Бахриддинова Н. М., Сулайманов С. С

алангаланувчи чегара миқдори деб юритилади.
Қурилиш меъёрлари ва қоидаларига биноан чанглар икки турга 
ажратилган, яъни ёнувчанлик қуйи чегара миқдори 
дан юқори 
бўлганда, ёнишга хавфли ва портлашининг қуйи чегара миқдори 
дан 
паст бўлганда, портлашга хавфли ҳисобланади. 
Бундан ташқари чанг ёнувчанлиги ва портлашга мойиллиги бўйича 4та 
синфга бўлинади, яъни портлаш хавфи бўйича иккита синфга: 
1-синф: қуйи портлаш чегара миқдори 
гача бўлган портловчи 
чанглар, 
2-синф: қуйи портлаш чегара миқдори 
дан юқори бўлган 
портловчи чанглар. 
Ҳамда алангаланиб ёниш бўйича иккита синфга бўлинади:
З-синф: алангаланиш ҳарорати 250 гача бўлган ёнувчи чанглар, 
4-синф: алангаланиш ҳарорати 250 дан юқори бўлган ёнувчи чанглар. 

---

145 
Баъзи ёнувчи чангларнинг ёниш ва портлаш қуйи чегара миқдори 
қуйидагича. Масалан, пахта чанги 
дан юқори, ёғоч чанги 
, 
тамаки чаши 
, тош кўмир чанги 
ёнувчиларга тегишли, 
канифол чанги 
, олтингутурт чанги 
шакар чанги 
, ун 
чанги 
, крахмал чанги 
,
ва бошқалар портловчиларга мисол 
бўлади. 
Чангларни юқори миқдорий алангаланиш чегаралари одатда етарли 
даражада баланд бўлганлиги сабабли, ишлаб чиқариш шароитида уларга 
етишиб бўлмайди. 
Ёнувчи суюқликларнинг ёниш хавфи, одатда уларнинг ҳарорат 
кўрсаткичлари, кимёвий таркиби ҳамда буғланиш хусусиятлари билан 
белгиланади. Баъзи енгил алангаланувчи суюқликларни чақнаб портлашига 
ташқи муҳит ҳароратининг кўтарилиши сабаб бўлиши мумкин. Ёнувчи суюқ 
моддаларни ўраб турган муҳит ҳароратининг кўтарилиши туфайли, уларнинг 
сиртида ёнувчи буғлар йиғилиб қолиши ва ташқи иссиқлик манбаи 
таъсирида, алангаланмасдан портлашга мойил бўлган ҳолат юзага келиши 
мумкин. Ана шу ҳолатни юзага келтирувчи энг кичик ҳарорат, чақнаш 
ҳарорати деб қабул қилинган. 
Суюқликларнинг ёнувчанлик даражаси уларнинг чақнаш ҳароратига 
қараб белгиланади ва икки тоифага бўлинади. Яъни, чақнаш ҳарорати 61
о
С 
дан паст бўлган суюқликлар енгил алангаланувчи (ЕАС) ва юқори 
бўлганлари эса енгил ёнувчи суюқликлар (ЕЁС) туркумига киритилган. 
Ишлаб чиқаришда, ҳарорати чақнаш ҳароратидан юқори бўлган муҳитларда, 
бу турдаги суюқликларни қўлланилиши хавфли ҳисобланади. ГОСТ 12.1.044-
89 рақамли давлат хавфсизлик меъзонида баъзи енгил ёнувчи 
суюқликларнинг чақнаш ҳарорати қуйидагича берилган: Ацетон -1,8
о
С, 
бензол- 15 , бензин - 50 , солярка -38 , керосин -28 , скипидар -34 , 
толуол- 6 , ксилол -23 , мотор ёнилғиси- 70 ва бошқалар.