SODDA SON Birgina soʻzdan ifodalangan son: bir, uch, besh, oʻn, yigirma, toʻqson kabi.
SODDALASHISH Soʻzning morfema tarkibida oʻzicha mustaqil boʻlgan morfemalarning oʻz mustaqilligini yoʻqotib (yasama so‘z, yasama shakl xususiyatini yoʻqotib), boʻlinmas holga kelishi. Masalan, ilgari, ilg‘or, ildam soʻzlarining hammasi ham aslida il so‘zidan yasalgan boʻlib, soddalashish natijasida ulardagi oʻzak va qoʻshimchalar ajralmas holga kelgan.
SODDA TO‘LDIRUVCHI Birgina mustaqil soʻz bilan ifodalangan toʻldiruvchi: Qanisan, bolam? Manavi choyni ich. (S. Ahmad) Yaxshiga yondash, yomondan qoch. (Maqol)
SODDA OT KESIM Tarkibida birgina mustaqil soʻz boʻlgan ot kesim: O‘zbekistonning poytaxti – Toshkent. Olam keng.
SODDA SOʻZ BIRIKMASI O‘zaro tobe + hokim munosabatdagi ikki mustaqil soʻzdan tuzilgan soʻz birikmasi: keng maydon, kuchli shamol, tez harakat, gul bargi va b.
SODDA SOʻZ Tarkibida birgina lugʻaviy ma’noli qism boʻlgan soʻz. Sodda soʻz tub yoki yasama boʻladi: bosh, tez, koʻr; koʻklam, terim, boshla, oʻynay va b.
SODDA GAP Tarkibida bitta kеsim, ya’ni bitta grammatik markaz mavjud bo‘lgan, ma’lum fikr ifodalay oladigan, grammatik va intonatsiom jihatdan shakllangan sintaktik birlik: – Aytaman.(A. Qahhor) Ukamsan. Bulbul sayrayapti. Havo toza. Ertalab soat yettilarda yotoqxona oldiga usti yopiq yuk mashinasi keldi. (S. Siyoyev)
SOF BOGʻLAMA Leksik ma’nosini yoʻqotgan, sof grammatik vazifa bajaruvchi bogʻlama. Masalan, edi, ekan toʻliqsiz fe’llari: oʻqituvchi – oʻqituvchi edi.
SOF SOʻROQ GAP Tinglovchidan javob talab qiladigan soʻroq gap: – Qishloqqa qachon qaytasiz? (M. Ismoiliy)
SON KATEGORIYASI Grammatik miqdor ma’nosini ifodalovchi shakllar tizimi. Son kategoriyasining ikki shakli bor: 1) birlik va ko‘plikka betaraf shakl: bola, kitob, baliq kabi: bitta kitob – birlik, ikkita kitob, o‘nta kitob, ko‘p kitob – ko‘plik; 2) ko‘plik shakli: bolalar, kitoblar, baliqlar.
SON Mavjudotning miqdorini, sanoq jihatdai tartibini bildiruvchi so‘z turkumi: ikki, olti, yettita, o‘ninchi. Son ma’no xususiyatiga ko‘ra ikki asosiy turga bo‘linadi: 1) miqdor son, 2) tartib son. Tuzilishiga ko‘ra son to‘rt turga bo‘linadi: 1) sodda son (q.), 2) murakkab son (q.), 3) juft son (q.), 4) takroriy son (q.)
Do'stlaringiz bilan baham: |