini o'z zimmasiga oladi. Banklar o'z faoliyati orqali noqulay tanlov, ya'ni to'lovga layoqatsiz bo'lib chiqadigan va kreditlar uchun berilgan kapitalni qaytarib bera olmaydigan qarz oluvchilar hamda loyihalarni tanlash muammosining og'irligini kamaytiradi. Banklar o'z operatsiyalarini amalga oshirish jarayonida qarz oluvchilarning moliyaviy ahvoli, ularning kredit tarixi, tovar va xizmatlar bozorlarining rivojlanish tendentsiyalari to'g'risida ma'lumot to'playdi. Kerakli monitoring algoritmiga rioya qilish orqali besh bosqichni o'z ichiga oluvchi quyidagi maqsadlar majmuasi shakllantiriladi:
1. Bank uzoq muddatli munosabatlar o'rnatishni rejalashtirgan korxonaning moliyaviy-xo'jalik faoliyatini har tomonlama tekshirish.
2. Korxona tegishli bo'lgan tarmoqni tahlil qilish.
3. Korxonada boshqaruv sifatini baholash.
4. Bank va korxonalar hamkorligi shartlarini, kreditlash shakllarini, javobgarlikni amalga oshirish mexanizmini belgilash.
5. Kreditlarni o‘z vaqtida qaytarishga qaratilgan chora-tadbirlar rejalarini ishlab chiqish va amalga oshirish.
Monitoringning asosiy vositalari quyidagilardan iborat: korxona diagnostikasi, xavflarni cheklash, joriy ishlab chiqarish va moliyaviy faoliyatni nazorat qilish, moliyaviy natijalarni nazorat qilish. Ushbu vositalardan foydalanish mexanizmi banklar va mijozlar o'rtasidagi munosabatlarning tabiati bilan belgilanadi. Kreditga layoqatli korxonalar uchun kredit risklarini boshqarish tizimida monitoring vositalari qo'llaniladi va standartlashtirilgan. Ular korxonada yuzaga keladigan moliyaviy va tijorat muammolarini o'z vaqtida aniqlash, ularni bartaraf etish va to'lovga layoqatsizlik hamda bankrotlik xavfining oldini olish bo'yicha korxona rahbariyati bilan kelishilgan chora-tadbirlarni ishlab chiqish va amalga oshirishga qaratilgan. Korxonada yuzaga keladigan ko'plab moliyaviy muammolar butun korxona va uning alohida bo'linmalari daromadlari, xarajatlari va moliyaviy natijalarini shakllantirish va taqsimlash bilan bog'liqjarayonlar o’rganialdi. Tajriba shuni ko'rsatadiki, ularni xarajatlarni rejalashtirish tizimi, daromadlarni prognozlash va olingan natijani qayta taqsimlash bilan bog'liq barcha masalalarni muvofiqlashtirish yordamida muammolarni muvaffaqiyatli hal qilish mumkin.
Monitoringning butun arsenalidan foydalanish va uni doimiy ravishda takomillashtirish nafaqat kredit tavakkalchiligini kamaytirish va kreditlarning o‘z vaqtida qaytarilishini, balki yanada kengroq vazifalarni hal etishni ham ta’minlaydi. Mijozlarni kompleks monitoring qilish mexanizmini yaratish banklarning o‘z iqtisodiy manfaatlarini mijozlar manfaatlari bilan uyg‘unlashtirish bo‘yicha ichki imkoniyatlaridan maksimal darajada foydalanish, shuningdek, hududlardagi bank bozori konyunkturasiga dinamizm berish garovidir. Monitoring imkoniyatlari tufayli Rossiya iqtisodiyotining periferik sektoriga tegishli moliyaviy barqaror bo'lmagan mijozlarni kreditlashni faollashtirish ularning barqaror iqtisodiy o'sishiga, ushbu korxonalar joylashgan hududlarning sanoat, ilmiy va tadbirkorlik salohiyati zaxiralarini jalb qilishga yordam beradi. joylashgan. To'g'ri tashkil etilgan bank monitoringi sindikatlashtirilgan kreditlashni kengaytirish uchun mustahkam asos yaratadi, chunki u asosiy kredit risklarini nazorat qilishni ta'minlaydi. Barqaror mijoz bazasiga ega boʻlmagan va monitoring mexanizmiga ega boʻlmagan banklar sindikatlashtirilgan kreditlashda ishtirok etishga qiziqish bildirmoqda, bu esa ularga oʻrtacha tavakkalchilik va kredit tahlili va kreditni qoʻllab-quvvatlash uchun minimal xarajatlar bilan barqaror foiz daromadini kafolatlaydi.Mijozlarni chuqur monitoring qilish asosida bank kreditlari mamlakat iqtisodiyotining mavjud hududiy va tarmoq tuzilmasi dinamikasiga ta'sir ko'rsatishi, ishlab chiqarish sanoatiga kapital oqimini rag'batlantirish va ularning investitsiya faolligini qo'llab-quvvatlashi mumkin.