Baxtiyor mengliyev

iflos tishlarini yashirgan og‘zini katta ochib esnadi, go‘yo uning 
butun badburush yuzini og‘iz qopladi (Oyb.) 2. U bir ko‘ngli borib, 
muttaham qozining tumshug‘iga tushirgisi, yo iflos basharasiga 
tupurgisi keldi. (M.Ism.)
Ijobiy bo‘yoqdor leksema nutqda salbiy bo‘yoqdor leksema 
o‘rnida voqelanishi mumkin. 1. Jamolingizni (“basharangizni” 
ma’nosida) boshqa ko‘rmay! 2. Rosa xursand qildingiz (“xafa 
qildingiz” ma’nosida).
Leksemaning ijobiy va salbiy bo‘yog‘ini ijobiy va salbiy 
ma’nodan farqlash kerak. Masalan, yaxshi leksemasi ijobiy ma’noga 
ega, ammo uning ifoda semasi bo‘yoqdorlikni ko‘rsatmaydi, ya’ni u 
bo‘yoqsizdir. xunuk salbiy ma’noga ega bo‘yoqsiz leksema.
Glossariy 
o‘z qatlam – tilga boshqa tillardan o‘zlashmagan qatlam 
qo‘llanishi chegaralangan leksika – qo‘llanishi hudud, davr yoki 
soha bilan cheklangan leksika
arxaik leksika – o‘rnini boshqa leksemalarga bo‘shatib bergan 
leksika 
tarixiy leksika – ifodalanmishi bilan birga iste’moldan chiqqan 
leksemalar
bo‘yoqdor leksika – ifoda semasi ustuvor leksika 
bo‘yoqsiz leksika – ifoda semasi ustuvor bo‘lmagan leksika 
 
189

---

Mavzuni mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar 
1.O‘zbek tili leksikasi tasnifi turlari haqida gapiring.
2.O‘zlashma qatlam nima? Misol keltiring.
3.O‘z qatlam leksemalari haqida gapiring.
4.Qo‘llanishi chegaralangan leksemalar haqida gapiring.
5.Qo‘llanishi chegaralanmagan leksemalar haqida gapiring.
 
Adabiyotlar 
1. Mirtojiyev M. O‘zbek tili semasiologiyasi. – Toshkent: Fan, 
2007. 
2.Ne’matov H., Bozorov O. Til va nutq. −Toshkent: O‘qituvchi, 
1993.
3.Ne’matov H., Rasulov R. O‘zbek tili sistem leksikologiyasi 
asoslari. – Toshkent: O‘qituvchi, 1995. 
4.Nurmonov A. Lingvistik belgi nazariyasi. – Toshkent: Fan, 
2008. 
5.Safarov Sh. Semantika. – Toshkent: “O‘zbekiston Milliy 
ensiklopediyasi” Davlat ilmiy nashriyoti, 2013.
6.Sayfullayeva R., Mengliyev B., Boqiyeva G. Hozirgi o‘zbek 
adabiy tili. – Toshkent: Fan va texnologiyalar, 2010.
7.Сhomsky N. Language and mind. – Cambridje: Cambridje Univ. 
Press. 2006.
8.Wilkinson P.R. Thesaurus of Traditional English Metaphors. -
London, New York: Routledge, 1992. 
9.Tulenov J., G‘afurov Z. Falsafa. – Toshkent: O‘qituvchi, 1997.