B. S. Jamilova f. S. Safarov ona tili va bolalar adabiyoti fanidan ilmiy termin va tushunchalar

R

RADIF (ar. otning orqasiga ergashib, mingashib keluvchi, izma-iz boruvchi) Mumtoz lirikadagi she’r unsurlaridan biri, she’r davomida barcha bayt (yoki misra)-lar oxirida qofiyadan so‘ng aynan takrorlanib keluvchi so‘z, so‘z birikmasi. Masa­lan, Boburning
Kim ko‘rubtur, ey ko‘ngul, ahli jahondin yaxshilig‘,
Kimki ondin yaxshi yo‘q, ko‘z tutma ondin yaxshilig‘
matla’sida “jahondin”, “ondin” juftligi qofiyani hosil qilsa, ulardan keyin takror­lanib kelayotgan “yaxshilig‘” so‘zi radif bo‘lib, u g‘azaldagi keyingi barcha bayt­lar­ning ikkinchi misrasida “jahondin-ondin” juftligi bilan qofiyadosh so‘zlardan keyin takrorlanadi.
RAMZ (ar. imo, ishora, imlash) Simvol; ko‘chim turlaridan biri, faqat shartli ravishda va shu matn doirsida ko‘chma ma’no kasb etuvchi so‘z yoki so‘z birikma­si; obrazlilik turi. Ramz mohiyatan allegoriyaga yaqin, undan farqi shuki ramz kon–tekst doirasida ham o‘z ma’nosida, ham ko‘chma ma’noda qo‘llanadi. Ramzning tabiatini Rauf Parfi she’ridan olingan quyidagi parcha misolida ko‘rish mumkin:
Yana keldim mahzun go‘shaga,
Bunda bir nay yotibdi sinib.
Qo‘y, sig‘inma o‘shanga,
Qo‘y, sig‘inma unga sevgilim…
parchadagi “singan nay” ramzdir. Mazkur ramzni o‘z ma’nosida ham (ya’ni garchi notabiiy ko‘rinsa-da, o‘sha go‘shada singan nay yotibdi, ma’nosida), lirik qahra­mon­ning yo‘qotilgan hislari, armonga aylangan orzulari ma’nosida ham tushunish mumkin. Keyingi holda “singan nay”ni ramz sifatida qabul qilgan bo‘lamiz.
Yoki, A.Navoiyning “Lison ut-tayr” dostonidan olingan quyidagi :
Ko‘rdilar o‘zni qayonkim tushti ko‘z,
Olloh-olloh ne ajoyibdur bu so‘z.
Kim qilur Simurg‘ o‘ttiz qush havas,
O‘zlarin ko‘rdilar ul si murg‘u bas.
Misralarida Simurg‘- Haqqa yetish, hamda shu asardagi Hudhud-shayx, murshid, qushlar-muridlar, kishilar ma’nosida ramz bo‘lib kelgan.
REALISTIK Realizm tamoyillariga asoslangan, realizmga xos. Realistik asar. Hayotni realistik aks ettirmoq.