Банк иши 146 8-mavzu. Aylanma mablag’lar va mijozlarning kreditga layoqatligini baholash usullari reja

Банк иши 
148 
Normalashtirilmaydigan oborot mablag’lariga esa – xaridorlarga ortib jo’natilgan 
mahsulotlar, hisob-kitoblardagi mablag’lar, pul mablag’lari, korxonaning bank hisob raqamidagi 
pul mablag’lari kiradi. 
Oborot mablag’larini alohida moddalari bo’yicha nisbati ularning tuzilishi deb aytiladi. Ular 
turli ishlab chiqarish tarmoqlarida turlichadir. Unga ishlab chiqarish faoliyat turi, xarajat tuzilishi, 
moddiy texnika ta’minoti, mavsumiy yoki doimiy ishlab chiqarish xususiyati, hisob-kitoblarni 
tashkil etish xususiyatlari kabi turli omillar ta’sir ko’rsatadi. 
Oborot mablag’larini normalashtirish – bu korxonaga rejalashtirilayotgan yilda uning ishlab 
chiqarish, ta’minot va mahsulotni sotish xususiyatlarini hisobga olgan holda minimal ishlab 
chiqarish zahiralari uchun zaruriy moliyaviy resurslar summasini iqtisodiy asosda aniqlash 
tushuniladi. 
Oborot mablag’lari normasi – iqtisodiy tomondan asoslangan TMQzahiralarining minimal 
hajmi – odatda kunda hisoblanadi. 
Oborot kapitalidan samarali foydalanish ko’rsatkichlari bo’lib: 
1. Oborot mablag’larining aylanish davrining davomiyligi (1 marotaba) – 
0
Д
с
s
Д
Р
К
С
0
0

0
С
= davr mobaynida oborot mablag’larining qoldig’i;
s
К
= davr mobaynidagi kunlar soni; 
c
P
= sotilgan mahsulotlar summasi. 
2. 
0
0
C
P
c
K

- aylanish koe-ti 
8.2. Aylanma mablag’larni tashkil etish manbalari. 
Ilmiy asoslangan qoidalarga muvofiq xo’jalik korxonalarining o’z aylanma mablag’lari 
minimal darajada bo’ladi.
Qarz mablag’lari asosan mavsumiy zaxira va xarajatlarni tashkil qilishga yo’naltiriladi. Ular 
aylanma fondlar etarlicha mavjud bo’lmaganligi sababli aylanma mablag’larning harakatini 
susayishi yoki to’xtab qolishi xavfining oldini oladi. Bunday sharoitda kredit kuchli iqtisodiy richag 
va xo’jalik kapitalini shakllantirishning muhim manbai hisoblanadi. Kredit korxonaning o’z 
resurslari bilan mahsulot ishlab chiqarish jarayonida doiraviy aylanishni amalga oshiradi. 
Shuning uchun, bozor munosabatlariga o’tish jarayonida qisqa muddatli kreditlashning usuli 
va shakllari ishlab chiqarish vositalarining doiraviy aylanishdagi xususiyatlari maksimal darajada 
hisobga olishnishi kerak: ishlab chiqarish davrida aylanishning syokinlashuvi; ichki aylanishning 
hissasi kattaligi ma’lum pul mablag’lari sarflanishini talab qiladigan katta hajmdagi mavsumiy 
ishlab chiqarish zaxiralarini tashkil qilish muhimligi; xarajatlarning syokin-atsa va notekis ravishda 
o’sib borishi, hamda ularning ishlab chiqarish sikli tugash vaqtida, ya’ni ishlab chiqargan mahsulot 
realizatsiya qilinib pul ko’rinishida qaytib kelishi; qishloq xo’jaligi mahsulotining tabiiy ofatlar va 

---

Банк иши 
149 
noqulay ob-havo sharoitlari ta’sirida kerakli darajada yig’ib olinmasligi va zarar keltirishi sug’urta 
fondlarini tashkil qilishni talab qiladi.